چرخ از پیش‌ساخته ترکی
گردشگری سلامت شامل حوزه‌‌‌های مختلف، از جمله جراحی‌‌‌های زیبایی، درمان ناباروری، دندان‌پزشکی، جراحی‌‌‌های پیچیده و حتی استفاده از منابع طبیعی مانند چشمه‌‌‌های آب گرم است. این صنعت، علاوه بر کمک به بهبود سلامت فردی، به یکی از عوامل موثر در رشد اقتصادی کشورهای پیشرو در این حوزه تبدیل شده است.یکی از کشورهای موفق منطقه و جهان در صنعت گردشگری سلامت، ترکیه است که در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی در حوزه گردشگری سلامت داشته است. براساس گزارش‌‌‌ها، درآمد این کشور از گردشگری سلامت در سال ۲۰۲۲ حدود ۱.۹میلیارد دلار بوده است.
این رقم در سال ۲۰۲۳ با ورود ۱.۴میلیون گردشگر سلامت به ۲.۳میلیارد دلار افزایش یافته است که این مهم ترکیه را در رتبه هفتم جهان از نظر گردشگری سلامت قرار می‌دهد. با توجه به مشابهت‌‌‌های موجود بین ایران و ترکیه، چرخ از پیش ساخته‌شده ترکیه در این خصوص، می‌‌‌تواند الگوی خوبی برای ایران باشد. ایران و ترکیه از نظر ژئوپلیتیک، نیروی کار، پتانسیل گردشگری، منابع طبیعی و جایگاهشان در منطقه خاورمیانه و غرب آسیا شباهت دارند؛ در حالی که از نظر ساختار اقتصادی، اقتصاد ایران در برابر اقتصاد متنوع‌‌‌تر ترکیه، بیشتر به درآمدهای نفت و گاز وابسته است.
از طرف دیگر ترکیه در سال‌های اخیر سیاست‌‌‌های اقتصاد باز را در پیش گرفته و عضو سازمان تجارت جهانی است؛ در حالی که ایران به دلیل تحریم‌‌‌های گسترده اقتصادی و محدودیت‌های بین‌المللی از اقتصاد جهانی جدا مانده است. نظام بانکی ترکیه به فناوری‌‌‌های مالی مدرن دسترسی بیشتر و ارتباط قوی‌‌‌تری با نظام مالی بین‌المللی دارد. ترکیه یکی از مقاصد اصلی گردشگری جهان است و سالانه ده‌‌‌ها میلیون گردشگر خارجی جذب می‌کند؛ در حالی که ایران علاوه بر پتانسیل‌‌‌های فراوانی که در این حوزه دارد، به دلیل مشکلات زیرساختی و تبلیغاتی، نتوانسته است از پتانسیل‌‌‌های خود استفاده کند.
نسخه ترکی
ترکیه از محل گردشگری سلامت درآمد قابل‌توجهی کسب می‌کند. این کشور یکی از مراکز مهم گردشگری سلامت در جهان است و به دلیل ترکیبی از هزینه‌‌‌های نسبتا پایین، کیفیت بالای خدمات پزشکی و وجود پزشکان متخصص باتجربه، مقصد محبوبی برای افرادی است که به دنبال درمان‌‌‌های پزشکی، جراحی‌‌‌های زیبایی، درمان ناباروری و حتی جراحی‌‌‌های پیچیده هستند.
دلایل موفقیت ترکیه در گردشگری سلامت
هزینه‌‌‌های رقابتی: هزینه‌‌‌های درمان در ترکیه معمولا پایین‌‌‌تر از کشورهای غربی است، در حالی که کیفیت خدمات پزشکی قابل رقابت است.
پیشرفت در تکنولوژی پزشکی: بیمارستان‌‌‌ها و کلینیک‌‌‌های ترکیه به جدیدترین فناوری‌‌‌های پزشکی مجهز هستند.
اعتبار بین‌المللی بیمارستان‌‌‌ها: بسیاری از بیمارستان‌‌‌های ترکیه دارای گواهینامه‌‌‌های بین‌المللی، مانند JCI (Joint Commission International) هستند.
پکیج‌‌‌های کامل برای گردشگران: ترکیه خدمات کامل شامل سفر، اقامت و درمان را به بیماران خارجی ارائه می‌دهد و علاوه بر پیگیری روند درمان، می‌‌‌تواند جذابیت‌‌‌های متعدد دیگری نیز برای جذب و نگه‌داشتن بیماران و همراهان آنها ارائه دهد.
طبق آمار، گردشگری سلامت در ترکیه به طور پیوسته رشد کرده است. در سال ۲۰۲۲، بیش از ۱.۴میلیون نفر برای دریافت خدمات درمانی به ترکیه سفر کردند و این بخش درآمدی نزدیک به ۳میلیارد دلار برای اقتصاد این کشور ایجاد کرده است.
خدمات پرطرفدار ترکیه
جراحی‌‌‌های زیبایی: مانند عمل‌‌‌های بینی، لیپوساکشن و کاشت مو؛
کاشت مو: یکی از شاخه‌‌‌های بسیار موفق در ترکیه کاشت مو است که شهرت جهانی دارد؛
درمان‌‌‌های دندان‌پزشکی: از جمله ایمپلنت و ارتودنسی؛
درمان ناباروری: با تکنولوژی‌‌‌های پیشرفته درIVF؛
جراحی‌‌‌های چشم: مانند لیزیک و درمان مشکلات بینایی.
