هند از «پیمان آب‌های سند» خارج شد
شبه‌قاره؛ جرقه‌ساز جنگ‌جهانی سوم؟
همزمان با درگیری هند با پاکستان، احتمال درگیری با چین هم قوت گرفته است
الجزیره دیروز شنبه در گزارشی زنده در همین رابطه نوشت، پلیس و سربازان مسلح هندی در حال جست‌وجوی خانه‌ها و جنگل‌ها برای یافتن جنگجویان در کشمیر هستند و فرمانده ارتش هند امنیت منطقه را به‌شدت زیر نظر دارد. مقامات هندی می‌گویند که در تلاشند تا اطمینان حاصل کنند که «حتی یک قطره» آب به پاکستان نرسد. این در حالی است که پاکستان پس از این حمله، مشارکت خود را در «پیمان آب‌های سند» به حالت تعلیق درآورد. دو کشور اقدامات دیپلماتیک شدیدی علیه یکدیگر انجام داده‌اند، از جمله بستن مرزهای زمینی، قطع تجارت و اخراج نیروهای دیپلماتیک و امنیتی.
الجزیره در بخش دیگری از گزارش خود که همواره به‌روزرسانی می‌شد، افزود: پلیس، ارتش و سایر نیروهای امنیتی هند در حال انجام عملیاتی هستند که رسانه‌های هندی آن را «عملیات جست‌وجوی شدید و محاصره» در سراسر کشمیر تحت کنترل هند توصیف می‌کنند. پلیس «آنانتناگ» گزارش داد که ۱۷۵نفر برای بازجویی به‌عنوان بخشی از تلاش‌ها برای یافتن مظنونان تیراندازی مرگبار پاهلگام بازداشت شده‌اند. پلیس اعلام کرد که آنها همچنین در تلاش برای «از بین بردن شبکه‌های پشتیبانی که به فعالیت‌های تروریستی کمک می‌کنند» هستند.
الجزیره همچنین در بخش دیگری از گزارش خود افزود که هند ممنوعیت رسانه‌ای برای جست‌وجوی نظامی مهاجمان پاهلگام را صادر کرد. مقامات هندی «منافع امنیت ملی» را در اعلام ممنوعیت پوشش زنده عملیات گسترده نظامی و امنیتی ذکر کرده‌اند. از سوی دیگر، «گروه عملیات ویژه» پلیس در کشمیر تحت کنترل هند می‌گوید که در حمله به یک منطقه جنگلی، یک مخفیگاه متعلق به گروه‌های مسلح با موفقیت مورد اصابت قرار گرفت. این گروه اعلام کرد که «یک انبار قابل توجه سلاح و مهمات از محل کشف شد».
رودررویی دو قدرت هسته‌ای
«مجیب مشعل» و «سوهاسینی راج» هم در گزارش دیروز شنبه در نیویورک‌تایمز نوشتند، آخرین باری که تنش‌های دائمی بین هند و پاکستان به رویارویی تبدیل شد، مقامات هندی مجبور شدند با یک واقعیت ناخوشایند روبه‌رو شوند: ارتش عظیم این کشور ارتشی قدیمی و فاقد آمادگی لازم برای تهدیدات قریب‌الوقوع در مرزهایش بود. سرنگونی تحقیرآمیز یک جت هندی توسط پاکستان در سال۲۰۱۹، فوریت جدیدی را به تلاش‌های نوسازی هند تزریق کرد. در همین راستا، نخست وزیر نارندرا مودی میلیاردها دلار به ارتش تزریق کرد، به دنبال شرکای بین‌المللی جدید برای خرید اسلحه گشت و برای گسترش ظرفیت تولید دفاعی در داخل کشور سخت تلاش کرد.
