راه خروج از بن‌بست توده‌های عظیم خاک چیست؟
صندوق گمشده گردوغبار
فعالان این حوزه می‌گویند تا زمانی که اقدامات جدی برای احیای تالاب‌ها و همکاری منطقه‌ای برای مدیریت منابع آبی انجام نشود، این گرد و غبارها ادامه خواهد داشت و زیست مردم به خطر می‌افتد. کنوانسیون‌های دیگر مانند کنوانسیون رامسر - که مدیریت پدیده‌های مرتبط با تالاب‌ها را برعهده دارند - هم مورد غفلت قرار گرفته است. این کنوانسیون‌ها ابزارهای خوبی هستند برای اینکه کشورها بتوانند همکاری‌های بهتر و موثرتری با یکدیگر داشته باشند و یک اقدام منطقه‌ای برای کنترل این پدیده انجام دهند. از سوی دیگر راه‌اندازی «صندوق منطقه‌ای گردوغبار» یکی از راهکارهای پیشنهادی کارشناسان در سال‌های گذشته بوده که ۳ سال پیش سرانجام به مرحله اجرایی شدن رسید، اما اکنون اطلاعات دقیق و شفافی از روند اجرایی آن وجود ندارد.
بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که ۳ سال پیش، دبیر ستاد ملی مدیریت پدیده گردوغبار درخصوص اجرای طرح آغازین «صندوق منطقه‌ای گردوغبار» خبر داده بود. در همان زمان مشخص شده بود که برای آغاز این طرح اعتباری به مبلغ ۷۰هزار دلار از منابع دفتر UNDP در تهران و به همین میزان هم توسط ایران (مجموعا ۱۴۰ هزار دلار) تامین شود. دو سال پیش نیز دبیر همین ستاد درخصوص اعزام کارشناسان ایرانی به عراق و سوریه گفته بود که به دلایل مسائل سیاسی مشکلاتی برایشان پیش آمده بود: «برای اعزام کارشناس به عراق همه‌چیز را آماده کرده بودیم اما در آخرین لحظه قبل از اعزام کارشناسان ما، به این دلیل که دولت جدید هنوز مستقر نشده بود، از وزارت خارجه به ما نامه زدند که دولت عراق اعلام کرده تا زمان استقرار دولت جدید پذیرش نداریم. ما بلافاصله برای اعزام کارشناسان به سوریه اقدام کردیم که درحال حاضر کارشناسان ما آماده اعزام شدن هستند.»
مشخص است که امروز دیگر نمی‌توان روی برنامه‌های محیط‌زیستی در سوریه همچون سال ۱۴۰۲ اظهارنظر کرد و باید دید که دولت جدید مستقر در این کشور چقدر در این زمینه همکاری می‌کند. واقعیت این است در چندین سال گذشته خاورمیانه درگیر تنش‌های بسیاری بوده که در نهایت برنامه‌ریزی و هم‌افزایی برای تغییرات اقلیمی را زیر سایه خود برده است.
با این همه سال ۱۴۰۲، به نظر سال خوبی در این حوزه بود که بعد از آن با یک سکوت خبری مواجه شد. در آن سال مسوولان از یک برنامه برای طراحی، آسیب‌شناسی و امکان‌سنجی این صندوق با برنامه عمران ملل متحد (UNDP) در تهران خبر داده بودند. UNDP نیز اعتباری تخصیص داده بود. با این وجود به نظر می‌رسد که برنامه‌های مورد نظر همچنان به نتایج پیش‌بینی شده خود نرسیده‌اند و هنوز هجوم ناگهانی توده‌های گردوغبار به سرزمین‌های خاورمیانه خطرناک و آسیب‌زننده است. همچنان ما شاهد این هستیم که غلظت آلاینده‌ها به بالاترین حد خود رسیده و وضعیت برای مردم خطرناک شده است.
مردم علائم تنفسی بروز می‌دهند. بدون ماسک نمی‌توانند از خانه خارج شوند. سالمندان، کودکان و زنان باردار به‌شدت آسیب‌پذیرند. حال باید دید با توجه به آینده اقلیمی نگران‌کننده‌‌ای که برای خاورمیانه پیش‌بینی می‌شود آیا کشورهای این منطقه با هم همراه خواهند شد تا درمانی برای گردوغبار و مشکلات زیست‌محیطی پیدا کنند؟ در شرایطی که منشأ گرد و غبار، منطقه‌ای است راهکار آن نیز باید منطقه‌ای دنبال شود. ایران، عراق، اردن، عربستان و کویت باید تدبیری کلان و راهبردی‌تر معطوف به آینده زیست‌بوم خاورمیانه در چشم‌انداز خود قرار دهند.
