«دنیای‌اقتصاد» عوامل بدبینی مدیران به آینده خودرو را بررسی کرد
سکته انتظارات خودرو
آمار مذکور که توسط مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران استخراج شده، گویای سقوط 30 واحدی انتظارات مدیران از بهبود صنعت خودرو طی بازه زمانی فروردین تا تیر1400 است. آنچه مشخص است از آبان ماه سال گذشته همراه با مشخص شدن نتیجه انتخابات آمریکا و به دنبال آن امید به احیای برجام، تورم انتظاری و ریسک‌های اقتصادی در بسیاری از بازارها روند نزولی به خود گرفت.بر این اساس بازار خودرو نیز متاثر از این رویدادها با کاهش قیمت در بسیاری از محصولات خودرویی مواجه شد.از سوی دیگر تولید در شرکت‌های خودروساز نیز با وجود بدعهدی شورای رقابت در افزایش زمستانه قیمت خودرو، مسیر صعودی را طی کرد.حال پس از ماه‌ها گشایش در بازارها از جمله خودرو، آمار شامخ گویای نزولی شدن انتظارات و همچنین رشد قیمت‌ها در تیرماه سال جاری نسبت به ماه‌های ابتدایی 1400 و همچنین نسبت به بازه زمانی مشابه در دو سال 97 و 98 است.اما شامخ یا شاخص مدیران چگونه محاسبه می‌شود؟
شامخ یا همان شاخص مدیران خرید (PMI) مقیاسی است که مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران، از طریق دریافت پاسخ بنگاه‌های نمونه در صنایع مختلف به سوالات مشخص استخراج می‌کند.شاخص شامخ که اوایل هرماه منتشر می‌شود، رونق، رکود یا ثبات کسب‌وکارهای مورد بررسی و چشم‌انداز انتظاری آنها در آینده را نشان می‌دهد. در جریان استخراج این شاخص، اگر عدد شامخ بیش از ۵۰ واحد باشد، نشان می‌دهد که اقتصاد درحال توسعه است، درحالی که هر رقمی زیر ۵۰ واحد، از قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود حکایت دارد.طبق آماری که این مرکز به تازگی منتشر کرده، میزان تولید محصولات خودرویی و قطعه در تیرماه نسبت به اردیبهشت 36 واحد افت کرده است این در شرایطی است که قیمت مواد اولیه هم در این بازه زمانی دو واحد رشد داشته است.بر این اساس در طرح شامخ میزان فروش محصولات نیز در تیرماه نسبت به اردیبهشت 32 واحد کاهش یافته است.این آمار تایید می‌کند که اوضاع و احوال صنعت خودرو از نظر مدیران وضعیت رو به بهبودی نیست.همان‌طور که عنوان شد قرار دادن متغیرهای مهم دیگر همچون میزان تولید محصولات، قیمت مواد اولیه، قیمت محصولات تولید شده و همچنین میزان فروش محصولات نیز همه از وضعیت نامناسب خودرو در تیرماه حکایت دارد.
تغییرات شاخص شامخ در سه سال اخیر
تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته یکی از صنایعی است که اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی اتاق ایران به صورت ماهانه شاخص شامخ آن را بررسی می‌کند.
اما شاخص شامخ چیست؟ شاخص شامخ یا همان شاخص مدیران خرید (PMI) مقیاسی است که مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران، از طریق دریافت پاسخ بنگاه‌های نمونه در صنایع مختلف به سوالات مشخص استخراج می‌کند. در واقع شاخص شامخ، رونق، رکود یا ثبات کسب‌وکارهای مورد بررسی و چشم‌انداز انتظاری آنها در آینده را نشان می‌دهد. در جریان استخراج این شاخص، اگر عدد شامخ بیش از ۵۰ واحد باشد، نشان می‌دهد که اقتصاد درحال توسعه است، درحالی که هر رقمی زیر ۵۰ واحد، از قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود حکایت دارد. اما شاخص شامخ برای صنایع مختلف چگونه به دست می‌آید؟ همان‌طور که اشاره شد مدیران بنگاه‌های منتخب در صنایع مختلف به پرسشنامه‌ای که دارای 12 سوال است پاسخ می‌دهند. پایش این پرسشنامه‌ها تصویر صریحی از شرایط اقتصاد کلان به‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌های صنعت و خدمات ارائه می‌دهد.
