سیاست صنعتی

در سال ۱۹۱۱ ژوزف شومپیتر در کتاب مشهور خود با عنوان «نظریه توسعه اقتصادی»، کارآفرینان را موتور اصلی تحول و رشد اقتصادی معرفی کرد و نقش نوآوری را در دگرگونی نظام اقتصادی توضیح داد. شومپیتر بین مدیران، سرمایه‌‌‌داران و کارآفرینان تمایز قائل بود. کارآفرینان افرادی نوآور و تحول‌‌‌آفرین هستند که با ایجاد تغییر در ساختارهای اقتصادی، صنایع و بازارها را به سمت پیشرفت هدایت می‌کنند. آنها از طریق فرآیند تخریب خلاق، نیروی محرکه اصلی رشد اقتصادی در نظام بازار محسوب می‌‌‌شوند. به‌‌‌طور کلی، با بررسی طیف…

در کتاب «امپراتوری و صنعت» نوشته اریک هابسبام، تاریخ‌‌‌دان برجسته انگلیسی، بحثی مفصل پیرامون نسبت بین سیاست و صنعت در عصر ظهور بریتانیا به‌عنوان ابرقدرت جهان صورت گرفته که ریشه‌‌‌های انقلاب صنعتی اول را نیز تشریح می‌کند. استدلال کلی کتاب نیز بر پایه اثر دولت‌‌‌ها روی تحولات صنعتی جهان بنا شده است. ایران در همه ۲۰۰سال گذشته در یک سرگشتگی اقتصادی و صنعتی جدی قرار داشته که در نتیجه بی‌‌‌توجهی به استخوان‌‌‌بندی قدرت ملی شکل گرفته و نتیجه آن فضای کم‌رمق تولید و تجارت در کشور است. بسیاری از…

سال‌هاست که تب گفتمان «روش‌شناسی علم اقتصاد» در بین جامعه دانشگاهی و غیر‌دانشگاهی اقتصاددانان در ایران داغ شده و بسیاری از مناظرات و مباحث و سمینارهای دانشگاه‌ها به محلی برای تحلیل «عقاید» و «روش‌شناسی»‌های مختلف عمدتا قرن نوزدهمی و بیستمی تبدیل شده است. متن‌های از دور خارج‌شده اقتصاد اتریشی، سوسیالیستی، نئوکلاسیک و نئوکینزی از طاقچه‌های خاک‌خورده کتابخانه‌ها و اینترنت بیرون کشیده شده و هر کدام به دنبال خود طایفه‌ای از استاد و دانشجو و روزنامه‌نگار را همراه کردند.

کشورهای در حال توسعه مانند ایران با محدودیت‌ها و مشکلات قابل‌توجهی در اجرای قرارداد روبه‌رو هستند که می‌تواند آنها را از پذیرش فناوری‌های موجود باز دارد. دولت سیزدهم برای حل این مشکل برنامه‌ای نداشت. این شکست‌های قراردادی اغلب مانع اصلی توسعه هستند و حتی برخی نظرات صاحبان صنایع و معادن به همین موضوع در حیطه توسعه معدنی کشور اشاره دارد.

دنیای اقتصاد: سیاست صنعتی در دولت جدید باید چند نکته را مدنظر قرار دهد تا موفقیت صنعتی حاصل شود. نخست اینکه این سیاست باید حرکت رو به بالا در فضای محصول را ایجاد کند؛ یعنی یک‌حرکت تدریجی از تولید و فرآوری محصولات خام به تولید و توسعه محصولات پیچیده‌تر با ابزارهای گوناگون تشویق شود. دوم اینکه سایر سیاست‌های اقتصادی باید با سیاست صنعتی هماهنگ باشند. نمی‌توان سیاست ارزی برای حفظ ارزش پول ملی اعمال کرد و از طرفی سیاست صنعتی برای توسعه صادرات کالاهای تولیدی تدارک دید.

