آمار سرشماری کشاورزی سال ۱۴۰۳ به‌روز شد
تصویر آماری از بخش کشاورزی
با توجه به فاصله زمانی از آخرین سرشماری (سال ۱۳۹۳) و تغییرات سریع در بخش کشاورزی، اجرای این سرشماری در سال۱۴۰۳ ضرورتی اجتناب‌ناپذیر بود. در این راستا، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) توصیه می‌کند که سرشماری کشاورزی حداکثر هر ۱۰سال یک‌بار انجام شود. برخی کشورها مانند آمریکا، ژاپن، چین و کانادا این سرشماری را هر ۵سال یک‌بار برگزار می‌کنند. همچنین، سرشماری عمومی کشاورزی، دومین طرح آماری بزرگ کشور و مهم‌ترین فعالیت آماری در بخش کشاورزی است.
درنتیجه، اطلاعات حاصل از این سرشماری نیازهای مرکز آمار ایران، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان‌های تنظیم بازار، برنامه‌ریزان و پژوهشگران را تامین می‌کند. از طرفی تصمیم‌گیری صحیح در بخش کشاورزی مستلزم اطلاعات دقیق و به‌روز در سطح روستاها و شهرها است که تنها از طریق سرشماری ممکن خواهد بود. همچنین اجرای نامنظم سرشماری موجب اختلال در مطالعات سری زمانی و افزایش خطا در پیش‌بینی‌های آماری خواهد شد. اهداف سرشماری عمومی کشاورزی۱۴۰۳ می‌توان به تهیه چارچوب آماری برای آمارگیری‌های نمونه‌ای، تولید اطلاعات ساختاری در سطوح جغرافیایی کوچک با قابلیت طبقه‌بندی چندبعدی، تامین آمارهای پایه برای مطالعات بین سرشماری اشاره کرد. این سرشماری اطلاعات ارزشمندی در اختیار برنامه‌ریزان و پژوهشگران قرار می‌دهد و جزئیات آن به زودی در سطح ملی، استانی و روستایی منتشر خواهد شد.
براساس نتایج سرشماری کشاورزی، تعداد بهره‌برداران در سراسر کشور بیش از ۴میلیون و ۲۰۰هزار نفر است. حدود ۸۹درصد از فعالیت‌های کشاورزی کشور در مناطق روستایی انجام می‌شود. یکی از یافته‌های این سرشماری نشان می‌دهد که برخی از بهره‌برداران، اگرچه خود ساکن شهرها هستند، اما بهره‌برداری‌های آنان در مناطق روستایی انجام می‌شود که علت عمده این اتفاق، مهاجرت از مناطق روستایی به مناطق شهری است. به گفته رئیس مرکز آمار، در این سرشماری، روش‌های مختلفی برای جمع‌آوری اطلاعات به‌کار گرفته شد و تلاش شد دقت و صحت داده‌ها تضمین شود.
طبق اعلام مرکز آمار ایران، در سال اخیر، نسبت به سال۱۳۹۳، شاهد افزایش چشم‌گیر درصدی در تعداد گلخانه‌های کشور بوده‌ایم. همچنین بررسی‌های انجام‌شده در حوزه کشاورزی نشان می‌دهد که طی دهه اخیر، تعداد بهره‌برداری در پرورش زنبور عسل، ۵۰درصد افزایش یافته است.
در این میان، تغییر کاربری زمین‌ها و مسائل مربوط به منابع آب، از جمله چالش‌های اصلی کشاورزی کشور به شمار می‌روند. برای مثال، مساحت اراضی کشاورزی کل کشور ۵درصد افزایش یافته است؛ اما در عین حال، مساحت زمین‌های زراعی در استان‌هایی مانند تهران، اصفهان، گیلان و مازندران به‌علت تغییر کاربری کاهش یافت. تغییر کاربری اراضی در این استان‌ها، به‌عنوان یک موضوع چالش‌برانگیز، نیازمند رسیدگی و برنامه‌ریزی از سوی مسوولان است تا از گسترش این روند جلوگیری شود. طبق اعلام مرکز آمار، در سال‌های اخیر، اندازه واحدهای دامپروری افزایش یافته، اما تعداد آنها کاهش یافته است. این امر نشان می‌دهد که بسیاری از واحدهای کوچک‌تر که عمدتا به‌صورت دامداری در خانه‌های روستایی هستند، از بین رفته یا تعطیل شده‌اند.