نحوه پاسخگویی به سوال‌های حاضر در این پرسشنامه به این صورت است که پاسخ‌دهندگان باید نظر خود را در قالب سه معیار وضعیت نسبت به ماه پیش (بهتر شده، بدتر شده یا تغییری نکرده است) بیان کنند. در صورت انتخاب گزینه بیشتر از ماه قبل: عدد یک، گزینه بدون تغییر: عدد 5/ 0 و گزینه کمتر از ماه قبل: عدد صفر برای آن پرسش ثبت می‌شود. مجموع حاصل‌ضرب درصد پاسخگویان به هریک از گزینه‌ها در عدد همان گزینه، مبین عدد شامخ در آن پرسش است. درنهایت معیار سنجش این شاخص عددی بین صفر تا ۱۰۰ است. عدد صفر و ۱۰۰ به ترتیب به معنای آن است که ۱۰۰ درصد پاسخگویان گزینه «بدتر شده است» و «بهتر شده است» را انتخاب کرده‌اند، عدد ۵۰ نشان‌دهنده عدم‌تغییر وضعیت نسبت به ماه قبل، بالای ۵۰ نشانه بهبود وضعیت نسبت به ماه قبل و زیر ۵۰ به معنای بدتر شدن وضعیت نسبت به ماه قبل است. حال به بررسی شاخص شامخ در تیرماه 1400 در صنایع تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته می‌پردازیم و این شاخص را به صورت نقطه‌ای با شاخص شامخ در تیر سال گذشته و سال 98 مقایسه می‌کنیم.
از میان 12 پرسشی که از مدیران بنگاه‌های منتخب حاضر در صنعت تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته پرسیده شده به نظر می‌رسد برخی از پرسش‌ها بهتر وضعیت حاکم بر این صنعت را مشخص می‌کند. پرسش‌هایی مانند مقدار تولید محصول، قیمت خرید مواد اولیه، قیمت محصولات تولید شده و میزان فروش محصولات، در این دسته قرار می‌گیرند. بر اساس مقیاس شامخ در تیرماه سال جاری مقدار تولید محصول عدد 42 واحد را نشان می‌دهد. بنابراین وضعیت تولید محصول با افت همراه بوده است، این در حالی است که در تیرماه 98 و 99 مقدار تولید محصول به ترتیب اعداد 7/ 55 واحد و 60 واحد را نشان می‌دهد. دلایل گوناگونی روی درج این اعداد برای شاخص شامخ در بخش میزان محصول تولید شده طی سه سال اخیر وجود دارد. تیرماه 98 همچنان اثر مثبت تسهیلات‌دهی در زمستان سال پیش از آن در زنجیره خودروسازی دیده می‌شد، بنابراین شاخص تولید محصول در نخستین ماه از تابستان سال 98 حکایت از بهبود وضعیت تولید در زنجیره خودروسازی دارد. این شاخص در سال گذشته نیز روند صعودی خود را حفظ کرده و همان‌طور که عنوان شد به 60 واحد رسیده است. اما به نظر می‌رسد افق مثبت میزان تولید محصول در سال گذشته بیشتر از تغییر بازه قیمت‌گذاری تاثیر گرفته باشد. سال گذشته در اردیبهشت ماه مقرر شد قیمت محصولات شرکت‌های خودروساز به جای بازه یک‌ساله در بازه فصلی مورد ارزیابی قرار گیرد و خودروسازان بتوانند با توجه به تغییرات ایجاد شده در تورم بخشی خودرو هر سه ماه یک‌بار قیمت محصولات خود را به روز‌رسانی کنند. این تغییر بازه قیمت‌گذاری به نوعی مدیران خودروساز را شارژ کرد تا آنها با توان بیشتر به تولید محصولات خود بپردازند. اما در تیرماه امسال دیگر نه خبری از تاثیر تسهیلات‌دهی به زنجیره خودروسازی مشاهده می‌شود نه دیگر خبری از قیمت‌گذاری فصلی است. در کنار نبود این دو مشوق که سال‌های پیش حرکت زنجیره خودروسازی را در جاده تولید شتاب بخشیده بود، شاهد هستیم که در حال حاضر خودروسازان با وجود کمبود قطعه و همچنین چالش تامین ریز‌تراشه‌ها به صورت کج‌دار و مریز به تولید می‌پردازند و بیش از 140 هزار دستگاه خودرو به دلیل نقص قطعه در پارکینگ آنها زمینگیر شده است. بنابراین شاخص شامخ در این بخش به عدد 42 واحد رسیده است که گویای افت تولید محصول در زنجیره خودروسازی است.