دنیای اقتصاد -فاطمه صالحی: سیاست‌های صنعتی بار دیگر به مرکز توجه مطالعات توسعه بازگشته است و مطالعات تجربی اثربخشی موثر آنها را در تمامی مراحل فضای محصول نشان می‌دهند. از صنایع سبک و ساده همچون پوشاک در بنگلادش و ویتنام تا صنایع با پیچیدگی بالا همچون صنعت نیمه‌رساناها در ایالات‌متحده یا تایلند، رد پای سیاست‌های صنعتی مدرن دیده می‌شود. این گزارش نقش مثبت سیاست‌های صنعتی را در توسعه صنعت نیمه‌رساناها و اثر «سرریزهای فراگیر بین‌المللی» این صنعت بررسی می‌کند. در عصر دیجیتال، صنعت نیمه‏‏‌رساناها، به‌عنوان نیروی محرکه اقتصاد…

مشکل تامین مالی صنعتی همیشه یکی از چالش‌‌‌های اقتصاد ایران بوده است. در قدم‌‌‌های اول توسعه صنعتی در یک کشور در حال توسعه به دلیل بخش مالی توسعه‌‌‌نیافته، استفاده از ابزار پرداخت سوبسید‌‌‌ مستقیم مالی به صنایع، با چالش‌‌‌های بسیاری مواجه است و این ابزار به‌‌‌‌درستی کار نمی‌کند. از منظر زیرساخت‌های مالی ضعیف، بازار سرمایه توسعه‌نیافته و حتی تحلیل اقتصاد سیاسی، تامین مالی صنعت و توسعه صنعتی در ایران از مهم‌ترین موانع‌ گذار از تنگناهای اقتصادی است.

از خام‌فروشی فاصله بگیرید تا رستگار شوید. ایران باید این سیاست را در دستور کار خود قرار دهد؛ زیرا ساختار صنعت و صادرات نقش مهمی در حفظ سلامت پرداخت ارزی یک کشور دارد. کشورهایی با وابستگی بیشتر به صادرات خام بیشتر در معرض بحران‌های ارزی قرار دارند.

نیلوفر ادیب‌نیا: در دنیای امروز، شاهد بازگشت سیاست‌‌‌های صنعتی به عنوان ابزاری قدرتمند در دست دولت‌‌‌ها برای هدایت و پیشبرد اقتصاد هستیم. این پدیده در بسیاری از نقاط جهان رواج پیدا کرده و به نظر می‌رسد در چین تحت رهبری شی جین پینگ، اهمیتی دوچندان یافته است؛ به‌‌‌ویژه در شرایطی که این کشور به دنبال جایگزینی سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات به‌عنوان محرک اصلی رشد اقتصادی خود است. اما شاید بارزترین نمود این تغییر را بتوان در ایالات‌متحده مشاهده کرد. زمانی که رونالد ریگان، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا، جمله معروف خود را…

دنیای اقتصاد-فاطمه صالحی: ایجاد تمرکز در بخش خرده‌فروشی و ادغام واحدهای کوچک صنعتی یکی از مهم‌ترین درس‌های سیاست صنعتی است که در ایران چندان توجهی به آن نمی‌شود. تجربه موفقیت‌آمیز ایالات متحده در پیشبرد این سیاست و ادغام واحدهای کوچک، هر چند در ابتدا با ترس کاهش رقابت مواجه شد اما در بلندمدت با کاهش قیمت کالاها، افزایش رضایت و رفاه مصرف‌کنندگان و بهبود کیفیت کالاها و خدمات تولیدی همراه بود. این سیاست همچنین یکی از راه‌های افزایش حاشیه سود بنگاه‌هاست. در اقتصاد ایران واحدهای صنعتی کوچک پراکنده زیادی در بسیاری از حوزه‌ها…

دنیای اقتصاد-امیررضا انگجی: سیاست‌های صنعتی در دولت آینده باید بیشتر بر حل شکست در زمینه اجرای قراردادها در حوزه‌هایی مانند یادگیری از طریق انجام متمرکز شود. از آنجا که این حوزه نیازمند نظارت و سنجش بیشتری است، گاهی اوقات شرکت‌های خصوصی و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی از سرمایه‌گذاری کافی در این حوزه اجتناب می‌کنند، بنابراین اتخاذ سیاست‌های صنعتی که هم یادگیری صنعتی را تشویق کند و هم اجباری معتبر برای دریافت‌کنندگان این سیاست‌ها فراهم کند، از اهمیت اساسی برخوردار است.