اینکه این تلاش‌ها چه میزان تغییر ایجاد کرده‌اند، ممکن است به زودی به محک آزمایش زده شوند. هند و پاکستان در آستانه یک درگیری نظامی دیگر قرار دارند؛ زیرا هند وعده داده که به‌خاطر حمله تروریستی مرگبار در کشمیر که می‌گوید به پاکستان مرتبط بوده، تلافی خواهد کرد. تنش‌ها به‌شدت افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که هند وعده داده جریان یک سیستم رودخانه‌ای بزرگ به پاکستان را مختل کند؛ اقدامی که قبلا - حتی در طول جنگ‌هایی که دو کشور طی دهه‌ها با هم داشته‌اند - هرگز انجام نداده است. پاکستان که دخالت در حمله کشمیر را انکار می‌کند، تصمیم درباره آب را «اقدام جنگی» نامیده است.
کشتار چندین گردشگر در یک دره زیبا در سه‌شنبه هفته گذشته (۲ اردیبهشت ماه)، هندی‌ها را شوکه کرد و مودی را تحت فشار داخلی شدیدی برای حمله به پاکستان قرار داد. تحلیلگران نسبت به چشم‌انداز یک بن‌بست طولانی و خطرناک هشدار می‌دهند؛ زیرا کانال‌های دیپلماتیک بین این دو کشور مسلح به سلاح هسته‌ای سال‌ها پیش از بین رفته و قدرت‌های جهانی اکنون درگیر بحران‌های دیگر هستند. اما تحلیلگران می‌گویند هند ممکن است به‌دلیل شرایط مربوط به نوسازی ارتش خویشتن‌داری به خرج دهد. در سال۲۰۱۸، یک گزارش پارلمانی، ۶۸درصد از تجهیزات نظامی هند را «قدیمی»، ۲۴درصد را «جدید» و تنها ۸درصد را «پیشرفته» طبقه‌بندی کرد. پنج‌سال بعد، در یک به‌روزرسانی دیگر، مقامات نظامی اعتراف کردند که به‌دلیل حجم چالش آنها، تغییرات کافی صورت نگرفته است.
درحالی‌که طبق شهادت پارلمان در سال۲۰۲۳، سهم تجهیزات پیشرفته تقریبا دوبرابر شده اما هنوز بسیار کمتر از آن چیزی است که در یک ارتش مدرن مورد نیاز است. بیش از نیمی از تجهیزات قدیمی باقی مانده‌اند. کارشناسان می‌گویند این محدودیت‌ها می‌تواند مودی را به انتخاب گزینه‌ای دقیق‌تر - مانند حملات هوایی محدود یا حملات نیروهای ویژه در نزدیکی مرز با پاکستان - سوق دهد که خشم عمومی را آرام می‌کند، خطر وقوع حوادث جدی را کاهش می‌دهد و از تلافی‌جویی‌های تشدیدکننده جلوگیری می‌کند. دولت پاکستان وعده داده که به هرگونه حمله هند پاسخ مشابه دهد. درحالی‌که احساسات عمومی ممکن است به مودی در حمله به پاکستان کمک کند، اما دموکراسی هند نیز می‌تواند به او فشار بیاورد تا اطمینان حاصل کند که اوضاع از کنترل خارج نمی‌شود.
در پاکستان، جایی که تشکیلات نظامی مدت‌هاست کشور را از پشت صحنه هدایت می‌کند، رهبری دست بازتری دارد و ممکن است از گسترش این رویارویی، مزایای داخلی بیشتری به‌دست آورد. هند معتقد است که می‌تواند به راحتی ارتش پاکستان را زمین‌گیر کند. اگر این ادعا به بوته آزمایش گذاشته شود، یکی دیگر از همسایگان هند، یعنی چین، از نزدیک اوضاع را زیر نظر خواهد داشت. در سال‌های اخیر، هند، چین را به‌عنوان یک چالش مرزی فوری‌تر از پاکستان در نظر گرفته است؛ به‌ویژه پس از نزاع مرگبار بین نیروهایشان در ارتفاعات هیمالیا در سال۲۰۲۰ و تهاجم‌های مکرر چین به خاک هند. رهبران نظامی هند مجبور بوده‌اند برای احتمال جنگ دو جبهه‌ای آماده شوند؛ اقدامی که منابع هند را به چالش می‌کشد. به گفته ناظران، چنانچه آتش جنگ گسترده شود، در عمل جرقه جنگ جهانی سوم زده شده است.