حال سراغ قیمت خرید مواد اولیه می‌رویم و افت و خیز شاخص شامخ در این بخش را بررسی می‌کنیم. شاخص شامخ برای قیمت خرید مواد اولیه در تیرماه 98 عدد 6/ 58 واحد را نشان می‌دهد که حکایت از رشد قیمت خرید مواد اولیه در چهارمین ماه از سال 98 دارد. این اتفاق بیشتر تحت تاثیر نوسانات نرخ ارز و همچنین رشد شاخص تورم کل در اقتصاد کشور افتاده است. از آنجا که این روند به نوعی در سال 99 به اوج خود رسید مشاهده می‌شود که شاخص شامخ در این بخش با رشد 40 واحدی در تیرماه سال گذشته به 6/ 98 واحد رسیده است. اما در تیرماه امسال به دنبال کند شدن روند رشد نرخ تورم کل و کاسته شدن از دامنه نوسانات نرخ ارز شاهد هستیم که مقیاس شامخ در بخش قیمت خرید مواد اولیه مورد نیاز زنجیره خودروسازی با وجود قرار گرفتن روی عدد 80 واحد، به نسبت سال گذشته در همین ماه افت بیش از 18 واحدی را تجربه کرده است. البته با توجه به صعودی شدن نرخ ارز به نظر می‌رسد در ماه‌های آینده چنانچه سیاستگذار کلان اقتصاد فکری برای مدیریت بازار ارز نکند بار دیگر این شاخص به اعداد ثبت شده در تیرماه سال گذشته نزدیک شود. بررسی قیمت محصولات تولید شده نیز در میان پرسش‌های بررسی شاخص شامخ که از مدیران بنگاه‌های منتخب در صنایع تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته پرسیده می‌شود، قرار دارد.
مقیاس شامخ برای قیمت محصولات تولید شده در زنجیره خودروسازی در تیرماه سال جاری عدد 54 واحد را نشان می‌دهد. این مقیاس در بررسی تیر سه سال اخیر در کف قرار دارد. دلیل این مساله تغییر بازه تعیین قیمت از فصلی به 6 ماهه است. آنچه همچنان مقیاس شامخ را در این بخش بالاتر از 50 واحد (که از اقتصاد درحال توسعه و بهبود وضعیت حکایت دارد) نشان می‌دهد شاید تا حدودی به دست باز خودروسازان برای قیمت‌گذاری محصولات کم‌تیراژ و نوبرانه مربوط باشد. تیرماه 98 این مقیاس عدد 1/ 57 واحد را نشان می‌دهد. در بهمن ماه سال 97 خودروسازان از یک طرف توانستند مجوز افزایش حول و حوش 60 تا 70 درصدی قیمت محصولات تولیدی خود را از سیاستگذار خودرویی دریافت کنند. از طرف دیگر در آن زمان همچنان صحبت از قیمت‌گذاری خودرو در کارخانه بر اساس فرمول 5 درصد زیر قیمت حاشیه بازار بود، بنابراین این دو پالس مثبت باعث شد تا مقیاس شامخ برای قیمت محصولات تولید شده روی عدد 1/ 57 واحد قرار گیرد. اما در بررسی تیرماه سه سال اخیر، تیرماه 99 در شاخص شامخ قیمت محصولات تولید شده در زنجیره خودروسازی در قله قرار دارد. مقیاس شامخ برای این بخش در نخستین ماه از تابستان پارسال روی 4/ 71 واحد قرار گرفته است. دلیل این مساله مربوط به جایگزینی بازه تعیین قیمت از سالانه به فصلی است. شاخص شامخ در میزان فروش محصولات تولید شده در تیرماه 1400روی عدد46 واحد قرار دارد و همانند شاخص قیمت محصولات تولید شده در کف قرار دارد. دلیل این اتفاق را باید در رشد تولید محصولات ناقص جست‌وجو کرد.