تضعیف پول ملی از طریق تغییرات نرخ ارز یک ابزار موثر در توسعه صنعتی صادرات‌محور در بسیاری از کشورهای جهان است. با این حال اقتصاد ایران به‌دلیل دور بودن از مرز فناوری‌های جهانی و سیاست‌های نادرست از آن بهره‏ای نبرده است.

دنیای اقتصاد: در مراحل اولیه توسعه، هدف اصلی سیاست‏‏‌های صنعتی لزوما افزایش بهره‏‏‌وری نیست، بلکه هدف اصلی چنین سیاست‏‏‌هایی در مرحله اول، افزایش قابلیت‏‏‌ها برای گسترش سهم بازار و حداکثرسازی صرفه‏‏‌های مقیاس است.

امیررضا موسوی: قانون چیپس (CHIPS) ۲۸۰میلیارد دلار به تحقیق و توسعه علمی، تجاری‌‌‌سازی، تولید نیمه‌‌‌هادی‌‌‌ها و توسعه نیروی کار در دهه پیش‌رو اختصاص می‌دهد. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود تنها تجدید تولید برای رسیدن به سطوح ۲۰۱۹ نزدیک به ۱.۲تریلیون دلار برای صنعت هزینه داشته باشد. شایان ذکر است که این هزینه شامل هزینه‌‌‌های جاری مربوط به تحقیق و توسعه، نوآوری و ایجاد امکانات ساخت پیشرفته برای تراشه نمی‌شود. بنابراین احتمالا دستیابی به خودکفایی برای پاسخ‌گویی به تقاضای موجود در بازار بعید به نظر می‌رسد و…

با گذر از دوره‌‌‌ای که سیاست‌‌‌های صنعتی به نفع اصول بازار آزاد و جهانی‌‌‌سازی کنار گذاشته شده بودند، اختلالات اخیر اقتصادی و تنش‌‌‌های ژئوپلیتیک به احیای این سیاست‌‌‌ها منجر شده است. عوامل مختلفی سبب احیای سیاست صنعتی شده است که از جمله این عوامل می‌‌‌توان به رقابت استراتژیک اشاره کرد. کشورها به اهمیت رقابت‌‌‌پذیری در صنایع حیاتی مانند فناوری، داروسازی و انرژی سبز پی برده‌‌‌اند.

مشوق‌های فوق‌العاده دولت ایالات متحده با استقبال بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ تراشه روبه‌رو شده است، اما هنوز برای گفتن اینکه چه مقدار از صنعت نیمه‌هادی را می‌توان به ایالات متحده بازگرداند، زود است. قانون تراشه و علم (CHIPS and science)، نشان‌دهنده افزایش چشمگیر سیاست صنعتی در ایالات متحده است. این قانون باعث فعالیت‌های سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در بخش نیمه‌هادی ایالات متحده شده است، اما چالش‌ها و موانع بالقوه متعددی پیش رو قرار دارد. حامیان این سیاست آن را به‌عنوان سرمایه‌گذاری ضروری در…

بایدن برای پیروزی در انتخابات به دستاوردهای اقتصادی خود امید دارد. پیام وی در مورد وضعیت کشور در ماه مارس بر دستاوردهای دولت وی تاکید داشت. اما بایدن می‌تواند به چندین قانون تصویب‌شده در دوره ریاست‌جمهوری خود اشاره کند که در توضیح این موفقیت نسبی موثر بوده‌اند. لایحه کاهش تورم (IRA)، لایحه تولید تراشه‌ها و علوم (CHIPS) و لایحه نوسازی زیرساخت‌های ملی، مسوول بخشی از این پیشرفت‌ها هستند. این لوایح به سرمایه‌گذاری عمومی بالغ بر ۵۳۷میلیارد دلار و تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری ۸۶۶میلیارد دلاری…

