سلطان هیثم به سیاست «دشمن هیچ کس و دوست همه»ادامه می‌دهد
سلطان جدید عمان بی‌طرف می‌ماند؟
او از درآمد نفتی کشور برای ساخت نهادهای دولتی و توسعه زیرساخت‌ها استفاده کرد اما سخت کوشید اقتصاد عمان را متنوع ساخته و وابستگی به منابع فسیلی را کاهش دهد؛ اقدامی که موجب بهبود فضای اقتصادی در این کشور شد. «تیمور ازهاری»، گزارشگر الجزیره، دیروز یکشنبه (۲۲ دی ماه)، نوشت سلطان جدید عمان «هیثم بن طارق» اکنون باید اصلاحات جدی اقتصادی را برای تضمین میراث قابوس ادامه داده و به این ترتیب ثبات داخلی را حفظ کند. همزمان، «بن طارق» مسوول حفظ سیاست خارجی عمان نیز هست؛ سیاست خارجی که مبنای آن چنین است:«دشمن هیچ کس و دوست همه» که در نزاع قطبی شده در منطقه می‌تواند بسیار کارساز باشد.
«کریستیان کوتس اولریچسن»، محقق موسسه بیکر برای سیاست عمومی در دانشگاه رایس در تگزاس که حوزه مطالعاتش خلیج فارس است، به الجزیره می‌گوید:«یک مسقط بی طرف که بتواند پیام‌ها را منتقل و گفت‌وگو را تسهیل کند، امروز حضورش بیش از هر زمان دیگری مهم می‌نماید. با توجه به بحران‌های اخیر در منطقه به ویژه میان ایران و آمریکا که در روزهای آخر حیات سلطان موجب نزاع جدیدی میان دو کشور شد، نقش عمان در دوران جدید بسیار حیاتی تر می‌نماید.» طی سه سال اخیر، نقش میانجیگرانه عمان به جایی رسید که رهبران کشورهای مختلف با نگاه‌های کاملا متضاد به این کشور سفر کردند از جمله می‌توان به نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و محمود عباس، رهبر تشکیلات خودگردان و حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران اشاره کرد.
عمان در مدار عربستان و امارات؟
«ازهاری» در الجزیره نوشت، بن طارق در مراسم سوگند و سخنرانی خود گفت که متعهد به ماندن در مسیری است که قابوس طراحی کرده است تا به این طریق بتواند «به حل و فصل صلح آمیز مناقشات کمک کند.» این موضع در گذشته موجب اصطکاک و کدورت میان عمان و همسایگانش از جمله عربستان و امارات شده بود و این اصطکاک به‌طور خاص در مورد مساله ایران و قطر نمود بارزی داشت. ریاض و ابوظبی موضع سختی در برابر ایران و قطر اتخاذ کرده و می‌کوشیدند این دو کشور را منزوی کنند. مصداق بارز تحرکات این دو کشور و متحدان عربشان در قضیه قطر همانا مسدود کردن فضای دریایی، هوایی و زمینی به روی دوحه و تحریم این کشور به جرم حمایت و تامین مالی تروریسم بود. با این حال، در چنین فضایی، باز سلطان قابوس بود که کانال ارتباطی قطر با همقطاران عربش بود. همچنین، عمان از دوران پس از انقلاب در ایران هم همواره سعی کرده بود روابط خود با ایران را حفظ کند.
«نبیل نویره»، محقق انجمن بین‌المللی خلیج فارس که اندیشکده‌ای است مستقر در واشنگتن، به الجزیره می‌گوید:«کاملا قابل درک است که امارات و عربستان نفع فراوانی در اعمال نفوذ بر تصمیمات عمان در حوزه سیاست خارجی دارند» تا به این وسیله بتوانند سیاست خارجی مسقط را در مدار و مسیر سیاست‌های خود قرار دهند. اما اولریچسن می‌افزاید که محتمل است که عربستان و امارات بر سلطان جدید فشار آورده و در نهایت او را در مدار خود وارد سازند. او می‌گوید:«توانایی عمان برای برقراری ارتباط و ارسال پیام‌ها موجب ناراحتی ریاض و ابوظبی در گذشته شده بود اما تغییر اخیر به سوی مشارکت دیپلماتیک در هر دو پایتخت بدین معناست که ممکن است اختلاف اندکی بر سر پیوندهای ایران- عمان نسبت به یکی دو سال گذشته وجود داشته باشد.» گزارشگر الجزیره می‌افزاید که با توجه به تقسیمات و شکاف‌هایی که در اطراف عمان وجود دارد، بن طارق باید با بحران اقتصادی روزافزون در داخل هم دست و پنجه نرم کند. رشد اندک و کاهش قیمت نفت در سال‌های اخیر موجب مجموعه‌ای از بودجه‌های نامتوازن و کسری شدید بودجه شده است. این امر موجب شده که این کشور به سوی اخذ وام از خارج گام بردارد و همین امر بر رتبه اعتباری این کشور در منطقه آسیب وارد آورده است.
