اینئوس بخشهای مختلف صنعت را ادغام می‌کند
معمار پتروشیمی جهان
در دنیای امروز صنعت پتروشیمی، نام شرکت اینئوس به عنوان نمونه‌‌‌ای از رشد سریع، انعطاف‌‌‌پذیری و توسعه استراتژیک شناخته می‌شود. این غول صنعتی که مقر اصلی آن در لندن است، با استفاده از استراتژی هوشمندانه خرید شرکت‌های کوچک‌تر و ادغام آنها با یکدیگر توانسته است به یک بازیگر کلیدی در بازار جهانی تبدیل شود. اینئوس که به صورت یک شرکت خصوصی با مسوولیت محدود اداره می‌شود، ساختاری غیرمتمرکز دارد و به حدود ۲۰ واحد تجاری مستقل تقسیم شده است. هر یک از این واحدها دارای هیات مدیره مخصوص به خود بوده و تقریبا به طور کامل مستقل عمل می‌کنند.
این ساختار منحصربه‌‌‌فرد، امکان تصمیم‌‌‌گیری سریع و واکنش به‌‌‌موقع به تغییرات بازار را فراهم می‌کند. با مطالعه مسیر رشد و توسعه اینئوس می‌توان درس‌‌‌های مهمی برای صنعت پتروشیمی ایران استخراج کرد. صنعتی که با وجود منابع غنی نفت و گاز، هنوز نتوانسته است جایگاه شایسته خود را در بازارهای جهانی به دست آورد. در این گزارش، ضمن بررسی تاریخچه، ساختار و استراتژی‌‌‌های اینئوس، به درس‌‌‌هایی که این شرکت می‌تواند برای توسعه صنعت پتروشیمی ایران ارائه دهد، خواهیم پرداخت.
از ایده تا امپراتوری پتروشیمی
داستان شکل‌‌‌گیری و توسعه شرکت اینئوس نمونه‌‌‌ای الهام‌‌‌بخش از چگونگی تبدیل یک ایده به یک امپراتوری صنعتی است. این داستان با جیم راتکلیف آغاز می‌شود، فردی که پیش‌تر مدیر گروه سرمایه‌‌‌گذاری خصوصی آمریکایی Advent International بود. در سال ۱۹۹۲، راتکلیف به همراه جان هالوود، شرکت Inspec را با هدف خرید مدیریتی بخش شیمیایی شرکت نفت بریتانیا (BP) تاسیس کرد.
۳سال بعد، در سال ۱۹۹۵، Inspec توانست کسب و کار اکسید اتیلن و گلیکول BP را به مبلغ ۷۸ میلیون پوند خریداری کند. این اولین گام بزرگ در مسیری بود که بعدها به تشکیل اینئوس منجر شد. سرانجام در سال ۱۹۹۸، راتکلیف که در آن زمان مدیر Inspec بود، شرکت اینئوس را با هدف خرید تاسیسات اکسید اتیلن Inspec در آنتورپ بلژیک ایجاد کرد. خرید ۸۴ میلیون پوندی این تاسیسات از طریق سرمایه‌‌‌گذاری سه نهاد تامین شد: موسسه سرمایه‌‌‌گذاری اسکاتلندی Murray Johnstone (۱۰ میلیون پوند)، مدیریت اینئوس (۱.۵ میلیون پوند) و بانک سرمایه‌‌‌گذاری BT Alex Brown (۷۲.۵ میلیون پوند که از طریق اوراق قرضه با بازده بالا و غیر سرمایه‌‌‌گذاری تامین شد.)