رویارویی سال۲۰۲۰ کمی بیش از یک‌سال پس از سرنگونی جت هندی توسط پاکستان و بازداشت خلبان آن رخ داد.«دوشیانت سینگ»، ژنرال بازنشسته هندی که ریاست «مرکز مطالعات جنگ زمینی»، یک اندیشکده مستقر در دهلی نو را بر عهده دارد، گفت که ماجرای هواپیما زنگ خطری برای ارتش هند بوده است. او گفت از آن زمان، هند «مسیرهای متعددی» را برای رفع کاستی‌های نظامی خود بررسی کرده است. این کشور سیستم‌های دفاع موشکی جدیدی را که از روسیه خریداری کرده است، به‌رغم مخالفت‌های آمریکا و همچنین ده‌ها جت جنگنده از فرانسه و پهپادها، هلی‌کوپترها و موشک‌هایی از ایالات متحده مستقر کرده است. با توجه به اینکه خطوط تامین جهانی به‌طور فزاینده‌ای غیرقابل اعتماد شده‌اند، هند همچنین سرمایه‌گذاری‌های زیادی در تولید محلی تجهیزات نظامی انجام داده و صنایع دفاعی راه‌اندازی کرده است که اگرچه اکنون کند است، اما در درازمدت موقعیت ارتش را بهتر خواهد کرد.
دوشیانت سینگ گفت: «توان جنگی ما باید از نوعی باشد که فراتر از توانایی‌های موجود ما باشد.» او درباره تلاش‌های نوسازی افزود: «اینها یک شبه به شما نتیجه نمی‌دهند. مدتی طول خواهد کشید.» به گفته تحلیلگران، چالش‌های نوسازی ارتش هند چندوجهی هستند: بوروکراتیک و مالی و همچنین ژئوپلیتیک. مودی در تلاش بوده تا روند تدارکات دفاعی را تامین کند و همچنین هماهنگی بین نیروهای مختلف را بهبود بخشد که با ادامه نبردهای میدانی دشوار بوده است. این امر کارگشا نبود؛ زیرا مرگ یکی از ژنرال‌های کلیدی که مودی این وظیفه را به او محول کرده بود (او در سال ۲۰۲۱ در یک سانحه هلی‌کوپتری کشته شد) کار را ابتر گذاشت.
اقتصاد هند اکنون پنجمین اقتصاد بزرگ جهان است، حدود ۱۰برابر اقتصاد پاکستان که همین امر منابع بیشتری را برای ارتش به ارمغان می‌آورد. اما هزینه‌های دفاعی هند هنوز کمتر از ۲درصد از تولید ناخالص داخلی‌اش است که کارشناسان نظامی آن را ناکافی می‌دانند؛ زیرا دولت بر نیازهای عظیم جمعیت فراوان خود تمرکز دارد. تلاش‌های نوسازی با استقرار پرهزینه چهارساله ده‌ها هزار نیرو در مرز هند با چین پس از درگیری در سال۲۰۲۰ به تعویق افتاد. یکی دیگر از موانع اصلی، جنگ اوکراین بوده است که بر تحویل سلاح از بزرگ‌ترین منبع هند، یعنی روسیه، تاثیر گذاشته است. آن شهادت رسمی به پارلمان نشان داد که حتی زمانی که پول آماده بود، ارتش برای خرج کردن آن به مشکل برخورد؛ زیرا سفارش‌ها به‌دلیل اختلالات زنجیره تامین ناشی از «وضعیت ژئوپلیتیک جهانی» متوقف شده بود.