با توجه به این روند صعودی، ترکیه در جایگاه هفتم جهانی در حوزه گردشگری سلامت قرار گرفته است. این کشور با ارائه خدمات پزشکی با کیفیت و هزینه‌‌‌های رقابتی، به یکی از مقاصد محبوب برای گردشگران سلامت، از کشورهایی مانند آلمان، بریتانیا، روسیه، جمهوری‌آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، ازبکستان، افغانستان و کشورهای خاورمیانه تبدیل شده است.
نسخه ایرانی
ایران نیز ظرفیت بالایی در زمینه گردشگری پزشکی دارد و در سال‌های اخیر این بخش به یکی از حوزه‌‌‌های پرپتانسیل تبدیل شده است. ایران با داشتن پزشکان مجرب، بیمارستان‌‌‌های پیشرفته، هزینه‌‌‌های پایین‌‌‌تر نسبت به بسیاری از کشورهای منطقه و جهان و همچنین منابع طبیعی درمانی (مانند چشمه‌‌‌های آب گرم)، پتانسیل زیادی برای جذب گردشگران پزشکی دارد.
دلایل ظرفیت بالای ایران در گردشگری پزشکی
هزینه‌‌‌های پایین درمان: هزینه خدمات پزشکی و ماندن در ایران به مراتب ارزان‌‌‌تر از کشورهای غربی و حتی برخی کشورهای منطقه است، در حالی که کیفیت درمان در بسیاری از موارد، مشابه یا حتی بهتر است. این مزیت باعث می‌شود ایران برای گردشگرانی از کشورهای همسایه (مانند عراق، افغانستان، عمان و جمهوری‌آذربایجان) و حتی کشورهای اروپایی و آسیایی جذاب باشد.
پزشکان و کادر درمان ماهر: ایران یکی از کشورهای برجسته در زمینه تربیت پزشکان متخصص است. برخی از پزشکان ایرانی شهرت بین‌المللی دارند. ایران در زمینه خدمات در حوزه‌‌‌های جراحی قلب، درمان ناباروری، جراحی‌‌‌های زیبایی و ارتوپدی بیشتر مورد توجه است و مزیت رقابتی دارد.
بیمارستان‌‌‌ها و کلینیک‌‌‌های پیشرفته: شهرهایی مانند تهران، مشهد، شیراز و اصفهان دارای بیمارستان‌‌‌های مدرن با تجهیزات به‌‌‌روز هستند که توانایی ارائه خدمات در سطح بین‌المللی را دارند.
خدمات در زمینه جراحی زیبایی: ایران به یکی از قطب‌‌‌های جراحی زیبایی، به‌ویژه عمل بینی (رینوپلاستی)، تبدیل شده است و به عنوان «پایتخت جراحی بینی جهان» شهرت دارد. براساس گزارش‌‌‌ها، در ایران در سال ۲۰۲۲، بیش از ۲۵۰هزار عمل جراحی بینی ثبت شده است و این موضوع، ایران را در مقام نخست در بین کشورهای جهان قرار می‌دهد.
درمان‌‌‌های سنتی و طبیعی: وجود چشمه‌‌‌های آب گرم طبیعی (مانند سرعین و محلات) و خدمات طب سنتی ایرانی نیز یکی از مزیت‌‌‌های جذب گردشگر است.
موقعیت جغرافیایی: نزدیکی ایران به کشورهای همسایه و سهولت دسترسی از آسیا و خاورمیانه، یک امتیاز برای جذب گردشگران پزشکی است.
چالش‌‌‌ها
با وجود پتانسیل‌‌‌های موجود، ایران هنوز موفق نشده است پتانسیل‌‌‌های بالقوه خود در گردشگری سلامت را بالفعل کند. ایران در این خصوص چالش‌‌‌های متعددی دارد؛ از جمله:
بازاریابی ضعیف: ایران هنوز در معرفی ظرفیت‌‌‌های خود در گردشگری پزشکی به سطح جهانی نرسیده است. تبلیغات منفی در سایر بخش‌‌‌ها نیز می‌‌‌تواند بر گردشگری سلامت اثر داشته و تا حدودی جلوی ورود توریست خارجی را بگیرد.
مشکلات زیرساختی: برخی از بیمارستان‌‌‌ها و خدمات به ارتقای زیرساخت و استانداردهای بین‌المللی نیاز دارند.
تحریم‌‌‌ها: تحریم‌‌‌های بین‌المللی بر تبادل مالی و تهیه تجهیزات پزشکی تاثیر گذاشته است.
تسهیلات برای گردشگران: برخی از مشکلات مربوط به ویزا، حمل‌‌‌ونقل و اقامت می‌‌‌تواند بهبود یابد و در شرایط کنونی مزیتی برای جلب نظر گردشگران ایجاد نمی‌‌‌کند.
جمع‌‌‌بندی
با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌‌ها، بازاریابی حرفه‌‌‌ای و ارائه خدمات جامع (مانند پکیج‌‌‌های سفر و درمان)، ایران می‌‌‌تواند سهم بیشتری از بازار گردشگری پزشکی جهانی را به خود اختصاص دهد. براساس اظهارات علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس پیشین سازمان نظام پزشکی ایران، کشورمان در رتبه ۴۶ جهان در جذب گردشگران سلامت قرار دارد. این رتبه نشان‌‌‌دهنده پتانسیل بالای ایران در حوزه گردشگری سلامت است. با این حال، برای بهبود جایگاه خود در این صنعت، به توسعه زیرساخت‌‌‌ها، بهبود کیفیت خدمات و بازاریابی موثرتر نیاز دارد.
* دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد دانشگاه تهران
