آسیب‌‌‌های خودکفایی در کشاورزی
در این وضعیت تلاش و هدف‌گذاری برای خودکفایی اشتباه است و باید به فکر استفاده بهینه از آب باشیم و منابع آب باید در راستای نیازهای کشور مدیریت شود. در این زمینه چند مشکل در کشور پدید آمده که اغلب ناشی از سیاست‌های نادرست در مدیریت آب است. استفاده از صنایع آب‌‌‌بر در قسمت‌‌‌های مرکزی ایران، عملا مشابه دیگ بخار، آب‌‌‌های کشور را بخار می‌‌‌کند.
اصفهان، یزد و کرمان نمونه بارز این وضعیت هستند. بخش زیادی از آب زاینده‌‌‌رود صرف صنایع فلزی می‌‌‌شود که در استان اصفهان قرار دارد. در یزد هم به همین روال. در کرمان هم به قدری کمبود آب است که شهر را زهکشی می‌‌‌کنند و زه یا فاضلاب شهری را به قسمتی انتقال می‌‌‌دهند که برای صنعت فولاد از آن استفاده کنند. عدم برنامه‌‌‌ریزی مناسب برای صنایع یکی از مهم‌ترین دلایل مشکلات پیش آمده در زمینه آب است. در عرصه کشاورزی باید به جای خودکفایی به دنبال استفاده بهینه از منابع آب باشیم. خودکفایی ما را به اشتباه می‌‌‌اندازد.
براساس این رویکرد باید سرانه برنج ۸۰میلیون نفر را تولید کرد؛ این عملا امکان‌پذیر نیست. این در حالی است که اتفاقا باید برای برخی گیاهان جایگزین پیدا کرد. مثلا برای تولید شکر، چغندر که کشت زمستانه است و مصرف آب کمی دارد در مقایسه با نیشکر که گیاهی تابستانه است و ۴ برابر بیشتر به آب نیاز دارد، انتخاب بهتری است. این در حالی است که به اشتباه کشت نیشکر توسعه پیدا کرده است.
در توسعه باغات هم گیاهانی باید توسعه یابد که با کم‌‌‌آبی سازگار هستند مثل انگور و نخل. در حالی که عملا به سراغ گیاهان آب‌‌‌بری مثل سیب، مرکبات و کشت برنج ... رفته‌‌‌ایم که بیانگر این است که موضوع آب در اولویت دوم قرار گرفته و کشت این محصولات اولویت پیدا کرده که مسلما خطا و رویکردی اشتباه است.
زمینه دیگری که در آن عقب افتادیم و آب را در نظر نگرفتیم، استفاده از سیستم‌‌‌های بهینه آب است که در دنیا رایج است. این سیستم‌‌‌ها، بهره‌‌‌برداری از آب را بهینه و مصرف آب را کاهش می‌‌‌دهد. به عنوان نمونه سیستم‌‌‌های آبیاری قطره‌‌‌ای، تحت فشار، گلخانه و... می‌‌‌تواند تولید بالایی در قبال مصرف کم آب داشته باشند. استفاده از این سیستم‌‌‌ها باید در سیاستگذاری‌های زیست‌محیطی مورد توجه قرار بگیرد که از این بحرانی که مربوط به خشکسالی، بی‌‌‌آّبی و فرونشست دشت‌‌‌هاست عبور کنیم. باید اولویت اول را حفظ محیط زیست و منابع آبی در نظر بگیریم.
خودکفایی در تضاد با منابع آب و حفظ منابع است. باید در این راستا پیش برویم که محیط زیست و آب را حفظ کنیم. تولید کشاورزی باید براساس منابع آبی باشد. با خردورزی می‌‌‌توان در این زمینه پیش رفت. همان طور که نیاکان ما با قنات و... زندگی کردند. باید طوری برنامه‌‌‌ریزی کرد که در درازمدت و به صورت بهینه از منابع آب استفاده کنیم. رویکرد خودکفایی در وزارت جهاد کشاورزی باید اصلاح شود و به سمت استفاده بهینه از منابع آب پیش برویم. در غیر این صورت استفاده از آب بدون در نظر گرفتن منابع، تهدید ملی برای کشور است.
* استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه کشاورزی