از آن زمان، شرکت اینئوس با سرعتی خیره‌‌‌کننده از طریق خرید کسب و کارهای شیمیایی کالایی از غول‌‌‌های شرکتی مانند BP، ICI و BASF رشد کرد. در مسیر توسعه این شرکت می‌توان سه مرحله متمایز را شناسایی کرد. مرحله اول که بیش از۱۰ سال به طول انجامید، شامل خرید ۲۲ شرکت بین سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۸ بود. دو مورد قابل‌توجه در این خریدها عبارت بودند از Innovene (زیرمجموعه الفین‌‌‌ها و مشتقات و پالایش BP) در اکتبر ۲۰۰۵ به ارزش ۹ میلیارد دلار، و کسب و کار شیمیایی کالایی ICI در سال ۲۰۰۱.
مرحله دوم بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰، دوره تثبیت شرکت بود، زمانی که اینئوس با تاثیرات رکود جهانی مقابله می‌‌‌کرد. همان‌طور که تولید کالاهای مصرفی، خودرو و ساخت‌‌‌وساز در این دوره کاهش یافت، شرکت شاهد افت فروش و درآمد بود. در این دوره، رقیب بزرگی مانند LyondellBasell اعلام ورشکستگی کرد. برخی پیش‌بینی کردند که اینئوس نیز سرنوشت مشابهی خواهد داشت، اما شرکت از این دوره سخت با موفقیت عبور کرد.
مرحله سوم از سال ۲۰۱۱ آغاز شد. در این مرحله، شرکت به رشد خود از طریق مجموعه‌‌‌ای از سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های مشترک استراتژیک ادامه داد. در ژوئن ۲۰۱۱، بزرگ‌ترین این سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌ها یعنی Petroineos تکمیل شد. این یک سرمایه‌‌‌گذاری مشترک ۵۰- ۵۰ بین اینئوس و PetroChina بود که منافع پالایشی اینئوس در گرنجموث اسکاتلند و لاورا نزدیک مارتیگ فرانسه (حدود ۳۰ مایل غرب مارسی) را با دسترسی PetroChina به مواد خام بالادستی ترکیب می‌‌‌کرد. در همان ماه، اینئوس و BASF کسب و کارهای استایرن خود را ترکیب کردند تا یک مشارکت ۵۰-۵۰ دیگر به نام Styrolution شکل دهند. رشد اینئوس در این دوره با گسترش تولید در ایالات متحده و چین ادامه یافت. اخیرا اینئوس یک سرمایه‌‌‌گذاری مشترک با Solvay اعلام کرد که کسب و کارهای پلی وینیل کلراید اروپایی آنها را با یکدیگر ترکیب می‌کند. یکی از نقاط عطف مهم در تاریخ اینئوس، خرید Innovene، زیرمجموعه الفین‌‌‌ها و مشتقات و پالایش BP در اکتبر ۲۰۰۵ به ارزش ۹ میلیارد دلار بود.
این معامله که در ۱۴دسامبر ۲۰۰۵ تکمیل شد، گردش مالی اینئوس را که قبلا حدود ۸ میلیارد دلار بود، تقریبا چهار برابر کرد. در سال ۲۰۰۷، اینئوس با Lanxess یک سرمایه‌‌‌گذاری مشترک تشکیل داد و Ineos ABS را ایجاد کرد که شامل فعالیت‌‌‌های Lanxess در تولید آکریلونیتریل بوتادین استایرن، مستقر در تاراگونا بود. اینئوس ۳۵ میلیون یورو در قسط اول پرداخت کرد. در مارس ۲۰۱۰، Ineos Healthcare برنامه توسعه داروی خود را به دلایل تجاری متوقف کرد. یکی دیگر از اقدامات مهم اینئوس در مسیر توسعه خود، ورود به حوزه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر بود. در فوریه ۲۰۱۱، Ineos Bio کار ساخت کارخانه نمایشی Vero Beach را آغاز کرد. این تاسیسات از فرآیند تخمیر گازی‌‌‌سازی برای تبدیل مواد زائد سلولزی، مانند زباله‌‌‌های حیاط و گیاهی، به اتانول استفاده می‌‌‌کرد.