«نیل کیلیام»، محقق خاورمیانه در چتم هاوس و مدیر شرکت مشاوره‌ای کاسلری، به الجزیره می‌گوید، انتخاب بن طارق که از قضا تحصیلکرده آکسفورد است و چند پست دولتی داشته نشان می‌دهد که هدف اصلی از انتخاب او اولویت دادن به اقتصاد بود. کیلیام معتقد است که «او نسبت به دو نفر دیگر از صلاحیت بیشتری در خط جانشینی برخوردار بود زیرا بن طارق رئیس کمیته‌ای بود که مسوول اجرای طرح‌های توسعه‌ای ۲۰ ساله عمان بود که به «عمان ۲۰۴۰» معروف است.» در کنار این، او تجربه‌ای ۲۰ ساله در سیاست خارجی هم دارد. کیلیام بر این باور است که:«گزینه انتخاب بن طارق و ارجحیت دادن او به پسرعمویش اسد بن طارق نشان می‌دهد که قابوس بر اقتصاد بیش از مسائل دیگر اهمیت می‌داد و به همین دلیل او را برگزید.» او معتقد است که «ناتوانی بن طارق برای رسیدگی به مسائل اقتصادی می‌تواند نارضایتی‌های داخلی را تشدید کرده و موجب اعتراضاتی شود که از پتانسیل بی ثبات‌سازی برخوردار است.»
در شرایط فعلی به نظر می‌رسد که اکثریت عمانی‌ها در پشت سر رهبر جدید قرار گرفته باشند و این هم عمدتا به خاطر مشروعیتی است که به خاطر این حقیقت به او اعطا شده که از سوی قابوس برگزیده شده است چرا که عمانی‌ها قابوس را به مثابه پدر خود می‌دیدند. اولریچسن می‌گوید:«محتمل است که عمانی‌ها از هر گروه و طایفه‌ای در آغاز به هم نزدیک شوند. این حقیقت که بن طارق منتخب قابوس است ممکن است مشروعیتی برای او به ارمغان آورد که فضای لازم را به او خواهد داد در حالی که تداوم مشروعیت او بسته به عملکردی است که از خود بروز می‌دهد.»
«بن هوبارد» نیز در گزارش ۱۱ ژانویه برای نیویورک تایمز نوشت، سلطان قابوس پایه گذار سیاست خارجی‌ای بود که مبتنی بر روابط خوب با طیف گسترده‌ای از کشورها بود. با این حال، گذار مسالمت آمیز در عمان در بحبوحه تنش‌های روزافزون میان کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای رخ داد. اگرچه سلطان هیثم سال‌ها در میان مردم عمان بود و نقش او در سیاست داخلی و خارجی عیان بود اما باید کشتی سیاست خارجی عمان را در گرداب بحران‌های منطقه به شکلی ماهرانه هدایت کند تا به صخره‌ای برخورد نکند. این گزارشگر هم به بحران اقتصادی عمان اشاره می‌کند و می‌نویسد سلطان جدید در داخل با چالش اصلی که همان اقتصاد است دست به گریبان است. عمان با جمعیت ۵/ ۴ میلیونی در گوشه جنوب شرقی شبه جزیره عربستان قرار گرفته اما سال‌ها به مثابه «جزیره بی‌طرفی» شهره شده است. اگرچه این کشور هم نفتی است اما درآمد نفتی کمتری نسبت به کویت و عربستان دارد و روابط خوبی هم با قطب‌های متضاد در منطقه دارد از جمله با اسرائیل و ایران از یکسو، و عربستان و امارات و مصر در سوی دیگر. این کشور همسایه یمن هم هست؛ همان کشوری که عربستان و امارات چند سالی است آنجا را آماج حملات خود قرار داده‌اند. با این حال، عمان میزبان چندین دور مذاکرات صلح میان حوثی‌ها بوده است. این کشور کوچک پیوندهایی دیرین با کشورهایی مانند بریتانیا و آمریکا و ایران دارد. این پیوندها کمک کرد که عمان در مواقع بحران و شرایط مورد نیاز، دوست و میانجیگر خوبی باشد. این کشور همواره محل تلاقی دیدگاه‌های مختلف بوده است: برگزاری مذاکره میان ایران و آمریکا، برگزاری مذاکرات صلح میان دولت یمن و متحدان عربش با حوثی‌ها و غیره. «مایکل استفن»، همکار موسسه Royal United