ضرورت مهار شیب تند مصرف بنزین
آیا اساسا قرار است هر چقدر مصرف بنزین افزایش یافت؛ وزارت نفت نسبت به تامین اضافه مصرف اقدام کند؟ در این میان ظرفیت معین تولید پالایشگاه‌های داخلی و منابع مالی محدود جهت واردات بنزین را چطور می‌توان در دایره تصمیم‌گیری‌های حوزه بنزین (که عمدتا مبتنی بر تامین این فرآورده تا حد تقاضا است) تبیین و تحلیل نمود؟
بر اساس جدیدترین گزارش وزارت نفت، طی ۲۰ روز از ۲۵ اسفند تا ۱۵ فروردین حدود ۲.۷ میلیارد لیتر بنزین در کشور مصرف شده است. فقط در روز ۲۹ اسفند حدود ۱۶۴ میلیون لیتر عرضه شده که رکوردی بی‌سابقه محسوب می‌شود. همچنین میانگین مصرف بنزین در فاصله روزهای یکم تا چهاردهم فروردین سال‌جاری روزانه بیش از ۱۳۱ میلیون لیتر (حدود ۶درصد بالاتر از متوسط مصرف کل سال قبل) بوده است. این در حالی است که بر اساس گزارش‌های قبلی میزان مصرف بنزین در کشور در سال ۱۴۰۳ رقمی در حدود ۱۲۴ میلیون لیتر در روز بود که این میزان مصرف نیز خود به تنهایی ۷درصد نسبت به سال قبل افزایش داشت. بررسی روند مصرف بنزین در کشور نشان می‌دهد اگرچه میزان ۱۳۱ میلیون لیتر مصرف روزانه بنزین در ایام نوروز احتمالا در کوتاه‌مدت استمرار نخواهد داشت اما در صورت حفظ شرایط موجود در آینده‌ای نزدیک میانگین مصرف بنزین نه تنها رکورد نوروز را خواهد شکست بلکه چه بسا این فرآورده نفتی باارزش کانال‌های مصرفی بالاتری را نیز تجربه کند.
طی دهه‌های اخیر هرگاه صحبت از مصرف سوخت شده؛ چه پای مصرف سوخت نیروگاه در میان بود و چه صحبت از سوخت مصرفی خودروها و... مطرح شد، به طور ناخواسته اذهان عمومی جامعه متوجه وزارت نفت شد و شوربختانه در برخی مجامع مهم تصمیم‌گیری نیز آن وزارتخانه محکوم به تامین سوخت مصرفی به هر طریق ممکن شد. اما واقعیت امر این است که موضوع تامین سوخت مصرفی کشور امری چندوجهی است و نمی‌توان حوزه عملیاتی وزارت نفت را مستمسکی برای اعمال فشار بر آن جهت تامین سوخت کشور (که ظاهرا کنترل‌ناپذیر شده) دانست. همان‌طور که بحران آب کشور را نمی‌توان خارج از دایره مدیریت کشاورزی تعریف، تحلیل و ترمیم کرد، موضوع سوخت و انرژی را نیز نمی‌توان منفردا مورد بررسی قرار داد.
