خودروی برقی؛ ضرورت یا نمایش موقتی؟
ایران در مواجهه با فناوریهای نوین
در ایران اما، از گذشته‌های دور، ورود تکنولوژی‌های جدید همواره با واکنش‌های تدافعی مواجه بوده است. نمونه بارز آن احداث مترو در دهه ۶۰ در شهر تهران بود که تقریبا همه مسوولان آن زمان به‌جز عده معدودی با سرمایه‌گذاری روی مترو مخالف بودند و اگر پافشاری مرحوم هاشمی رفسنجانی نبود، شاید امروزه دیگر اقتصاد کشور تاب سرمایه‌گذاری روی چنین ابرپروژه‌ای را نداشت. به دورتر که برویم، شاهد مخالفت حتی در استفاده از دوش حمام هم خواهیم بود. اگرچه مخالفت با برقی‌سازی به عنوان پدیده‌ای که پرداختن به آن در برخی کشورهای پیشرو با نتایج مثبتی همراه بوده است، از جنس مخالفت‌های پیشین نیست.
برقی‌سازی؛ تنها راه غلبه بر آلودگی هوا
خودروی برقی با استفاده از نوعی پیشرانه برقی شامل الکتروموتور، گیربکس، اینورتر، شارژر، واحد توزیع توان و مبدل DC-DC در قالب مجموعه‌ای بنام شش در یک (six in one) و پک باتری و البته مجموعه‌ای از کابل‌ها و یک واحد کنترل مرکزی، دارای خروجی آلایندگی صفر است. به‌گونه‌ای که هیچ خودروی فسیل‌سوزی در دنیا حتی با بالاترین استاندارد زیست‌محیطی نمی‌تواند به‌اندازه خودروی برقی پاک باشد. به همین دلیل از حدود دو دهه قبل چینی‌ها برای کنترل آلودگی در کلان‌شهرهای خود از نسخه برقی‌سازی استفاده کردند. البته این نسخه فقط محدود به خودروها نبود، بلکه نیروگاه‌های تولید برق را نیز شامل می‌شد. در واقع گسترش بازار خودروهای برقی و به موازات آن سرمایه‌گذاری هوشمندانه روی کربن‌زدایی و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق باعث شده امروزه اثری از آلودگی‌های غیر‌قابل تحمل در کلان‌شهرهای چین نباشد.
این در حالی است که حذف و حتی کاهش آلودگی هوا در شهرهای بزرگ کشور نظیر تهران به‌رغم مطرح شدن طرح‌ها و برنامه‌های بسیار، اکنون به یک آرزوی دست‌نیافتنی تبدیل شده است. دو منبع اصلی ایجاد آلایندگی در کشور وجود نیروگاه‌ها با سوخت‌های فسیلی و تردد خودروهای فسیل‌سوز است و هیچ دولتی تاکنون نتوانسته است بر این عارضه‌ها غلبه کند. نسخه چینی غلبه بر آلاینده‌ها تنها برقی‌سازی است. برخی، سرمایه‌گذاری روی خودروهای کم‌مصرف بنزینی را راهکار مناسب‌تری در مقایسه با توسعه خودروهای برقی می‌پندارند. گذشته از میزان سرمایه‌گذاری روی تولید خودروهای کم‌مصرف، به‌ویژه با در نظر گرفتن سطح استانداردهای کیفی خودروسازهای داخلی، نمی‌توان از سهم آلایندگی این خودروها غافل شد. اتفاقا نکته مغفول این پندارش، نادیده‌گرفتن ترافیک‌های درازمدت تهران و سایر کلان‌شهرهاست، به‌گونه‌ای که کم‌مصرفی این خودروها در ترافیک‌های سنگین این شهرها تقریبا مزیتی به حساب نمی‌آید.
ناترازی بنزین، شاید سال بعد پاشنه‌آشیل دولت شود!
در حالی که مصرف بنزین در ایام شلوغ به بالای 123میلیون لیتر در روز رسیده است، تمام توان فعلی تولید کشور 113میلیون لیتر است. از سوی دیگر واردات بنزین علاوه بر تحمیل هزینه‌های ارزی به کشور، در شرایط تحریم به امری تقریبا محال نزدیک است. آمارها نشان می‌دهد یک تاکسی فرسوده در هر 100کیلومتر پیمایش بعضا تا 15لیتر بنزین و یک دستگاه اتوبوس در همین میزان پیمایش 50لیتر گازوئیل مصرف می‌کند. این در حالی است که دولت روی هر لیتر بنزین با احتساب نرخ نیمایی دلار (38هزار و 500تومان) رقمی در حدود 22هزار تومان یارانه می‌پردازد. با در نظر گرفتن نرخ واقعی یک‌لیتر بنزین در دنیا یعنی حدود یک‌دلار و مقایسه آن با بنزین لیتری 3هزار تومان و با احتساب نرخ روز دلار در بازار آزاد کاملا روشن است که دولت تنها 5درصد ارزش واقعی بنزین را از مصرف‌کنندگان دریافت می‌کند.
