آیا در آینده طلای سیاه سرمایه‌ای بی‌ارزش خواهد بود؟
سناریوهای تقاضای نفت تا ۲۰۵۰
بــر اســاس پیش‌بینی‌های موسسات معتبر از جمله گلدمن‌ساکس و آژانس بین‌المللی انرژی، تقاضای جهانی نفت در سال‌های آینده همچنان روند افزایشی خواهدداشت، اما نرخ رشد آن ممکن است کاهش یابد. به‌عنوان مثال، بانک استاندارد چارترد پیش‌بینی‌کرده؛ رشد تقاضای نفت در سال۲۰۲۵ به یکمیلیون و ۴۰۰هزار بشکه در روز خواهد رسید که نشان‌دهنده کاهش نسبت به سال‌های قبل است. سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) نیز در گزارش ژانویه ۲۰۲۵ خود، پیش‌بینی‌کرده تقاضای جهانی نفت در سال۲۰۲۵ به میزان یکمیلیون و ۴۰۰هزار بشکه در روز افزایش یابد. این افزایش عمدتا به رشد تقاضا در کشورهای غیر‌عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OECD) نسبت داده می‌شود، همچنین آژانس بین‌المللی انرژی(IEA) در گزارش فوریه ۲۰۲۵ خود اعلام‌کرده؛ انتظار می‌رود عرضه جهانی نفت در سال۲۰۲۵ به ۱۰۴میلیون و ۵۰۰هزار بشکه در روز برسد که نشان‌دهنده افزایش یکمیلیون و ۶۰۰هزار بشکه‌‌‌‌‌ای نسبت به سال‌قبل است. این افزایش عمدتا به تولیدکنندگان غیر‌اوپک نسبت داده می‌شود.
گذار انرژی و تاثیر آن بر نفت
گذار انرژی به‌معنای حرکت از سوخت‌های فسیلی به سمت منابع انرژی پاک و تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی و هیدروژن است. این گذار تحت‌تاثیر عوامل زیر قرار دارد:
تغییرات اقلیمی: افزایش دمای زمین و پیامدهای ناشی از آن، کشورها را مجبور به کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی کرده‌است. توافق‌نامه پاریس در سال۲۰۱۵، هدف محدود‌کردن افزایش دمای زمین را تعیین کرد که مستلزم کاهش قابل‌‌‌‌‌توجه مصرف نفت است.
پیشرفت فناوری: فناوری‌های جدید مانند خودروهای الکتریکی، باتری‌های پیشرفته و سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی، وابستگی به نفت را کاهش می‌دهند. بر اساس گزارش بلومبرگ(BloombergNEF)، تا سال۲۰۴۰، بیش از ۵۰درصد خودروهای فروخته‌‌‌‌‌شده در جهان الکتریکی خواهند بود.
سیاست‌های دولتی: بسیاری از کشورها سیاست‌هایی برای ممنوعیت فروش خودروهای بنزینی و دیزلی تا سال‌های ۲۰۳۰ تا ۲۰۴۰ تصویب کرده‌اند. به‌عنوان‌‌‌‌‌مثال، اتحادیه اروپا قصد دارد تا سال۲۰۳۵ فروش خودروهای جدید با موتور احتراق داخلی را ممنوع کند. پیش‌بینی تقاضای نفت تا سال۲۰۵۰ تحت‌تاثیر عوامل متعددی مانند رشد اقتصادی، پیشرفت فناوری‌های انرژی پاک، سیاست‌های اقلیمی و تغییرات در الگوهای مصرف انرژی قرار دارد.
بر اساس سناریوهای مختلف، آینده تقاضای نفت تا سال۲۰۵۰ به‌صورت زیر پیش‌بینی می‌شود:
۱. سناریوی پایه(استمرار روند فعلی): در این سناریو، فرض بر این است که روندهای کنونی اقتصادی و فناوری بدون تغییرات عمده ادامه یابند و سیاست‌های اقلیمی به‌صورت کامل اجرا نشوند. بر اساس گزارش اوپک، تقاضای جهانی نفت تا سال۲۰۲۹ به ۱۱۲میلیون بشکه در روز خواهد رسید‌که نسبت به میزان کنونی ۱۰میلیون بشکه افزایش نشان می‌دهد، همچنین اوپک پیش‌بینی‌کرده تا سال۲۰۵۰، تقاضای جهانی نفت ۱۸میلیون بشکه در روز افزایش خواهدیافت.
۲. سناریوی گذار انرژی سریع: در این سناریو، با اجرای کامل سیاست‌های اقلیمی و پیشرفت سریع فناوری‌های انرژی پاک، تقاضای نفت تا سال۲۰۵۰ بهشدت کاهش می‌‌‌‌‌یابد. به‌عنوان مثال، آژانس بین‌المللی انرژی(IEA) در گزارش «چشم‌‌‌‌‌انداز انرژی جهانی ۲۰۲۳» پیش‌بینی‌کرده که تقاضای جهانی برای نفت، گاز و زغال‌سنگ ممکن است تا سال۲۰۳۰ به اوج خود برسد و سپس کاهشی شود. این پیش‌بینی نشان‌دهنده تغییرات قابل‌‌‌‌‌توجه در مصرف سوخت‌های فسیلی است، اما برخی کارشناسان معتقدند؛ این کاهش برای دستیابی به اهداف توافق پاریس کافی نیست.