اگر راندمان پایین نیروگاه‌های تولید برق، هدررفت آن در شبکه توزیع در حوزه سوخت نادیده گرفته شود، چگونه می‌توان مصرف سوخت نیروگاه‌ها را مدیریت کرد؟ اگر چشم بر ناکارآیی تولید خودروسازان داخلی در بخش مصرف سوخت بپوشانیم با توجه به تولید و عرضه مستمر خودروهای با استانداردهای پایین مصرفی، تامین سوخت این محصولات از چه طریقی میسر خواهد بود؟ اینها بدیهی‌ترین و دم‌دست‌ترین سوالاتی است که در حوزه مدیریت تامین سوخت موردنیاز کشور مطرح بوده و مواردی است که (بدون توجه به قیمت تقریبا رایگان هر لیتر بنزین در داخل کشور) به ذهن هر شهروند مسوولیت‌پذیری خطور می‌کند. اما راه‌حل عبور از این وضعیت چیست؟ آیا به شرط امکان، می‌توان به طور نامحدود بنزین وارد کرد؟ توان تولید پالایشگاه‌های کشور را تا چه میزان می‌توان افزایش داد؟ آیا کشور ما که به لحاظ سرزمینی همواره با کمبود آب مواجه است و طی سال‌های متمادی درگیر محدودیت‌های سنگین مالی نیز بوده امکان و ظرفیت احداث مستمر پالایشگاه نفتی دارد؟ در صورت احداث پالایشگاه، چاه‌ها و مخازن نفتی ما چه میزان امکان تامین خوراک مصرفی پالایشگاه‌ها را دارند و اصلا تولیدات یک پالایشگاه جدید برای چه مدت، تامین‌کننده روند افسارگسیخته مصرف بنزین کشور خواهد بود؟ مجموع شرایط بالا و محدودیت بی‌شمار دیگر است که تهیه و تدوین برنامه جامع انرژی در کشورمان را ضروری می‌سازد. در برنامه جامع ضمن توجه به محدودیت، کسری و ناترازی انرژی در همه بخش‌ها باید چند مساله مهم در حوزه سوخت مصرفی کشور مورد نظر قرار گیرد.
ضرورت بهسازی نیروگاه‌های تولید برق کشور، الزام خودروسازان و تولیدگنندگان سایر وسایل نقلیه مثل شرکت‌های فعال در حوزه تولید و ساخت موتورسیکلت در بهبود سیستم سوخت تولیدات، تنوع بخشی به سبد سوخت مصرفی خودروها، بسترسازی به منظور استفاده از الکتریسیته به عنوان انرژی محرک وسایط نقلیه و بازنگری و تعدیل قیمت سوخت مایع عرضه شده تنها بخشی از الزامات قابل طرح در برنامه جامع انرژی کشور خواهد بود. هر تصمیمی در سیر تصاعدی مصرف بنزین و به طور کلی سوخت مایع مصرفی بدون لحاظ الزامات بالا (که صرفا بخشی از ضروریات است) محکوم به شکست است و متاسفانه امروز معضلات کشور در بخش انرژی به نقطه‌ای رسیده که دیگر امکان آزمون و خطا به قصد محک زدن روش‌های محتاطانه وجود ندارد. امروز دست اندرکاران باید تصمیم بگیرند که خودروسازان محصولاتشان را حداقل در بخش سوخت با دانش روز دنیا هماهنگ کنند.
باید تصمیم گرفت نیروگاه‌های کشور را بهسازی کرد و هدررفت شبکه انتقال را تا حد ممکن کاهش داد. امروز زمان بازنگری قیمتی در حوزه سوخت مایع و هنگام زمینه‌سازی جهت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز به قصد ازدیاد تولید و ارتقای کیفیت محصولات نفتی تولیدی است. حقیقت اینکه زمان برای اصلاح تدریجی روندها و فرآیندهای ناکارآ و مخرب در حوزه انرژی و نیز در بخش قیمت‌گذاری آن از دست رفته و زمان اتخاذ تصمیمات سخت فرارسیده است.
دیگر نمی‌توان بخشی از صنعت کشور در بخش نفت و گاز را محکوم و ملزم به تامین سوخت سیستم‌هایی کرد که واجد ایرادات کلان هستند. گرچه تامین و توزیع روزانه متوسط ۱۳۱ میلیون لیتر بنزین در ایام نوروز محقق شد ولی غول افزایش تصاعدی مصرف بنزین عزم عقب‌نشینی ندارد و اگر اوضاع به همین منوال پیش رود، امکان مدیریت بین عرضه و تقاضا از بین خواهد رفت و مشابه همین معضل در سایر بخش‌های انرژی، در آینده‌ای نه چندان دور بیش از پیش کشور را در مضیقه قرار خواهد داد.
* کارشناس نفت