Services، می‌گوید، امیدوار است که سلطان جدید مشی سلطان فقید را در سیاست خارجی ادامه دهد تا بتواند همچنان کشورش را ایمن نگاه دارد. او می‌گوید:«عمان در کوره‌ای قرار دارد که نمی‌تواند به هیچ طرفی غش کند و این نیست مگر به خاطر روابط تاریخی و موقعیت ژئوپلیتیک این کشور. عمان با سکوت بقا یافته است نه با سر و صدا.» هوبارد، گزارشگر نیویورک‌تایمز، بر این باور است که بزرگترین چالش سلطان جدید، داخلی است و آن هم اقتصاد است. در این کشور رکود اقتصادی با کاهش درآمد نفتی ترکیب شده و موجب کسری بودجه هنگفت و بیکاری در میان بسیاری از جوانان این کشور شده است. سلطان هیثم در زمره کارگزارانی بوده که در تلاش بودند اقتصاد عمان را متکثر سازند اما در این راه موفقیتی حاصل نکرده است. متخصصان بر این باورند که سلطان هیثم بازهم در همین مسیر که متکثر ساختن اقتصاد است گام برخواهد داشت.
«الانا دلوزیه»، محقق موسسه واشنگتن برای خاور نزدیک، می‌گوید:«قابوس اقتصاد را از نو ساخت و هیثم نیز باید آن اقتصاد را اصلاح کرده تا کشتی در مسیر خود قرار گیرد.» او بر این باور است که: «عمان از چالش‌های اقتصادی چشمگیری در مضیقه است و اگر این چالش‌ها حل نشود، می‌تواند موجب مشکلات اجتماعی شود. اقتصاد پاشنه آشیل سلطان هیثم است و در کوتاه‌مدت او را متاثر خواهد کرد.» برخی تحلیلگران و دیپلمات‌هایی که مسائل خلیج‌فارس را دنبال می‌کنند بر این باورند که روند انتخاب جانشینی از سوی شورای خانوادگی در پشت پرده حل و فصل شد به گونه‌ای که برخی پا را فراتر گذاشته و می‌گویند مرگ سلطان چند روز پنهان نگه داشته شد تا مساله جانشینی مشخص شود. با این حال، تحلیلگران بر این باورند که انتخاب سلطان جدید و انتقال مسالمت‌آمیز قدرت در این کشور این پیام را به عمانی‌ها و به دنیا مخابره می‌کند که عمان در همان مسیری که سلطان فقید ترسیم کرده حرکت خواهد کرد. سلطان هیثم پیش از این در پست‌های بالای دیگری مشغول خدمت بوده از جمله در وزارت خارجه و در سال ۲۰۱۳ هم بهعنوان رئیس کمیته توسعه ملی برگزیده شد.
«جورج های» هم در گزارش ۱۲ ژانویه برای رویترز نوشت: اگرچه سلطان عمان رفت اما میراثی از او بر جای ماند که شایسته در امان ماندن از گزند حوادث است. درگذشت او امری مورد انتظار بود اما شگفت‌آورتر مساله گذار نرم و آرام در مساله جانشینی بود. اکنون این میراث به دست سلطان هیثم افتاده است. قابوس کسی بود که کشورش زیر نظر ایران، عربستان، امارات و اسرائیل بود اما او توانست عمان را از مخمصه‌ها دور نگه دارد. این گزارشگر می‌نویسد: درست در زمانی که تنش‌ها میان ایران و آمریکا بر سر ترورهای پهپادی در عراق اوج گرفت و خاورمیانه در آستانه جنگی تمام‌عیار ایستاده بود، قابوس حضور نداشت تا میانجی‌گری کند. گزارشگر رویترز بر این باور است که قدمت قابوس در قدرت و البته شهرت و کاریزمای او به مثابه سدی در برابر جذب و حل مسقط در درون اتحادهای عربی بود. این سد مانع از این شد که سلطان در مدار عربستان و امارات قرار گیرد. موسسه واشنگتن در تحلیلی می‌نویسد سلطان جدید آرام‌تر از برادرش بوده و نسبت به برادرش اسد که او نامزد قابوس بود، قاطعیت چندانی ندارد:«برای او دشوار است که بدون اعمال فشار بر ایران، روابط خوبی با این کشور داشته باشد.» این نشان می‌دهد که احتمالا در میان و بلندمدت ممکن است تحولاتی در سیاست خارجی این کشور به‌وجود آید.