این محاسبات سرانگشتی نشان می‌دهد که دولت مجبور است سرمایه زیادی را صرف تولید یا واردات بنزین کند و تنها با 5درصد بهای واقعی به مصرف‌کننده داخلی عرضه کند. اوضاع در خودروهای برقی کاملا متفاوت است. یک خودروی برقی در هر 100کیلومتر پیمایش حدود 15کیلووات برق مصرف می‌کند. تعرفه تجاری در نظر گرفته‌شده برای خودروهای برقی حدود 548تومان است. در واقع یک مصرف‌کننده خودروی برقی در 100کیلومتر پیمایش حدود 8220تومان می‌پردازد، در حالی که با نرخ 1500تومان، یک مصرف‌کننده خودروی بنزینی در پیمایشی مشابه باید 22هزار و 500تومان بپردازد و اگر مجبور باشد بنزین 3هزار تومانی مصرف کنند طبیعتا پرداختی او 45هزار تومان خواهد بود. بهای تمام‌شده تولید یک‌کیلووات برق برای دولت مشروط به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر حدود 3هزار تومان است.
این رقم نشان می‌دهد که دولت به مصرف‌کننده خودروی برقی در هر کیلووات 2452تومان یارانه می‌دهد، در حالی که در یک‌لیتر بنزین یارانه پرداختی دولت به 22هزار تومان بالغ می‌شود. برخی مخالفان برقی‌سازی در کشور به ناترازی‌های تولید و مصرف برق اشاره می‌کنند، در حالی که ناترازی‌های به مراتب مخرب‌تری در تولید و مصرف بنزین وجود دارد. ضمن آنکه سرمایه‌گذاری برای کاهش ناترازی‌های برق بسیار کم‌هزینه‌تر از سرمایه‌گذاری برای کاهش ناترازی بنزین و سایر سوخت‌های فسیلی است. موضوع مهم‌تر آن است که برق را می‌توان از انرژی‌های تجدیدپذیر نظیر صفحات خورشیدی تولید کرد؛ ولی بنزین تنها از نفت به دست می‌آید که دولت‌ها موظفند آن را به عنوان یک منبع ذخیره فرانسلی در توسعه زیرساخت‌ها به کار بندند.
بی‌شک آینده خودروسازی در خودروهای برقی است
برخلاف نظرات مخالفان برقی‌سازی، روند بازار این خودروها تحت‌تاثیر رفع چالش‌های قدیمی نظیر قیمت باتری و کمبود منابع لیتیوم در دنیا رو به رشد است. نمودار «یک» به‌خوبی نشان می‌دهد که رویکرد بازار در دنیا طی 10سال منتهی به 2026 نسبت به خودروهای برقی کاملا مثبت و رو به افزایش است، به‌طوری که در این سال تقریبا 30درصد بازار دنیا در اختیار خودروهای برقی خواهد بود.
نمودار دوم اما نکات جالب‌تری را نشان می‌دهد. آن‌طور که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد در سال 2040 یعنی تنها حدود 16سال آینده خودروهای برقی 75درصد بازار دنیا را تصاحب خواهند کرد. از سوی دیگر تنها در فاصله 18سال یعنی از سال 2022 تا سال 2040 تقریبا سهم بازار خودروهای فسیل‌سوز به خودروهای برقی واگذار می‌شود. اما شگفتی‌ها به همین جا ختم نمی‌شود. آن‌گونه که در نمودار3 می‌بینیم، بلومبرگ براساس داده‌های موجود نشان می‌دهد در سال 2026 متوسط قیمت خودروهای برقی و خودروهای فسیل‌سوز به نقطه برابر رسیده و از سال 2027 روند کاهشی قیمت خودروهای برقی در مقایسه با خودروهای درون‌سوز آغاز می‌شود.
با کاهش سهم بازار خودروهای فسیل‌سوز، عرضه‌کنندگان قطعات این نوع خودروها نیز کاهش می‌یابد که این موضوع سبب می‌شود منبع‌یابی برای قطعات خودروهای فسیل‌سوز با چالش جدی مواجه شود و همین امر قیمت آنها را افزایشی کند. این موضوع برای صنعت قطعه کشور که تقریبا وابستگی زیادی به جریان قطعه‌سازی در دنیا دارد بسیار نگران‌کننده خواهد بود و طبیعتا همین اثر نگران‌کننده روی خودروسازی کشور هم وجود دارد. برخی با وجود تحولاتی که به کاهش قیمت تمام‌شده خودروی برقی در دنیا منجر شده است، کماکان ورود به این نوع فناوری را موضوعی نمایشی و غیر‌ضرور می‌پندارند. یکی از دلایل آنها قیمت بالای پک باتری و نیز محدود بودن منابع لیتیوم در دنیاست. نمودار 4 برخلاف نظرات این گروه از مخالفان برقی‌سازی نشان می‌دهد که قیمت باتری به عنوان گران‌ترین بخش یک خودروی برقی در طول 10 تا 12 سال اخیر تا چه میزان کاهش داشته است. به‌علاوه براساس آمارها ایران یکی از مهم‌ترین کشورهای صاحب منابع لیتیوم در دنیاست.
