معنی گام برجامی آمریکا بررسی شد
مذاکرات وین در ریل توافق؟
معنای اقدام برجامی واشنگتن
دولت جو بایدن، رئیسجمهور ایالات‌متحده آمریکا دیروز یک معافیت تحریمی ایران را «احیا» کرد. این معافیت تحریمی که بر اساس توافق هستهای سال ۲۰۱۵ یا همان برجام به ایران داده می‌شد، هفتم خردادماه سال ۱۳۹۹ توسط دولت دونالد ترامپ لغو شده بود. این اقدام ترامپ و مایک پمپئو، وزیر خارجه وقت آمریکا با هدف ضربه‌ای کاری به برجام و سخت‌تر کردن احیای آن توسط دولت بعدی آمریکا صورت گرفته بود. بر اساس تصمیم دولت پیشین آمریکا، همه معافیتها از تحریم‌ها در زمینه همکاری هستهای با ایران لغو می‌شد. این اقدام در همان زمان با واکنش‌های منفی روبه‌رو شد. جوزپ بورل، مسوول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا، در واکنش به این اقدام گفت که پایان معافیت آمریکا مهار برنامه هستهای ایران را دشوارتر می‌کند. روسیه نیز به این اقدام آمریکا واکنش منفی نشان داده بود. بر اساس این معافیت تحریمی، تبدیل آب سنگین رآکتور اراک، تامین اورانیوم غنی شده برای رآکتور تحقیقاتی تهران و انتقال پسماند سوخت به خارج از ایران از بین می‌رفت. بر این اساس می‌توان گفت این معافیت تحریمی توسط دولت بایدن تنها «احیا» شده است و اگرچه می‌تواند به مفهوم تسهیل مرحله آخر مذاکرات تفسیر شود اما با مطالبه ایران برای لغو تحریم‌های اقتصادی فاصله دارد. این خبر که صبح دیروز منتشر شد و واکنش مثبت بازارهای ایران را در پی داشت بازتاب‌های متفاوتی را برانگیخت. وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که این اقدام با هدف «تسهیل روند مذاکرات وین» انجام گرفته است. روسیه اما این اقدام را گامی مثبت و نشان‌دهنده ورود به فاز نهایی مذاکرات توصیف کرد. در تهران اما این اقدام آمریکا با واکنشی محتاطانه مواجه شد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در همین زمینه گفت: «آنچه روی کاغذ رخ می‌دهد، خوب است، اما کافی نیست.» او اضافه کرد: «حسن‌نیت از نظر ما این است که روی زمین اتفاق ملموسی رخ دهد. لغو بخشی از تحریم‌ها به معنای عینی و واقعی خودش، ترجمان حسن نیتی است که آمریکایی‌ها از آن صحبت می‌کند.»
علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز در توییتی نوشت: «نمایش رفع تحریم، اقدامی سازنده تلقی نمی‌شود.» او اضافه کرد: «انتفاع اقتصادی واقعی، موثر و قابل راستی‌آزمایی ایران، شرط لازم برای شکل‌گیری توافق است.» پایگاه خبری نورنیوز نزدیک به شورای عالی امنیت ملی نیز در گزارشی اقدام اخیر آمریکا را بازی بچگانه با حاصل جمع صفر توصیف کرد و نوشت: « دولت بایدن با اقدام جدید خود حتی در ارائه نمایش علاقه‌مندی به توافق نیز موفق عمل نکرد، زیرا موضوعاتی که تعلیق تحریم‌های آن اعلام شده اساسا مسائلی نیست که پیشبرد آنها با موانع جدی حاصل از تحریم‌های آمریکا روبه‌رو باشد.» با همه این تفاسیر می توان این رخداد را از دو زاویه مورد بررسی قرار داد. نگاه اول این تصمیم دولت بایدن را نمایشی و فاقد ارزش ارزیابی می‌کنند؛ برخی دیگر مانند وزیر امور خارجه از آن استقبال محتاطانه کردهاند و برخی دیگر نیز آن را گامی مثبت به نفع مذاکرات فنی برجام و احیای آن ارزیابی می‌کنند.