بنابر آمارهای این سرشماری، مقایسه سن بهره‌برداران بین سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۴۰۳ نشان‌دهنده افزایش میانگین سنی فعالان حوزه کشاورزی از ۵۲سال به ۵۳سال است. به علاوه از نظر تحصیلات، تعداد بهره‌برداران بی‌سواد کاهش یافته و این رقم از ۳۵درصد در سال۱۳۹۳ به ۲۳درصد در سال جاری کاهش یافته است.
نتایج سرشماری نشان می‌دهد که استان‌های کرمان، خراسان رضوی، مازندران، فارس و آذربایجان شرقی و غربی حدود ۴۷درصد از بهره‌برداری‌های کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که استان قم کمترین میزان بهره‌برداری را دارد. مشارکت زنان نیز در بخش کشاورزی پیشرفت داشته و مشارکت آنان از ۴درصد در سال۱۳۹۳ به ۸درصد در سال اخیر رسیده است. طبق اعلام مرکز آمار، طی سال‌های اخیر پیشرفت چشم‌گیری در استفاده از روش‌های نوین آبیاری حاصل شده است.
طبق سرشماری، موارد استفاده از آبیاری نوین از ۲۷هزار در سال۱۳۸۲ به ۵۰۳هزار مورد در سال۱۴۰۳ افزایش یافته است. این آمار نشان‌دهنده اقدامات مثبت وزارت جهاد کشاورزی در زمینه مدیریت منابع آبی است. با این حال، سهم کوچکی از کشاورزان از روش‌های نوین آبیاری استفاده می‌کنند. با توجه به اهمیت بالای موضوع آب در کشور، برنامه‌ریزی‌ها باید به‌گونه‌ای انجام شود که از این سیستم‌های آبیاری بیشتر بهره‌گیری شود و صرفه‌جویی در مصرف آب در زمینه‌های زراعی محقق شود.
یکی از نکات مهم دیگر این سرشماری، افزایش تعداد بهره‌برداران غیرساکن است. این افراد بهره‌بردار کشاورزی هستند؛ اما در شهرها سکونت دارند. هرچند این موضوع می‌تواند به معنای دستیابی به شرایط بهتر برای این افراد باشد، اما از منظر مدیریت بهره‌برداری چالش‌هایی به همراه دارد. همچنین گزارش‌هایی مبنی بر اداره برخی واحدهای کشاورزی توسط اتباع خارجی به دست آمده که نیازمند بررسی و ارائه راهکارهای مناسب است. همچنین نتایج این سرشماری نشان می‌دهد که کشاورزی کشور به سمت مدرن‌سازی پیش می‌رود؛ به‌ویژه در بخش دامپروری.
این پیشرفت‌ها موجب افزایش بهره‌وری در دامپروری شده است؛ به‌طوری‌که تعداد گاو و گوساله‌های دامداری‌ها به دوبرابر افزایش یافته است.
در این سرشماری، ابزارهای نوینی از جمله تبلت و اینترنت برای جمع‌آوری اطلاعات مورد استفاده قرار گرفت. برای اجرای دقیق این فرآیند، ۱۵هزار نیروی اجرایی آموزش‌دیده به‌کار گرفته شدند. نظارت‌های سازمانی و برون‌سازمانی نیز برای رفع خطاها و افزایش دقت اطلاعات انجام شد. بررسی مداوم داده‌ها و اصلاح سریع اشتباهات از جمله تمهیداتی بود که برای تضمین کیفیت اجرایی سرشماری اتخاذ شد.
