آیا توافق‌نامه مشارکت راهبردی بین ارمنستان و آمریکا تهدیدی برای جمهوری آذربایجان است؟
تعادل ژئوپلیتیک در قفقاز جنوبی
طی چهار سال گذشته، سیاست‌های منطقهای دولت وقت بایدن با محوریت ارمنستان، تعمیق همکاری‌‌‌های دوجانبه در حوزه‌های مختلف و تصمیم ژوئن۲۰۲۴ دولت‌های ایالات‌متحده و ارمنستان برای ارتقای روابط خود به سطح یک مشارکت راهبردی باعث امضای توافق‌نامه شد. نکته مهم این است که دولت پاشینیان تصمیم گرفت این سند مهم را با دولت بایدن در روزهای پایانی‌اش در کاخ سفید امضا کند.
این نشان می‌دهد که دولت ارمنستان ممکن است به چشم‌‌‌انداز بلندمدت روابط دوجانبه اعتماد نداشته باشد و بنابراین، کوشید توسعه روابط ایالات‌متحده و ارمنستان را در دولت بایدن نهادینه کند. از یک منظر گسترده‌‌‌تر، امضای منشور مشارکت استراتژیک بین دو کشور باعث ارزیابی مجدد تعادل ژئوپلیتیک در قفقاز جنوبی می‌شود. ارزیابی تهدیدها و چالش‌‌‌های احتمالی ناشی از این توافق برای آذربایجان، نگاه منطقهای و جهانی را ضروری می‌‌‌کند.
ایالات‌متحده قراردادهای مشارکت استراتژیک را با کشورهای مختلف در سراسر جهان امضا کرده است که معمولا شامل امنیت، اقتصاد، انرژی و دموکراسی است. به عنوان مثال:
۱- گرجستان: در سال۲۰۰۹، ایالات‌متحده و گرجستان «منشور مشارکت استراتژیک» را امضا کردند. این توافق همکاری در زمینه امنیت، انرژی و اصلاحات دموکراتیک را گسترش داد.
۲- قزاقستان: ایالات‌متحده با قزاقستان مشارکت راهبردی با تمرکز بر انرژی، امنیت هسته‌‌‌ای و همکاری اقتصادی ایجاد کرده است. به‌عنوان مثال، ذخایر اورانیوم قزاقستان کانون اصلی همکاری بوده است.
۳- ترکیه: ایالات‌متحده و ترکیه به عنوان متحدان ناتو، شراکت استراتژیک خود را در حوزه امنیت، صنایع دفاعی و انرژی حفظ می‌‌‌کنند.
این نمونه‌ها را می‌توان بیشتر گسترش داد.
همان‌طور که نشان داده شد، قراردادهای مشارکت استراتژیک ایالات‌متحده شامل اجزای سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی است. توافق با ارمنستان باید در این چارچوب تحلیل شود. بر اساس اظهارات رسمی هر دو کشور، توافق‌نامه مشارکت استراتژیک ایالات‌متحده و ارمنستان در درجه اول بر دو حوزه متمرکز است:
۱- همکاری امنیتی: یک گروه ویژه امنیتی مرزی ایالات‌متحده از ارمنستان بازدید کرد. این نشان‌دهنده همکاری در حفاظت از مرزها و تلاش برای افزایش نفوذ آمریکا در منطقه است. علاوه بر این، همکاری نظامی، تمرین‌‌‌های مشترک و برنامه‌های آموزش نظامی بخشی از این توافق‌نامه است.
۲- تعمیق گفت‌وگوی راهبردی: این توافق ادامه گفت‌وگوهای راهبردی اعلام شده در ژوئن ۲۰۲۴ است و نشان‌دهنده تلاش‌‌‌های ارمنستان در جهت همگرایی با غرب است. جمهوری آذربایجان و ایالات‌متحده در بخش انرژی با یکدیگر همکاری طولانی‌مدت داشته‌‌‌اند. با شروع «قرارداد قرن» در سال ۱۹۹۴، این همکاری منجر به سرمایه‌‌‌گذاری قابل‌توجه شرکت نفتی ایالات‌متحده در اقتصاد آذربایجان شد. این توافق همچنین ادغام آذربایجان در بازارهای انرژی غرب را تسهیل کرد. علاوه بر این، آذربایجان در زمینه مبارزه با تروریسم، امنیت مرزها و ثبات منطقه با ایالات‌متحده همکاری کرده است. با این حال، این همکاری تحت عنوان «مشارکت استراتژیک» رسمی نشده است، که نشان‌دهنده تفاوت مهمی در مقایسه با توافق‌نامه ارمنستان است.
آیا توافق‌نامه آمریکا- ارمنستان تهدیدی برای آذربایجان است؟
طبقه‌‌‌بندی این قرارداد به عنوان تهدید مستقیم برای آذربایجان نادرست است. هیچ مدرکی مبنی بر اینکه ایالات‌متحده قصد دارد با ارمنستان اتحاد نظامی ایجاد کند یا در این چارچوب سیاست‌های خاص ضد آذربایجانی را دنبال کند، وجود ندارد. با این حال، این توافق چالش‌‌‌های خاصی را برای آذربایجان ایجاد می‌‌‌کند:
۱- تضعیف روابط ایالات‌متحده و آذربایجان: گرم شدن روابط ایالات‌متحده و ارمنستان می‌تواند روابط مشکل‌‌‌ساز بین باکو و واشنگتن را بیشتر دچار تنش کند.
۲- تسلیح بالقوه ارمنستان: در کوتاه‌مدت، ارمنستان ممکن است با حمایت ایالات‌متحده، نوسازی نظامی خود را تسریع بخشد.
۳- تاثیر بر روند صلح: ارتقای روابط ایالات‌متحده و ارمنستان به سطح مشارکت استراتژیک می‌تواند بر روند صلح ارمنستان و آذربایجان تاثیر منفی بگذارد. ارمنستان با احساس حمایت ایالات‌متحده ممکن است در طول مذاکرات مواضع کمتر سازنده‌‌‌تری اتخاذ کند.
۴- پیامدهای منطقهای: حمایت ایالات‌متحده از ارمنستان در امنیت مرزی می‌تواند توجه کشورهای همسایه مانند ایران و روسیه را جلب کند.
در پایان، در حالی که توافق‌نامه مشارکت استراتژیک ایالات‌متحده و ارمنستان پویایی‌‌‌های جدیدی را به قفقاز جنوبی وارد می‌‌‌کند، تهدیدی مستقیم برای آذربایجان محسوب نمی‌شود. همچنین ذکر این نکته ضروری است که این سند نشان‌دهنده یک مشارکت است، نه یک اتحاد. همان‌طور که با توافق‌نامه‌های مشابه امضا شده با سایر کشورهای پس از فروپاشی شوروی مشاهده می‌شود، ایالات‌متحده از این مشارکت‌‌‌ها برای پیگیری منافع منطقهای خود استفاده می‌‌‌کند.
با وجود چالش‌‌‌های ناشی از این توافق، جمهوری‌آذربایجان دیدگاه بدبینانه‌‌‌ای نسبت به روابط آینده خود با آمریکا ندارد و دلیل اصلی این خوش‌‌‌بینی محتاطانه در باکو، دولت ترامپ است.