در آستانه از سرگیری مذاکرات احیای برجام و بازگشت هیات‌های ارشد مذاکره‌کننده به هتل کوبورگ وین پس از یک هفته وقفه در گفت‌وگوها، وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد این کشور برای تسهیل مذاکرات وین، تصمیم گرفته است برخی از معافیتهای تحریمی ایران را که دولت ترامپ لغو کرده بود، بازگرداند. وزارت خارجه آمریکا این اقدام را به کنگره نیز اطلاع داده است. با صدور این معافیت تحریمی، شرکت‌‌های خارجی که با برنامه هستهای صلح‌آمیز ایران همکاری داشتند می‌توانند بدون نگرانی از تحریم‌های آمریکا، به این همکاری بپردازند. در واکنش به این اقدام وزیر خارجه ایران تاکید کرد آمریکایی‌ها باید حسن نیت خود را در عمل نشان دهند.
در همین ارتباط، دولت بایدن روز جمعه برخی از معافیتهای تحریمی ایران را که در زمان ترامپ لغو شده بود، بازگرداند. یک مقام وزارت خارجه آمریکا گفت این اقدام برای تسهیل در روند مذاکرات وین است و به معنی بازگشت به برجام نیست.
به گزارش «ایسنا»، به نقل از خبرگزاری رویترز، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا روز جمعه چند معافیت از تحریم‌های مربوط به فعالیت‌‌های هستهای غیرنظامی ایران را امضا کرد. خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز به نقل از وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد، معافیتهای جدید به کشورها و شرکت‌‌های خارجی اجازه می‌دهد در پروژه‌های غیرنظامی نیروگاه هستهای بوشهر ایران، آب سنگین اراک و رآکتور تحقیقاتی تهران کار کنند.
بنا بر اعلام یورونیوز، وزارت خارجه آمریکا روز جمعه «تهدید به تحریم» علیه کشورها و شرکت‌‌های خارجی از جمله روسیه، چین و کشورهای اروپایی را که با بخش غیرنظامی برنامه هستهای ایران همکاری می‌کردند، لغو کرد.
وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد: معافیت از این فعالیت‌‌ها برای تسهیل گفت‌وگوها طراحی شده است که برای رسیدن به توافق در بازگشت متقابل به برجام کمک می‌کند و زمینه را برای بازگشت ایران به اجرای تعهداتش فراهم خواهد کرد.
وزارت خارجه آمریکا این اقدام را به کنگره نیز اطلاع داده است. این در حالی است که گروهی از نمایندگان کنگره آمریکا در نامه‌‌ای به رئیسجمهور این کشور درباره توانمندی‌‌های موشکی ایران ابراز نگرانی کردهاند.
وزارت خارجه آمریکا تاکید کرد: این اقدام همچنین برای کمک به منافع منع اشاعه و ایمنی هستهای ایالات متحده و محدود کردن فعالیت‌‌های هستهای ایران طراحی شده است. وزارت خارجه آمریکا با اعلام این موضوع که این اقدام طبق یک تعهد یا به عنوان بخشی از توافق قبلی نیست، افزودکه آنها همچنان بر همکاری با شرکا و متحدان برای مقابله با طیف گسترده‌‌ای از - به گفته او- تهدیدات ایران متمرکز هستند.
به گفته یک مقام وزارت‌‌خارجه آمریکا، بدون این معافیت، گفت‌وگوهای فنی با طرفهای ثالث درباره وضعیت سوخت تولید شده در ایران و سایر فعالیت‌‌های مربوط به جلوگیری از گسترش تسلیحات هستهای ممکن نبود. این مجوز به تبدیل آب سنگین رآکتور اراک، تامین اورانیوم غنی شده برای رآکتور تحقیقاتی تهران و انتقال پسماند سوخت به خارج از ایران مربوط می‌شود.
بر اساس برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) ایران باید میزان ذخیره آب سنگین خود را در مرحله اول اجرای توافق به کمتر از ۱۳۰ تن و در مرحله بعد به ۹۰ تن می‌‌رساند. آمریکا در پی توافق برجام طرح خریداری ۳۲ تن آب سنگین مورد استفاده در رآکتورهای هستهای از ایران را تایید کرده بود.
دونالد ترامپ رئیسجمهور سابق آمریکا در اردبیهشت ۱۳۹۷ یک‌‌طرفه از توافق هستهای قدرت‌های جهانی با ایران کنار کشید و در مه ۲۰۲۰ به این معافیتها به عنوان بخشی از برنامه «فشار حداکثری» خود علیه ایران پایان داده بود. تحریم‌هایی که شامل معافیت نمی‌شدند شامل فعالیت‌‌ها برای تغییرات در رآکتور تحقیقاتی آب‌‌سنگین اراک، تامین اورانیوم غنی‌‌شده برای رآکتور تحقیقاتی تهران و انتقال سوخت مصرف‌‌شده و ضایعاتی رآکتور به خارج ایران بود.