چالش تامین قطعات، چه قطعاتی که از منابع داخلی تامین می‌شد و چه قطعاتی که از مسیر واردات تامین می‌شود سبب شده تا تعداد محصولات ناقص در کف پارکینگ خودروسازان افزایش یابد. این اتفاق جاده عرضه شرکت‌های خودروساز را ناهموار کرده است.
تیرماه 98 شاخص شامخ برای میزان فروش محصولات تولیدی شرکت‌های خودروساز 7/ 55 واحد را نشان می‌دهد. این مقیاس در مقابل شاخص شامخ این بخش در سال گذشته بیش از 4 واحد بیشتر است. مقیاس شامخ برای میزان فروش محصولات در سال گذشته روی 4/ 51 واحد قرار دارد. در تیرماه 98 در حالی که می‌رفت تا بازگشت تحریم‌های صنعت خودرو یک‌ساله شود با وجود خروج شرکای خودروساز همچنان خودروسازان به تولید و عرضه محصولات مونتاژی خود ادامه می‌دادند. اما تیرماه 99 دیگر خبری از تولید محصولات مونتاژی در خطوط تولید شرکت‌های خودروساز نبود و آنها تمرکز خود را روی تولید محصولات داخلی قرار داده بودند بنابراین شاهد افت بیش از 4 واحدی در سال 99 به نسبت سال 98 هستیم.
افت و خیز شاخص شامخ در 1400
شاخص شامخ در بخش صنایع تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته طی 4 ماهی که از سال جاری می‌گذرد نیز افت و خیزهایی را به خود دیده است.
طی بررسی 4 ماهه شاهد هستیم که وضعیت شاخص شامخ برای بخش‌های مقدار تولید محصول، قیمت خرید مواد اولیه و میزان فروش محصولات بهتر می‌تواند مسیر حرکت زنجیره خودروسازی را در بازه زمانی یاد شده مشخص کند. اما این افت و خیزها به چه دلیل اتفاق افتاده است؟این افت و خیزها به نوعی مسیر تغییر انتظارات تولیدکنندگان را مشخص می‌کند. از یک طرف با توجه به دست‌اندازهایی که در مسیر احیای توافق‌نامه برجام ایجاد شده و حکایت از تداوم تحریم‌ها دارد و از طرف دیگر نگاه همراه با شک فعالان حاضر در زنجیره خودروسازی به برنامه‌های دولت سیزدهم برای بهبود شرایط کسب و کار باعث شده تا شاخص شامخ افت و خیزهایی را به خود ببیند. در فروردین شاخص شامخ برای بخش میزان محصول تولید شده 40 واحد را ثبت کرده است. این مساله به دلیل تعطیلی دو هفته‌ای نوروز اتفاق افتاده است اما در تیرماه میزان تولید محصول به 42 واحد رسیده که به نسبت خرداد ماه با درج عدد 2/ 65 واحد برای مقیاس شامخ بیش از 23 واحد افت کرده است. شاخص شامخ قیمت خرید مواد اولیه هم به نوعی در همین جاده حرکت کرده است. در فروردین ماه مقیاس شامخ این بخش 82 واحد بوده و در تیرماه به 80 واحد رسیده است. این اتفاق به رشد نرخ ارز و بدبینی نسبت به رفع تحریم‌ها و رشد انتظارات تورمی در بخش تولید مربوط می‌شود. این شاخص در ماه‌های اردیبهشت و خرداد به ترتیب اعداد 78 واحد و 4/ 71 واحد را در گزارش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی اتاق ایران ثبت کرده است. شاخص شامخ در بخش میزان فروش محصولات نیز همین مسیر را طی کرده است. در فروردین ماه عدد 26واحد جلوی ردیف فروش محصولات قرار گرفته است. این مقیاس در اردیبهشت و خرداد مسیر صعودی داشته اما در تیرماه به نسبت خرداد بیش از 12 واحد نزول کرده و به 46 واحد رسیده است.
