جاده جدید امپراتور

جاناتان ای. هیلمان محقق ارشد مرکز CSIS ترجمه: محمدحسین باقی در سال ۲۰۱۸، مقام‌های کنیا پی بردند که نیروهای «شرکت جاده و پل چین» در حال انتقال و جابه‌جایی درآمدهای حاصل از بلیت از راه آهن بودند. هفت کارمند ازجمله سه کارمند ارشد چینی در ارتباط با این رسوایی دستگیر شدند. SGR چالش‌های بزرگی برای غلبه بر آنها دارد؛ اما این باعث نمی‌شود که هر دو طرف از استفاده از آن به‌عنوان نمادی از پیوندهای نزدیک‌تر دست بردارند. پرچم‌های چین و کنیا بر بالای درهای واگن های درجه یک (first-class) در کنار هم قرار دارند. کنار قطار، با نوارهای نارنجی و سفید رنگ‌آمیزی شده است و شعاری ارجمند روی آن خودنمایی می‌کند: «ارتباط دادن مردمان، موفق و مرفه ساختن مردمان.» SGR برای پیوند دادن کنیا به رواندا و اوگاندا طراحی شده؛ مسیری که پیش‌بینی شده بود عهده‌دار یک سوم از ترافیک راه آهن باشد؛ اما آن ارتباطات محقق نشد.

آینده تجاری SGR به بار ترافیک بستگی دارد که آن هم در حال افزایش است؛ اما این افزایش، خیلی سریع نیست. برای افزایش فعالیت در حمل‌ونقل، دولت کنیا دستور داد که محموله کانتینری که به بندر مومباسا می‌رسد به ترمینال نایروبی منتقل شود و به‌طور موثری کشتی‌ها را وادارد که از SGR استفاده کنند. این الزام ضربه سنگینی به صنعت باربری وارد کرد که قبلا آن بار و محموله را جابه‌جا می‌کرد و درحالی‌که فعالیت‌های باری SGR افزایش می‌یافت، لازم بود که ۴ تا ۱۱ برابر سطح ۲۰۱۸ افزایش یابد تا سودآور شود. در همین حال، عقربه‌ها به‌گونه‌ای در حال چرخیدن است که زمان برای پرداخت هزینه‌های راه‌آهن برای کنیا در حال رسیدن است؛ بازپرداخت در سال ۲۰۲۳ شروع می‌شود. در دسامبر ۲۰۱۸، گزارشی درزیافته از حسابرس کل کنیا هشدار داد که چین در صورتی می‌تواند کنترل بندر مومباسا را به دست گیرد که کنیا در بازپرداخت وام هایش دچار نکول یا تعویق در بدهی شود. حسابرس کل از تایید این گزارش خودداری کرد و کنیاتا رئیس‌جمهور، آن را «تبلیغات محض» نامید. هشدارها درباره «دیپلماسی تله بدهی» چین و اینکه ممکن است مومباسا به هامبانتوتای بعدی تبدیل شود از نظر سیاسی قوی است؛ اما تا حدودی گمراه کننده است. ازآنجاکه «تله» برای کنترل بندر از سوی پروژه‌ای جداگانه کار گذاشته شده است - یعنی همان راه آهن- اما این مقایسه فرض می‌کند که پکن دارای درجه بالاتری از کنترل متمرکز و انگیزه استراتژیک نسبت به کاری است که در سریلانکا انجام داد.

ریسک البته بالاتر هم هست. بر خلاف هامبانتوتا، مومباسا یک قطب منطقه‌ای مستقر است که ۸۰ درصد تجارت شرق آفریقا از طریق آن به جریان درمی‌آید. این به‌راحتی می‌تواند سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کند و نیازی به اتکای صرف به حمایت چین ندارد. در حقیقت، فقط چند فوت آن سوتر از اتصال راه آهن SGR به بندر مومباسا، ترمینالی است که ژاپن آن را تامین مالی کرد؛ یادآوری‌ای که حتی چشم‌اندازهای رقابتی برای اتصال با روش‌های مکمل همپوشانی دارد. حضور دیگر سرمایه‌گذاران بین‌المللی در مومباسا نیز به آن معناست که سهام در اینجا بالاتر است. به‌دست گرفتن مومباسا مانند به‌دست گرفتن بندر پررونق کلمبو در سریلانکاست.