تحلیلگران در آن مقطع معتقد بودند واشنگتن با این اقدام قصد دارد چین، روسیه و سه کشور اروپایی را از انجام تعهداتشان مطابق برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بازدارد و زمینه نابودی توافق هستهای را فراهم کند.
مطابق برجام ذخایر اورانیوم با غنای پایین ایران نباید از ۳۰۰ کیلوگرم تجاوز کند. ایران در نخستین سالروز خروج آمریکا از توافق هستهای کاهش تعهدات برجامی را آغاز کرد و ذخایر اورانیوم غنی‌‌شده خود را افزایش داد.
با این همه سوخت مورد نیاز نیروگاه بوشهر بسیار فراتر از تولید داخلی در حال حاضر است.
شرکت «روس‌‌اتم» که در بوشهر با ایران همکاری می‌کند، اردیبهشت ۱۳۹۹، ۳۸ تن اورانیوم با غنای ۵ / ۴ درصد برای تعویض سوخت نیروگاه به ایران ارسال کرد.
توضیحات سخنگوی وزارت خارجه آمریکا
همزمان با این تحول، سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا درباره اقدام اخیر دولت این کشور درباره بازگرداندن معافیتهای تحریمی برنامه هستهای صلح آمیز ایران توضیحاتی ارائه داد. به گزارش «ایسنا»، ند پرایس طی پیامی در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: تا زمانی که تهران به تعهدات خود ذیل برجام بازنگردد، رفع تحریم‌های ایران را ارائه نکرده و نخواهیم کرد.
او ادامه داد: ما دقیقا همان کاری را کردیم که دولت قبلی کرد؛ به شرکای بین‌المللی خود اجازه می‌‌دهیم به خطرهای فزاینده مرتبط با عدم اشاعه و ایمنی هستهای در ایران رسیدگی کنند.
بازگشت به توافق به نفع ماست
نماینده آمریکا در امور ایران نیز تاکید کرد بازگشت به برجام یک اقدام ارزشمند و در راستای منافع ملی آمریکا است. رابرت مالی در گفت‌وگو با شبکه ام.اس.ان.بی.سی با اشاره به پیشرفت‌های اخیر در برنامه هستهای ایران بر لزوم بازگشت واشنگتن به توافق هستهای تاکید کرد و گفت: اگر ما در این توافق نباشیم ایران بدون محدودیت خواهد بود و به توسعه برنامه هستهای خود ادامه خواهد داد.
وی ادامه داد: این یکی از بی‌شمار پیامدهای فاجعه‌بار تصمیم خروج از توافق هستهای بود اما اکنون کارشناسان ما می‌گویند و همچنین موضع رئیسجمهور بایدن، وزیر خارجه بلینکن و همه اعضای تیم این است که بازگشت به برجام اقدامی ارزشمند بوده و در راستای منافع ملی ایالات متحده است و تا حد زیادی برای جلوگیری از پیشرفت ظرفیت هستهای ایران برای ساخت بمب و ممانعت از به وجود آمدن تنش‌های بیشتر در خاورمیانه یک امر ضروری است.
مالی افزود: بنابراین بازگشت به توافق هستهای هنوز ارزشش را دارد اما آنچه ما صراحتا به ایران گفته‌ایم این است که فرصت زیادی نداریم و باتوجه به سرعت پیشرفت برنامه هستهای ایران تنها چند هفته برای بازگشت به توافق زمان داریم یا اینکه ما باید متاسفانه راه‌های دیگر را بررسی کنیم.
استقبال اولیانوف
از سوی دیگر، میخائیل اولیانوف نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین از اقدام آمریکا در بازگرداندن معافیت تحریمی برنامه صلح‌آمیز هستهای ایران استقبال کرد.
اولیانوف در پیامی توییتری نوشت: «تصمیم ایالات متحده برای احیای معافیتهای «هستهای»، اقدامی در مسیر درست است. این (اقدام) به تسریع احیای برجام و بازگشت متقابل آمریکا و ایران به پایبندی به توافق ۲۰۱۵ (برجام) کمک خواهد کرد. همچنین می‌توان آن را نشانه ورود مذاکرات وین به مرحله نهایی دانست.»
