ایران و آمریکا از توافق دور شدند؟
گزارش جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی در آستانه برگزاری نشست فصلی شورای حکام، مبنی بر افزایش قابل توجه ذخایر اورانیوم غنی شده ایران، بار دیگر مسئله احیای برجام را با پرسش های تازه تری مواجه کرده است.
ایران در شرایطی این گزارش را مورد انتقاد قرار داده و آن را تحت تاثیر اغراض سیاسی دانسته که به طور مشهودی طرف های غربی نسبت به پاسخ اخیر تهران به پیش نویس پیشنهادی اتحادیه اروپا برای احیای برجام دلسرد شده و آن را غیرسازنده خوانده اند.
کمرنگ شدن امیدها به توافق تا پیش از انتخابات میان دوره ای آمریکا
به نوشته الیزابت هگدورن و آندره پارسیلیتی، گزارشگران المانیتور، به رغم چالش های ایجاد شده کنونی، توافق ایران محکوم به فنا نیست، اما انتظارات برای دستیابی به توافق قبل از برگزاری انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره ایالات متحده در ماه نوامبر کم است.
یک منبع بلندپایه اروپایی در این هفته به علی هاشم، تحلیلگر المانیتور، گفته که توافقی پیش از انتخابات اتفاق نخواهد افتاد. او ادعا کرده که این مسئله ناشی از نحوه آخرین پاسخ ایران به پیشنهاد اتحادیه اروپا بوده و افزوده که هر چه انتظار طولانی‌تر باشد، نهایی شدن توافق بیش از پیش دشوار شده و سرنوشتش در خطر می افتد.
صبر در واشنگتن، اضطرار در بروکسل
بنا بر گزارش المانیتور، اروپایی ها ممکن است به دنبال حفظ فشار بر ایران، برای هر چه سریعتر رسیدن به توافق، باشند، اما با نزدیک شدن به انتخابات در ایالات متحده و اسرائیل، احتمالا واشنگتن تمایل بیشتری به صبر دارد.
بنا بر گزارش ریانا باسیس، خبرنگار المانیتور، یائیر لاپید، نخست‌وزیر اسرائیل روز سه‌شنبه اظهار داشته که هنوز خیلی زود است که بدانیم آیا تلاش‌های کابینه او برای از بین بردن توافق نتیجه داده است یا خیر. اما طبق گزارش تایمز اسرائیل، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا به لاپید گفته که توافق هسته ای ایران حداقل برای آینده قابل پیش بینی از روی میز دولتش کنار رفته است.
حرکت ایران و آمریکا به عقب
در هفته های اخیر به نظر می رسید ایران و ایالات متحده در مذاکراتی که از ماه مارس به بن بست رسیده بود، به موفقیت نزدیک می شدند. اما پنجشنبه هفته گذشته، ایالات متحده ادعا کرد که آخرین پاسخ ایران به متن پیش نویس اتحادیه اروپا با هدف احیای توافق چندجانبه «سازنده» نبود.
پس از آن جوزپ بورل، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا گفت که در مورد چشم انداز رسیدن سریع به یک توافق «امید کمتری دارد». روز چهارشنبه ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت: «مایه تاسف است که پاسخ ایران به ما ما را به عقب برد».
مشکلات کنونی بیشتر ناشی از درخواست تهران برای بسته شدن پرونده تحقیقات ادعایی آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد سایت های هسته ای اعلام نشده ایران است. تهران همچنین به دنبال تضمین های اقتصادی است که فراتر از دوران ریاست جمهوری بایدن را شامل شود.
در همین حال، برنامه هسته ای تهران در حال پیشرفت است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز چهارشنبه گزارش داد که ذخایر اورانیوم بسیار غنی‌شده ایران در ماههای اخیر به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته و همچنین ادعا کرد که مدیر کل آژانس نسبت به همکاری تهران در مورد پرونده مذکور نگران است.
دوره برزخ برجام
به عقیده هنری روم، معاون پژوهشی گروه اوراسیا، علیرغم شکست اخیر در مذاکرات، هم ایالات متحده و هم ایران علاقه زیادی به زنده نگه داشتن چشم انداز یک توافق دارند. به گفته رم: «هر دو طرف اکراه دارند که اعلام کنند رویه 18 ماه گذشته شکست خورده است. بنابراین ما در یک دوره برزخ گیر افتاده ایم، جایی که هیچ یک از طرفین قاطعانه به سمت خط پایان حرکت نمی کنند، اما هیچ کس نمی خواهد آن را کنار بگذارد».
سوزان دی ماجیو، یکی از اعضای ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی هم موافق است که در صورت به بن‌بست رسیدن مذاکرات، هیچ یک از طرفین احتمال شکست را نخواهند پذیرفت. دی ماجیو می گوید: «اگر دیپلماسی خلاق نتواند شتاب تازه ای را آغاز کند، یک تایم اوت موقت محتمل است. برجام هر چقدر هم که مخاطره آمیز باشد، تنها مبنایی است که به راحتی برای مذاکره با تهران در دسترس است. تصور شروع کاری از صفر در محیط ژئوپلیتیک امروزی دشوار است.»
