تانگوی اردوغان با پوتین
تنش میان ترکیه و ایالات‌متحده و همچنین بی‌اعتمادی آنکارا به ناتو از زمان تحولات نظامی- سیاسی در عراق و سپس سوریه آغاز شد. این تنش به تدریج سیر صعودی یافته و موجب کاهش سطح روابط میان آنکارا- واشنگتن شد. امتناع آمریکا از تحویل فتح‌الله گولن، روحانی جریان فکری برانداز و سردسته هسته رهبری حادثه ۱۵ ژوئیه از یکسو، حمایت واشنگتن از مخالفان سیاسی و امنیتی ترکیه و به‌ویژه کردها از نظر تسلیحاتی از سوی دیگر باعث شد که نخبگان امنیت ملی ترکیه نگرش ضرورتی بر روابط دو کشور داشته و از این‌رو ترجیحا سعی کردند دولت را به سمتی مخالف با وابستگی نظامی- امنیتی به آمریکا سوق دهند. زیرا رفتار و سیاست‌های دوگانه آمریکا در قبال ترکیه که مغایرتی با منافع مشترک دارد، باعث شد که ترکیه گام‌هایی را در جهت محدودیت روابط خود با واشنگتن برداشته و به سمت روسیه آغوش بگشاید. زیرا ترکیه، ایالات‌متحده را نیروی بی‌ثبات‌کننده در خاورمیانه به‌حساب آورده و پشتیبانی آن کشور از نظامیان کرد در سوریه را دلیل بر بی‌توجهی واشنگتن به امنیت و ثبات سیاسی ترکیه می‌شمارد. البته نوع برخورد واشنگتن در همراهی با سیاست‌های تل‌آویو که باعث ایجاد حساسیت آنکارا می‌شود، خود مزید بر علت شده‌اند.
گرچه از یک ماه پیش پنتاگون هشدار داده است که خرید سیستم موشکی از روسیه و انتقال آنها به ترکیه موجب تعطیل شدن برنامه‌های مربوط به تولید جت جنگنده اف-۳۵ خواهد شد و حتی در شرایط کنونی آموزش خلبانان ترکیه‌ای را در آمریکا به حالت تعلیق در آورده است ولی ترکیه اصرار دارد که وجود موشک‌های روسی در ترکیه باعث به خطر افتادن تکنولوژی جنگنده‌های فوق پیشرفته آمریکایی با لقب خفاش شب نخواهد شد. اما جت هوشمند اف-۳۵ دارای امکانات فنی از نسل پنجم است که ایالات‌متحده روی آن در برتری نظامی خود حساب باز کرده است.
اراده سیاسی اردوغان در زمینه خرید سامانه موشکی اس۴۰۰ و تحویل آنها در روز جمعه در واقع انتخاب سیاسی شجاعانه‌ای است که واشنگتن در شرایط کنونی باید خود را در برابر تحولات شکل گرفته وفق دهد و با روش منطقی نسبت به رویکرد جدید آنکارا واکنش نشان دهد. اردوغان در طول سال‌های گذشته درخصوص روابط خود با اتحادیه اروپا و آمریکا سیاست خارجی ترجیحی را پیشه کرده است.
به اعتقاد برخی از ناظران سیاسی این رفتار منبعث از موقعیت اقتصادی، استراتژیک ترکیه است که در طول سال‌های گذشته با تامین و تضمین زیرساخت‌های مختلف اعم از ایجاد خطوط انرژی، حضور مقتدرانه در تعیین موازنه‌های قدرت در خاورمیانه و حتی شاخ آفریقا، تاثیر‌گذاری در جوامع عرب مسلمان و نزدیکی آن به روسیه و توسعه مناسبات چندوجهی با آن کشور به درجه‌ای از اقتدار نسبی رسیده است که می‌تواند مشت خود را محکم بر میز مذاکرات و دفاع از مواضع خود بکوبد. حال فارغ از بقیه مسائل، طبیعتا توسعه همکاری‌های راهبردی میان ترکیه و روسیه به‌ویژه در مسائل اقتصادی و امنیتی باعث شده است که ترکیه خود را به‌عنوان طرف عمده سیاست خارجی روسیه دانسته و چندان نیازی به روابط خود با آمریکا به‌عنوان یک متحد ضروری نبیند.
با فروپاشی شوروی سابق، آنکارا تصور می‌کرد که ایالات‌متحده آمریکا از نظر امنیتی خواسته‌هایش را عملی خواهد کرد. اما عدم توجه به پشتیبانی از امنیت هوایی ترکیه از سوی آن کشور و حتی ناتو، رفتار دوگانه در برابر امنیت ترکیه در کشورهای منطقه‌ای و همراهی غیرصادقانه واشنگتن با دولت اردوغان در بحبوحه رخدادهای بعد از بهار عربی باعث شد که واگرایی تدریجی پس از سال ۲۰۰۳ میان ترکیه و ایالات‌متحده آغاز شود و از سال۲۰۱۶ با در نظر گرفتن عدم توجه واشنگتن به مرزهای جنوبی ترکیه در همجواری سوریه، دخالت در مسائل داخلی آن کشور، حمایت از جریان‌های برانداز در طول سال‌های گذشته و بی‌توجهی به حساسیت آنکارا در قبال حزب اتحاد دموکراتیک و شبه‌نظامیان وابسته به حزب کارگران کردستان این تنش به سرعت رو به فزونی بگذارد.
البته توجیه مقامات سیاسی و تحلیلگران سیاسی آمریکایی بر این است که ترکیه بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر محل امنی برای گروه‌های جهادی بوده و خسارت‌های زیادی به منافع آمریکا در عراق و افغانستان و حتی سوریه وارد کرده‌اند. به همین خاطر واشنگتن نیازمند سازماندهی و حمایت از بازیگران دیگری برای حفظ منافع خود در مناطق منازعه بود. اما ترکیه در پاسخ به این قضیه با آغاز دو عملیات مهم در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۸ علیه گروه‌های افراطی و همچنین نبرد با گروه‌های کرد سوری در شمال سوریه و همراهی با ایران و روسیه در حل بحران سوریه در راستای مذاکرات آستانه بر این اعتقاد است که ادعاهای آمریکا درست نبوده و ترکیه بالفعل در حل بحران تروریسم و حتی حمایت از پناهجویان گام‌های مثبتی برداشته است. به هر حال تمایل آنکارا در محور مسکو به‌رغم اینکه با توجه به تنوع مناسبات دارای توجیه و پیشینه تاریخی است ولی به نظر می‌رسد ترجیح آنکارا دست مسکو را در برهم زدن سیستم یک‌جانبه‌گرایی آمریکا باز گذاشته و مسکو در جنگ سایبری در محورهای مختلف خواهد توانست از دینامیک آنکارا در برابر واشنگتن و حتی اروپا به خوبی بهره ببرد.
ارسال نظر