واکنش امیرعبداللهیان
همزمان وزیر امور خارجه ایران در واکنش به اقدام آمریکا گفت: آمریکایی‌ها باید حسن نیت خود را در عمل و به صورت عینی نشان دهند. به گزارش «ایسنا»، حسین امیرعبداللهیان ظهر روز شنبه در ارتباط با اقدام اخیر آمریکا در ارتباط با تمدید برخی از معافیتهای هستهای اظهار کرد: ما به طرفهای آمریکایی به واسطه برخی از افرادی که این روزها پیام‌هایی را منتقل می‌کنند اعلام کرده‌ایم که آنها باید حسن نیت خود را در عمل نشان دهند. حسن نیت در عمل یعنی اینکه روی زمین اتفاق ملموسی رخ دهد.
امیرعبداللهیان ادامه داد: لغو برخی تحریم‌ها به معنای واقعی خود می‌تواند ترجمان حسن نیت‌‌شان باشد. آمریکایی‌ها از این موضوع صحبت می‌کنند ولی باید دانست آنچه روی کاغذ رخ می‌دهد خوب است اما کافی نیست.
وزیر خارجه همچنین در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه یکی از مقامات ارشد وزارت امور خارجه آمریکا به تازگی اعلام کرده که ما نمی‌توانیم این تضمین را بدهیم که در صورت رسیدن به توافق دولت بعدی آمریکا توافق حاصل شده و برجام را اجرا کند، اظهار کرد: در بحث مذاکرات وین برای لغو تحریم‌ها یکی از موضوعات اصلی گرفتن تضمینهای لازم به ویژه از طرفهای غربی برای اجرای تعهداتشان است لذا آنچه ایران درباره تضمین‌ها دنبال می‌کند در این راستا است. ما به دنبال اخذ تضمین در حوزه‌های سیاسی، حقوقی و اقتصادی هستیم و این موضوع را مطالبه می‌کنیم. در برخی بخش‌ها توافقاتی حاصل شده است و تیم مذاکره‌کننده ما با جدیت اخذ تضمینهای ملموس را از طرفهای غربی برای اجرای تعهداتشان در جریان مذاکرات وین دنبال می‌کند.
توئیت شمخانی
از سوی دیگر علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز عصر روز شنبه در واکنش به احیای معافیت تحریمی ایران در توییتی نوشت: «انتفاع اقتصادی واقعی، موثر و قابل راستی‌آزمایی ایران، شرط لازم برای شکل‌گیری توافق است.»
او تصریح کرد: «نمایش رفع تحریم اقدامی سازنده تلقی نمی‌شود.»
سخنگوی دولت ایران نیز روز دوشنبه با تاکید بر اینکه به دنبال توافق کاغذی نیستیم گفت: اگر قرار است توافقی امضا شود که در چارچوب عمل واقعی به توافق‌‌های گذشته باشد، باید احساس شود که نتیجه‌‌ای از این توافق حاصل خواهد شد. این نگاه سیاسی ایران است و در این راستا باید تصمیمات سیاسی گرفته شود.بهادری جهرمی افزود: تصمیم جدی ایران توافق واقعی در راستای حذف تحریم‌ها است نه توافق کاغذی و غیر واقعی.
رسیدن به توافق غیرممکن نیست
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیگر مقامی بود که با تاکید بر لزوم پایبندی و همکاری تمام طرف‌‌ها به برجام گفت رسیدن به توافق در وین مساله‌ای پیچیده است اما غیرممکن نیست. به گزارش «ایسنا»، رافائل گروسی در گفت‌وگو با شبکه العربیه درباره مذاکرات وی و احتمال احیای برجام گفت: بدون پایبندی ایران و همکاری تمام طرف‌‌ها توافقی انجام نخواهد شد.
وی تاکید کرد: هرچقدر طرفهای توافق باهم گفت‌وگو کنند، اختلافات کاهش می‌یابد و دیدگاه‌ها به هم نزدیک‌‌تر می‌شود. گروسی گفت: آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تلاش‌های خود را افزایش داده است تا از رسیدن به توافق و تضمین اجرا و پایبندی به آن حمایت کند، با وجود چالش‌ها اکنون مذاکرات در مسیر درستی درحال پیشرفت است.