تاریخ های کلیدی برای توافق
در حالی که به نظر می رسد مذاکرات وارد موقعیت برزخی شده، طی ماههای آتی چند رویداد کلیدی موثر بر توافق در شرف رخ دادن است:
12 سپتامبر: هفته آینده آژانس بین المللی انرژی اتمی نشست فصلی شورای حکام خود را در وین برگزار خواهد کرد. با توجه به ماهیت حساس مذاکرات، انتظار نمی رود که شورای حکام، بار دیگر به دلیل نحوه همکاری با بازرسان آژانس، مانند ماه ژوئن، علیه ایران قطعنامه صادر کند.
19 سپتامبر: رهبران جهان از جمله بایدن و به احتمال زیاد ابراهیم رئیسی، برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل به شهر نیویورک می روند. دولت بایدن با فشار جمهوری خواهان برای رد روادید رئیسی مواجه شده است، اما او گفته که ویزا را مطابق با تعهدات خود در سازمان ملل اعطا خواهد کرد.
1 نوامبر: اسرائیل پنجمین انتخابات خود را در کمتر از سه سال آینده برگزار خواهد کرد. کنار گذاشتن توافق هسته‌ای می‌تواند باعث تقویت نامزدی لاپید شود، زیرا بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر سابق، به ویژه با موضوع ایران، علیه لاپید می تازد.
8 نوامبر: نارضایتی کنگره از توافق احتمالی در آستانه انتخابات میان دوره ای مهم افزایش یافته است. قانونگذاران ایالات متحده تا حد زیادی در جلوگیری از احیای این توافق ناتوان هستند، اما طبق قانون سال 2015 هنوز هم می توانند مخالفت خود را ثبت کنند.
لغو حضور مدیر موساد در کمیته اطلاعات سنا
در این شرایط منابع اسرائیلی لارا روزن، خبرنگار پیگیر جریان مذاکرات اتمی هم گفته اند در حال حاضر توافقی وجود نخواهد داشت و طرفین ترجیح می دهند گفتگو را پس از انتخابات میان دوره ای احیا کنند. به همین دلیل، دیوید بارنیا، مدیر موساد، برنامه های خود برای حضور در کمیته اطلاعات سنای آمریکا لغو کرده است. بارنیا اکنون قرار است این هفته با جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، وندی شرمن معاون وزیر امور خارجه و همتایان جامعه اطلاعاتی آمریکا دیدار کند.
روزن هم در گزارش خود اشاره کرده در حالی که برخی از شکاف ها در هفته های اخیر در حاال حل شدن بود و به نظر می رسید طرفین در حال نزدیک شدن به هم هستند، پاسخی که ایرانی ها در 1 سپتامبر ارسال کردند برای مذاکره کنندگان آمریکایی و اروپایی دلسرد کننده بود.
یکی از مقامات اروپایی درگیر در مذاکرات به روزن گفته: «من می ترسم که در وضعیت بسیار بدی قرار داشته باشیم. بازگشت در این مرحله بعید به نظر می رسد». به ادعای او: «پاسخ ایران غیرسازنده است». یکی از مقامات تروئیکای اروپایی هم به روزن گفت: «ایران ما را بسیار به عقب برده است - در زمانی که به لطف پشتکار هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا و انعطاف‌پذیری همه، ما تقریباً در آستانه توافق بودیم». او در ادامه گفت: «بسیار دشوار است که بدانیم آیا این قابل رفع است یا خیر. در هر صورت، ایران سیگنال واضحی داده است که در حال حاضر علاقه ای به توافق ندارد.»
دور از توافق
در این شرایط، علی واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بحران بین‌المللی، معتقدست: «آخرین پاسخ ایران هر گونه امید قبلی (یا نگرانی اسرائیل) را در مورد چشم اندازهای واقع بینانه برای نهایی کردن سریع توافق را از بین برد». به گفته واعظ: «احساس من این است که به دلیل واکنش ایران، دستیابی به موفقیت سریع دیگر امکان پذیر نیست، حتی اگر به انتخابات میان دوره ای نزدیک نباشیم. زیرا، حتی در بهترین سناریو، چند دور اضافی مذاکرات رفت و برگشت در این مرحله مورد نیاز است - و، البته، هیچ تضمینی وجود ندارد که مسائل حل و فصل و طرفین به درک متقابل برسد. در هر صورت، برای بسیاری از دموکرات‌ها، تعویق توافق مایه آرامش خواهد بود.»
واعظ گفت که «اروپایی ها خیلی ناامیدتر هستند اما در عین حال، من واقعاً فکر نمی‌کنم در این مرحله حتی گزینه ختم مذاکرات برای آنها روی میز باشد، زیرا برای آنها جنگ اوکراین به مانند دولت بایدن یک بحران بزرگ است. فکر نمی کنم هیچ یک از آنها بخواهند به طور همزمان با دو بحران دست و پنجه نرم کنند.»
به عقیده او؛ «به همین دلیل به احتمال زیاد هفته آینده شورای حکام قطعنامه ای علیه ایران صادر نخواهد کرد، زیرا همه ترجیح می دهند در این برهه از زمان، وضعیت را زیر نظر داشته باشند تا زمانی که اروپایی ها بتوانند ... مطمئن شوند که می توانند نیازهای انرژی خود را در این زمستان تامین کنند».
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