«های» همچنین می‌افزاید اقتصاد می‌تواند پاشنه آشیل سلطان جدید باشد. اگر چنین شود، می‌توان انتظار دورانی از بی‌ثباتی را داشت چراکه درآمدهای نفتی این کشور هم کاهش یافته است. او می‌نویسد: مسقط بدهی بالایی دارد، سهام کوچکتر و دارایی‌های مالی محدودتری دارد و اتکای بیشتری به تامین مالی خارجی و وام‌های خارجی دارد و این می‌تواند برای این کشور پرهزینه باشد. کسری بودجه در سال ۲۰۱۸ به ۹ درصد رسید. الجزیره هم در گزارش دیگری مورخ یکشنبه ۲۲ دی ماه نوشت که از قابوس بهعنوان مردی یاد می‌شود که موجب «رنسانس» در عمان شد. «جفری لفبور»، استادیار علوم سیاسی در دانشگاه کانکتیکات، به الجزیره می‌گوید:«در یک جامعه محافظه کار، او در ارائه نقش به زنان در نفوذ و تاثیرگذاری بر حکومت نقشی پیشگام داشت، از جمله انتصاب زنانی به منصب سفارت در آمریکا و انتخاب در شورای نمایندگان منتخب.» قابوس کسی بود که کشورش را به بازیگری مهم در سطح منطقه تبدیل کرد. عمان به مثابه پلی میان کشورهای متضاد عمل می‌کرد. «جیورجیو کافی یرو»، پایه‌گذار اندیشکده Gulf State Analytics، به الجزیره گفت که هویت مذهبی منحصر‌به‌فرد عمان هم از دیگر دلایلی بود که باعث می‌شد با طرف‌های مختلف (شیعه و سنی) بتواند تعامل کرده و با آنها کنار بیاید. او می‌گوید: «در پرتو جهان‌بینی غیرقابل انعطاف ریاض، بسیاری در عمان بر این باورند که حفظ استقلال سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و مذهبی از عربستان باید یک اصل و اولویت مهم در سیاست خارجی باشد.»
فارغ التحصیل دانشگاه آکسفورد
هیثم بن طارق آل سعید، سلطان جدید عمان، پسرعموی پادشاه تازه در گذشته این کشور یعنی سلطان قابوس است. او پیش‌تر وزیر میراث فرهنگی و وزیر خارجه این کشور بوده است. او از عاشقان ورزش فوتبال است و به همین منظور در اوایل دهه ۱۹۸۰، رئیس فدراسیون فوتبال این کشور نیز بوده است. هیثم طارق از دانشکده برنامه خدمات خارجی دانشگاه آکسفورد فارغ‌التحصیل شده است. پدر او طارق بن تیمور، پسر سلطان تیمور بن فیصل بود.
هیثم طارق در طول عمر خود منصب‌های مختلفی را تجربه کرده است. از جمله اینکه او بین سال‌های ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۴ بهعنوان معاون وزیر خارجه عمان فعالیت می‌کرده است. بعد از آن نیز بین سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۲ وزیر خارجه این کشور شد. او پس از تحویل دادن این وزارتخانه به وزارتخانه میراث فرهنگی این کشور نقل مکان کرد. وی معمولا بهعنوان نماینده فعالیت‌های دیپلماتیک عمان در خارج از کشور فعالیت می‌کرده است. او در سال ۲۰۱۶ نماینده رسمی این کشور در خوشامدگویی به شاهزاده چارلز و کامیلیا بود. سلطان جدید عمان همچنین یک نقش کلیدی در تهیه برنامه چشم‌انداز این کشور داشت. عمان برای سال ۲۰۴۰ یک چشم‌انداز دارد که کمیته اهداف راهبردی آن را تهیه و تعیین کرده و وی یکی از اعضای آن به حساب می‌آمد. هیثم بن طارق پس از اینکه پسر عمویش در روز دهم ژانویه فوت کرد، به‌طور رسمی در روز ۱۱ ژانویه جانشین سلطان قابوس شد. وزیر دفاع این کشور پس از اینکه در تلویزیون دولتی ظاهر شد، نامه سلطان قابوس را خواند که به موجب آن، هیثم بن طارق را جانشین خود معرفی کرده بود. او در نخستین سخنرانی عمومی خود تحت عنوان سلطان این کشور گفت که سیاست‌های پسر عمویش را ادامه خواهد داد.