علاوه بر ظرفیت تولید ۸ میلیون گالن اتانول، این کارخانه می‌توانست تا ۶ مگاوات برق نیز تولید کند. اما مسیر توسعه اینئوس هموار نبود. در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۳، این شرکت تعطیلی کارخانه پتروشیمی خود در گرنجموث اسکاتلند را پس از مناقشه با اتحادیه تجاری Unite بر سر حقوق بازنشستگی و تلاش برای تحمیل انجماد دستمزد و قرارداد جدید به نیروی کار اعلام کرد. با این حال، تا ۲۵ اکتبر ۲۰۱۳، اتحادیه در برابر تهدیدهای تعطیلی تسلیم شد و با تمام خواسته‌‌‌های اینئوس موافقت کرد، به این معنی که کارخانه باز می‌‌‌ماند و برای ۳سال اعتصابی نخواهد داشت.
در آوریل ۲۰۱۷، اینئوس به توافقی برای خرید سیستم خط لوله Forties در دریای شمال از BP به مبلغ ۲۵۰ میلیون دلار دست یافت. این فروش شامل پایانه‌‌‌هایی در دالمنی و کینیل، سایتی در ابردین و پلتفرم Forties Unity بود. در اوایل سال ۲۰۱۹، در پی رد توافق برگزیت ترزامی توسط نمایندگان بریتانیا، این شرکت تصمیم گرفت سرمایه‌‌‌گذاری ۳میلیارد یورویی (۲.۶ میلیارد پوند) در تولید پتروشیمی در آنتورپ بلژیک انجام دهد. در طول همه‌گیری کووید-۱۹، اینئوس نقش مهمی ایفا کرد. در آوریل ۲۰۲۰، زمانی که ضدعفونی‌‌‌کننده دست به دلیل تقاضای بالا کمیاب شده بود، اینئوس کارخانه‌‌‌های جدیدی برای تولید آن با استفاده از مواد اولیه‌‌‌ای که شرکت برای تولید پلیمرها استفاده می‌‌‌کرد، راه‌‌‌اندازی کرد و آن را رایگان در اختیار بیمارستان‌‌‌ها قرار داد. اینئوس ظرفیت تولید یک میلیون بطری ضدعفونی‌‌‌کننده دست در ماه را داشت.
درس‌‌‌های اینئوس برای صنعت پتروشیمی کشور
تجربه موفق شرکت اینئوس در تبدیل شدن به یکی از غول‌‌‌های صنعت پتروشیمی جهان، درس‌‌‌های ارزشمندی برای توسعه صنعت پتروشیمی ایران به همراه دارد. با وجود منابع عظیم نفت و گاز در ایران، هنوز صنعت پتروشیمی کشور نتوانسته است به جایگاه شایسته خود در بازارهای جهانی دست یابد. مطالعه دقیق استراتژی‌‌‌های اینئوس می‌تواند چراغ راهی برای توسعه این صنعت استراتژیک باشد. یکی از مهم‌ترین درس‌‌‌هایی که می‌توان از اینئوس آموخت، اهمیت انعطاف‌‌‌پذیری و واکنش سریع به تغییرات بازار است. ساختار غیرمتمرکز اینئوس که به حدود ۲۰ واحد کسب و کار مستقل تقسیم شده، به این شرکت امکان می‌دهد تا با سرعت بیشتری به تحولات بازار واکنش نشان دهد. در مقابل، ساختار متمرکز و دولتی بسیاری از شرکت‌های پتروشیمی ایران، مانعی جدی بر سر راه چابکی و تصمیم‌‌‌گیری سریع است. برای غلبه بر این چالش، می‌توان مدل مشابهی را با ایجاد هلدینگ‌‌‌های تخصصی که زیر نظر یک استراتژی کلان، اما با استقلال عملیاتی فعالیت می‌کنند، در صنعت پتروشیمی ایران پیاده‌سازی کرد.