۳. سناریوی توسعه پایدار: در این‌سناریو، تقاضای نفت به‌‌‌‌‌طور کامل از بین نمی‌‌‌‌‌رود، اما نقش آن به‌عنوان یک منبع انرژی حاشیه‌‌‌‌‌ای محدود می‌شود و نفت بیشتر در صنایع پتروشیمی و تولید مواد اولیه استفاده خواهدشد. بر اساس پیش‌بینی‌های اوپک، تقاضای نفت در کشورهای درحال‌توسعه مانند هند، آفریقا و خاورمیانه افزایش خواهد یافت، درحالی‌که در کشورهای توسعه‌‌‌‌‌یافته ممکن است کاهش یابد، همچنین انتظار می‌رود که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تامین انرژی جهانی افزایش یابد، اما نفت همچنان به‌عنوان یک منبع انرژی مهم باقی خواهد ماند. در مجموع، پیش‌بینی تقاضای نفت تا سال۲۰۵۰ بهشدت وابسته به نحوه اجرای سیاست‌های اقلیمی، سرعت پیشرفت فناوری‌های انرژی پاک و تغییرات در الگوهای مصرف انرژی است، درحالی‌که برخی سناریوها نشان‌دهنده کاهش تقاضای نفت هستند، برخی دیگر افزایش تقاضا را پیش‌بینی می‌کنند. این تنوع در پیش‌بینی‌‌‌‌‌ها نشان‌دهنده عدم‌قطعیت‌‌‌‌‌های موجود در مسیر آینده انرژی جهانی است.
دیدگاه‌های متفاوت درباره تقاضا
پیش‌بینی‌‌‌‌‌ها درباره تقاضای نفت در سال۲۰۵۰ متفاوت است. به‌عنوان‌‌‌‌‌مثال، شرکت اکسون‌‌‌‌‌موبیل پیش‌بینی‌کرده؛ تقاضای جهانی نفت تا سال۲۰۵۰ بالای ۱۰۰میلیون بشکه در روز باقی خواهد ماند و هشدار داده کاهش سرمایه‌گذاری در سوخت‌های فسیلی می‌تواند منجر به شوک شدید قیمت انرژی شود. از سوی دیگر، آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی‌کرده تقاضای جهانی نفت، گاز و زغال‌سنگ ممکن است تا سال۲۰۳۰ به اوج خود برسد، همچنین اوپک تخمین‌زده که تقاضای نفت تا سال۲۰۵۰ به ۱۲۰میلیون بشکه در روز خواهد رسید‌که نشان‌دهنده افزایش تقاضا است.
تاثیر بر اقتصاد کشورهای نفتی
کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی مانند ایران، عربستان‌سعودی و روسیه با چالش‌های جدی مواجه خواهند شد. کاهش تقاضای نفت می‌تواند منجر به کاهش درآمدهای دولت‌ها، کاهش ارزش ذخایر نفتی و افزایش بیکاری در بخش انرژی شود. برای مقابله با این چالش‌ها، کشورهای نفتی نیازمند تنوع‌‌‌‌‌بخشی به اقتصاد خود و سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر مانند انرژی‌های تجدیدپذیر، فناوری و خدمات هستند. برای مقابله با چالش‌ها، کشورهای نفتی در مواجهه با کاهش تقاضای جهانی نفت مجبور به اتخاذ سیاست‌های ویژه‌ای خواهند شد. سرمایه‌گذاری در بخش‌های غیرنفتی مانند فناوری، گردشگری و کشاورزی می‌تواند وابستگی به نفت را کاهش دهد. این امر با توسعه فناوری‌های نوین، ترویج کسب‌وکارهای سبز و اصلاح یارانه‌های نفتی محقق می‌شود.
سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک مانند خورشیدی و بادی می‌تواند به ایجاد اشتغال و کاهش انتشار گازهای گلخانهای کمک کند. بهبود نظام مالیاتی، کاهش یارانه‌های انرژی و تقویت بخش‌خصوصی از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به کاهش وابستگی به نفت کمک کنند. برای مثال، جداسازی درآمد نفت از بودجه‌دولت و استفاده از آن برای سرمایه‌گذاری‌های مولد می‌تواند به پایداری اقتصادی منجر شود. توجه به آموزش و پرورش، توسعه مهارت‌ها و حمایت از پژوهش‌های کاربردی می‌تواند زمینه‌‌‌‌‌ساز رشد بخش‌های غیرنفتی و کاهش وابستگی به نفت باشد. کشورهایی که روی نیروی انسانی متخصص سرمایه‌گذاری کرده‌اند، توانسته‌‌‌‌‌اند اقتصاد متنوع‌‌‌‌‌تری ایجاد کنند. با تقویت تولیدات داخلی و بهبود کیفیت محصولات، می‌توان به بازارهای بین‌المللی نفوذ کرد و منابع درآمدی جدیدی ایجاد کرد. حمایت از کارآفرینی، تسهیل قوانین کسب‌وکار و ارائه تسهیلات مالی می‌تواند به رشد بخش‌خصوصی و کاهش وابستگی به نفت منجر شود. بخش‌خصوصی پویا می‌تواند موتور محرک اقتصاد و ایجاد اشتغال باشد. مشارکت در پروژه‌های بین‌المللی، تبادل فناوری و جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند به تنوع‌‌‌‌‌بخشی اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت کمک کند. این همکاری‌ها می‌توانند انتقال دانش و فناوری را تسهیل‌کرده و فرصت‌های جدیدی ایجاد کنند.