دنیای اقتصاد -گروه اقتصاد بین‌الملل: دولت‏‏‌ها در گذشته از ابزاری به نام «سیاست‏‏‌ صنعتی» برای کمک به تولیدکنندگان داخلی و رونق بخشیدن به صنایع خاص استفاده می‏‏‌کردند. این سیاست‏‏‌ شامل مداخلات هدفمند در اقتصاد می‌شود. اگرچه برخی از کشورهای در حال توسعه هنوز از سیاست‏‏‌ صنعتی استفاده می‌کنند، اما این رویکرد به دلیل پیچیدگی و عدم‌‏‏‌قطعیت در مورد مزایای آن، در بیشتر نقاط جهان طی سال‌های گذشته محبوبیت خود را از دست داده است.

یارانه‌های مالی برای توسعه صادرات که معمولا توسط آژانس‌های اعتباری توسعه تجارت ارائه می‌شود، یکی از ابزارهای مهم سیاست صنعتی است. این گزارش تاثیر تعطیلی آژانس صادرات و واردات ایالات متحده (EXIM) از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ را بر عملکرد فروش شرکت‌های صادراتی مورد بررسی قرار می‌دهد. نتایج مطالعه نشان می‌دهد شرکت‌هایی که قبلا به پشتیبانی EXIM متکی بودند، پس از بسته شدن آژانس توسعه صادرات شاهد کاهش ۱۸درصدی فروش بودند که ناشی از کاهش صادرات بود. از طرف دیگر این شرکت‌ها کارکنان خود را اخراج و سرمایه‌گذاری…

دنیای اقتصاد-ترجمه:‌برزین جعفرتاش: سیاست صنعتی به کانون مباحث سیاستگذاری بازگشته است. در تازه‌ترین مقاله این حوزه، محققان مجموعه‌داده رصدخانه سیاست‌های جدید صنعتی (NIPO) را معرفی کرده‌اند که برای اولین‌بار سعی دارد اقدامات سیاست صنعتی کشورهای دنیا را در طول زمان جمع‌آوری کند. در اولین سال شروع به کار این رصدخانه بیش از ۲۵۰۰ اقدام مرتبط با سیاست صنعتی ثبت شد که از این تعداد ۷۱درصد نوعی اختلال تجاری بود. در این گزارش که به قلم مدیران این رصدخانه نگاشته شده است، برداشت‌های اولیه از اطلاعات جمع‌آوری‌شده در یک سال گذشته مانند…

سیاست‏‏‌های صنعتی در جهان دچار تحولات شگرفی شده‏‏‌اند. نتایج تجزیه و تحلیل آخرین آمارهای موجود در خصوص شاخص‏‏‌های توسعه پایدار نشان می‌دهد پیشرفت جهانی به سمت اهداف توسعه پایدار مرتبط با صنعت بسیار کند بوده، پیشرفت قبل از کووید نیز به طرز ناامید‌کننده‌ای به‌آهستگی پیش رفته و برخی از این اهداف با همه‌گیری کووید-۱۹ از مسیر خارج شده است. به‌ویژه کشورهای در حال توسعه ۸۰‌درصد از اهداف مرتبط با نوآوری برای سال ۲۰۳۰ عقب مانده‌اند. بنابراین لازم است به سه حوزه کلیدی انرژی‏‏‌های پاک، مشاغل مناسب و…

دنیای اقتصاد-برزین جعفرتاش/پژوهشگر توسعه صنعتی: پس از جنگ جهانی دوم موجی از تلاش‌ها درکشورهای در حال توسعه و تازه مستقل‌شده برای جبران عقب‌ماندگی آغاز شد. عمده این کشورها از سیاست‌ها و نهادهای تقریبا مشابهی برای سرعت بخشیدن به توسعه اقتصادی و صنعتی شدن خود بهره بردند. یکی از نهادهایی که در عمده این کشورها به‌کار گرفته شد، سیاست صنعتی بود. به این معنی که برای تقویت صنایع داخلی و توسعه صادرات مجموعه امتیازات و مشوق‌هایی در اختیار بنگاه‌ها و تولیدکنندگان داخلی قرار گرفت. البته این امتیازات در ازای یکسری اهداف عملکردی مشخص و قابل سنجش (معمولا…