تحلیلگران می‌گویند، در مواجهه با چنین محدودیت‌هایی، هند سعی کرده است پر کردن بزرگ‌ترین خلأها را در اولویت قرار دهد. هند در پنج‌سال گذشته، درست پس از اوکراین، جایگاه خود را به‌عنوان دومین واردکننده بزرگ تجهیزات نظامی در جهان حفظ کرده است. پاکستان پنجمین واردکننده بزرگ جهان بود. با اینکه روسیه همچنان بزرگ‌ترین منبع تسلیحات هند است، خریدها در پنج‌سال گذشته تقریبا ۲۰درصد کاهش یافته است. هند به‌طور فزاینده‌ای به فرانسه و ایالات متحده و همچنین اسرائیل روی آورده است. مقامات هندی گفته‌اند که سه مورد از پنج سامانه دفاع موشکی «اس۴۰۰» که این کشور با وجود مخالفت شدید ایالات متحده از روسیه خریداری کرده است، مستقر شده‌اند. تمام ۳۶جنگنده رافائل خریداری‌شده از فرانسه به بخشی از این نیرو تبدیل شده‌اند و هند قصد دارد ۲۶فروند دیگر نیز سفارش دهد. هند همچنین تعداد زیادی کشتی جنگی ساخت داخل را به خدمت گرفته است.
«آجای شوکلا»، تحلیلگر دفاعی در دهلی نو گفت: «بزرگ‌ترین تفاوت، ورود رافائل است که تقویت‌کننده توانایی نیروی هوایی هند است.» وی افزود: چالش همانا استقرار سیستم‌های جدید مختلف با تخصصی است که «بازدارندگی کاربردی» را برای دشمنان نشان دهد. او گفت: «می‌خواهم مطمئن شوم که فقط خودمان را گول نمی‌زنیم.» نگرانی این است که «ما سیستم‌های تسلیحاتی را داریم و در نهایت، وقتی زمان استفاده از آنها فرامی‌رسد، معلوم شود که واقعا آنها را نداریم.»
«پیمان آب‌های سند» چیست و چرا اهمیت دارد؟
الجزیره در گزارش دیروز شنبه در همین رابطه نوشت، ریشه‌های این پیمان به تجزیه هند در اوت۱۹۴۷ برمی‌گردد؛ زمانی که حکومت بریتانیا پایان یافت و هند و پاکستان به‌عنوان دو کشور مستقل ظهور کردند. با تکیه هر دو کشور بر سیستم‌های رودخانه‌ای یکسان برای آبیاری و کشاورزی، نیاز فوری به مذاکره برای تقسیم عادلانه منابع آب ایجاد شد. پس از 9سال بحث و گفت‌وگو که توسط بانک جهانی تسهیل شد، جواهر لعل‌نهرو نخست‌وزیر وقت هند و محمد ایوب‌خان رئیس‌جمهور سابق پاکستان «پیمان آب‌های سند» را در سپتامبر۱۹۶۰ امضا کردند. طبق این پیمان، هند سه رودخانه شرقی - راوی، سُتلج و بیز - را کنترل می‌کند؛ درحالی‌که پاکستان سه رودخانه غربی - جهلُم، چِناب و سند - را کنترل می‌کند. هند موظف است اجازه دهد آب رودخانه‌های غربی با استثنائات محدود به پاکستان جریان یابد.
اگر این معاهده از هم بپاشد، خطراتی شامل افزایش تنش‌ها، درگیری‌های احتمالی بر سر آب و تاثیرات شدید اقتصادی، به‌ویژه برای پاکستان که به‌شدت به رودخانه سند وابسته است، وجود خواهد داشت. اقدامات یک‌جانبه، مانند این تعلیق یا ساخت سد می‌تواند به نزاع‌های ژئوپلیتیک گسترده‌تر تبدیل شود و ثبات منطقه‌ای و امنیت غذایی را تهدید کند. در همین رابطه، «بلاول بوتو»، رئیس حزب مردم پاکستان (PPP)، یکی از سه حزب پیشرو در این کشور و حزبی که رئیس جمهور فعلی پاکستان به آن تعلق دارد، هند را تهدید کرد و گفت: «اگر هند آب رودخانه را متوقف کند، خون جاری خواهد شد.»
سخنان او پس از آن بیان شد که هند مشارکت خود را در «پیمان آب‌های سند» به حالت تعلیق درآورد و «سی.آر.پاتیل»، وزیر منابع آب هند گفت که «حتی یک قطره» از آب این سیستم رودخانه‌ای به پاکستان نخواهد رسید. بوتو، وزیر امور خارجه سابق پاکستان گفت: «سند مال ماست و مال ما خواهد ماند یا آب ما از آن عبور خواهد کرد، یا خون آنها.»