   برخورد آینده

در همین حال، چین در حال ساخت بندر مهم دیگر کنیاست. برنامه توسعه ملی کنیا -  چشم‌انداز ۲۰۳۰- شامل مجموعه پروژه‌های ۲۵میلیارد دلاری است با هدف اتصال سودان جنوبی و اتیوپی با ساحل کنیا که «کریدور حمل‌ونقل بندر لامو- سودان جنوبی- اتیوپی» یا به اختصار LAPSSET Corridor نامیده می‌شود. در میان آن پروژه‌ها یک بندر ۳۲اسکله‌ای است که «شرکت ساختمانی ارتباطات چین» (CCCC) در حال ساخت آن است. بر اساس این برنامه‌ها، ظرفیت لامو هشت برابر موباسا خواهد بود. لامو چرخه مشارکت چین در آفریقا را کامل می‌سازد. باور بر این است که «ژنگ هی»، کاشف سلسله چینیِ مینگ، با ناوگان خود در قرن ۱۵ به آنجا و نیز مومباسا فرود آمده باشد. مقام‌های چینی دوست دارند به همتایان کنیایی خود گوشزد کنند که روابطشان با کنیایی‌ها پیش از پرتغالی‌ها بوده و بر خلاف پرتغالی‌ها، چینی‌ها مدعی‌اند که به‌جای شلیک گلوله، حامل هدایا بودند؛ پیامی جذاب هرچند‌ آراسته‌شده. اما دیدار «هی» کوتاه‌مدت بود و مانعِ برقراری حضوری دائمی و پایدار همواره شدیدتر و بسیار آشفته‌تر بوده است. وقتی از «خلیج ماندا» در لامو بازدید کردم، یک ماشین لایروب بزرگ به نام «تیان جینگ هائو» در حال پمپاژ شن و ماسه به ساحل بود. این ماشین که در حال لایروبی منطقه‌ای به وسعت ۴۰۰ فوت بود و ساحلی را با هزینه‌ای ۱۳۰ میلیون دلاری ساخت، می‌تواند هر ۴ ساعت به قدری ماسه استخراج کند که برای پر کردن دو استخر شنای المپیک کافی باشد. این ماشین بزرگ‌ترین ماشین لایروب در آسیا تا سال ۲۰۱۸ بود و قبل از اینکه به لامو برسد، چین از آن به‌طور گسترده‌ای برای ساخت جزایر مصنوعی در دریای چین جنوبی استفاده کرد. لایروبی یکی از بی‌شمار نگرانی‌ها درباره بندر لامو است که از سوی کنشگران کنیایی مطرح شده است. آنها مدعی‌اند که این فعالیت در حال آسیب رساندن به محیط زیست و معیشت صیادان محلی است. زمانی که قایق ما بین اسکله های تازه‌سازدر حال حرکت بود، کارگران کنیایی با لباس‌های آبی، جلیقه‌های نجات نارنجی و کلاه‌های سفت زردرنگ در امتداد اسکله‌های تازه تمام‌شده نزدیک به ساحل راه می‌رفتند. یک ماهیگیر محلی می‌گفت: «آنها هر ۷ روز را ۲۴ ساعته کار می‌کنند.» زیر یک بخش از اسکله و زیر آفتاب داغ، دو مامور امنیتی در حال استراحت روی یک سکوی کوچک شناور بودند. در راه بازگشت به شهر، یک قایق تندرو با انبوهی از گونی های بزرگ قهوه ای رنگ که سه مرد مسلح سرنشین آن بودند،  از کنار ما به سرعت گذشت. آنها «خات» را که در ارتفاعات کنیا می‌روید، می‌چیدند و برای فروش به سومالی می‌بردند که فقط ۱۰۰ کیلومتر بالاتر از ساحل است. نزدیکی لامو به سومالی به این دلیل است که لامو میزبان یک مرکز نظامی آمریکاست که فقط چند کیلومتر از بندر جدید فاصله دارد. از این مرکز - کمپ سیمبا- برای آموزش نیروهای امنیتی شرق آفریقا و نیز حمایت از حملات پهپادی و دیگر ماموریت‌های ضدتروریستی در سومالی و یمن استفاده می‌شود. از آنجا که این پایگاه در سال ۲۰۰۴ دایر شد، به اندازه‌ای گسترش یافته تا یکی از بزرگ‌ترین مراکز نظامی آمریکا در آفریقا باشد. این مرکز نظامی شامل یک باند طولانی فرودگاهی است که طی سال‌ها گسترش یافته و می‌تواند c-۱۳۰ و دیگر هواپیماهای غول پیکر را در خود جای دهد. در ژانویه ۲۰۲۰، گروه شبه‌نظامی «الشبابِ» سومالی به این مرکز حمله کرد و ۳ آمریکایی را کشت و چندین هواپیما و خودروی نظامی را پیش از تخلیه، منهدم کرد. پس از این حمله، شرکت CCCC به‌طور موقت ساخت‌و‌ساز بندر را به حالت تعلیق درآورد. کارگران خواستار «دستمزد خطر» یا هزینه‌هایی برای خطر بودند و شرکت چینی مذکور از دولت کنیا خواستار ضمانت‌های امنیتی شد. این موضوع در فیلم‌نامه «گرگ جنگجوی ۲» هم نمود یافت: به‌جای نجات میزبانان آفریقایی‌شان از آسیب، چینی‌ها برای کمک به آنها چشم دوخته بودند و به‌طور مستقیم به نیروهای آمریکایی نظر داشتند تا از آنها حمایت کنند.