درس دوم، استراتژی هوشمندانه خرید و ادغام است. اینئوس با خرید شرکت‌های کوچک‌تر و ادغام آنها با یکدیگر، توانست به سرعت رشد کند و به یک بازیگر جهانی تبدیل شود. در صنعت پتروشیمی ایران نیز می‌توان با شناسایی شرکت‌های کوچک اما دارای پتانسیل بالا، و ادغام آنها در قالب مجتمع‌‌‌های بزرگ‌تر، به مزیت‌‌‌های اقتصاد مقیاس دست یافت. این استراتژی نه تنها هزینه‌‌‌های عملیاتی را کاهش می‌دهد، بلکه قدرت چانه‌‌‌زنی شرکت‌های ایرانی را در بازارهای بین‌المللی افزایش می‌دهد.
اینئوس با ایجاد سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های مشترک مانند Petroineos با PetroChina و Styrolution با BASF، توانست ریسک‌‌‌های خود را کاهش داده و به بازارهای جدید دسترسی پیدا کند. برای صنعت پتروشیمی ایران، سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های مشترک با شرکت‌های بزرگ بین‌المللی می‌تواند راهی برای جذب سرمایه، انتقال فناوری و دسترسی به بازارهای جدید باشد. با توجه به محدودیت‌های ناشی از تحریم‌‌‌ها، می‌توان این استراتژی را با کشورهای همسایه و شرکای استراتژیک مانند چین، روسیه، هند و کشورهای آسیای میانه دنبال کرد. اینئوس علاوه بر تولید مواد شیمیایی پایه، در حوزه‌‌‌های متنوعی مانند سوخت، بسته‌‌‌بندی، مواد‌غذایی، ساخت‌‌‌وساز، خودروسازی و داروسازی فعالیت می‌کند. این تنوع، ریسک شرکت را کاهش داده و منابع درآمدی متعددی ایجاد می‌کند. صنعت پتروشیمی ایران که عمدتا بر تولید محصولات پایه متمرکز است، می‌تواند با سرمایه‌‌‌گذاری در تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر، سودآوری خود را افزایش دهد. توسعه صنایع پایین‌‌‌دستی پتروشیمی مانند پلیمرهای تخصصی، مواد شیمیایی خاص و محصولات نهایی مصرفی، می‌تواند نقش مهمی در ایجاد ارزش افزوده و اشتغال‌زایی داشته باشد.
اینئوس با وجود چالش‌‌‌های کوتاه‌‌‌مدت مانند رکود جهانی ۲۰۰۸، همواره چشم‌‌‌انداز بلندمدت خود را حفظ کرده و استراتژی‌‌‌های توسعه خود را با پشتکار دنبال کرده است. برای صنعت پتروشیمی ایران نیز ضروری است که فراتر از مسائل روزمره، برنامه‌‌‌ای بلندمدت برای توسعه پایدار تدوین شود. این برنامه باید شامل سرمایه‌‌‌گذاری در فناوری‌‌‌های نوین، توسعه نیروی انسانی متخصص و ایجاد زنجیره ارزش کامل باشد. اینئوس با سرمایه‌‌‌گذاری در حوزه‌‌‌هایی مانند انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر و تولید سوخت‌‌‌های زیستی، نشان داده است که نگاهی آینده‌‌‌نگرانه به صنعت دارد. صنعت پتروشیمی ایران نیز باید همگام با تحولات جهانی، به سمت تولید محصولات سازگار با محیط‌زیست و کربن‌‌‌زدایی از فرآیندهای تولید حرکت کند. سرمایه‌‌‌گذاری در فناوری‌‌‌های سبز مانند هیدروژن سبز، پلیمرهای زیست‌‌‌تخریب‌‌‌پذیر و بازیافت شیمیایی پلاستیک‌ها، می‌تواند آینده صنعت پتروشیمی ایران را تضمین کند.
