بررسی گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد
سهم روزانه مطالعه ایرانی‌ها
دوم اینکه معادل 1/ 37درصد از افراد باسواد بیشتر از 15سال سن، سال گذشته هیچ مطالعه غیردرسی نداشته‌اند. سوم اینکه میزان مطالعه کتاب غیردرسی اعم از چاپی یا الکترونیکی در سال 1399 به میزان 4/ 8درصد افزایش داشته است. دیگر اینکه سرانه مطالعه ماهانه روزنامه حدود 5/ 2 برابر نشریه است. مورد دیگر این است که اولویت مطالعه افراد در سال گذشته به‌ترتیب مطالعه قرآن و ادعیه، رمان و داستان‌های کوتاه بزرگسالان، روان‌شناسی و تربیتی و موضوعات دینی (به جز ادعیه و قرآن) بوده است.
در نهایت اینکه بررسی سرانه مطالعه در استان‌های کشور نشان می‌دهد که استان‌های یزد با ١٥ساعت و ١٦دقیقه، قم با ١٥ساعت و ١٢دقیقه و قزوین با ١٢ساعت و ٥٨دقیقه در ماه بیشترین و استان‌های کرمانشاه با ٣ساعت و ٤٠دقیقه، کهگیلویه و بویراحمد با ٣ساعت و ٢٢دقیقه و بوشهر با ٢ساعت و ٤٠دقیقه در ماه کمترین سرانه مطالعه را در سال گذشته در بین استان‌های کشور داشتهاند.
سرانه 16دقیقه‌ای مطالعه کتاب
مرکز آمار ایران در گزارشی به بررسی سرانه مطالعه روزانه هر فرد 15ساله و بیشتر باسواد کشور در سال 1399 پرداخت. یکی از طرح‌‌‌های آماری جدید مرکز آمار، طرح آمارگیری از فرهنگ رفتاری خانوار است که با هدف شناخت فعالیت‌‌‌ها و رفتارهای فرهنگی خانوارها و استفاده از آن برای برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های فرهنگی کشور طراحی شده است. این آمارگیری در سال گذشته، برای افراد ١٥ساله و بیشتر به‌گونه‌ای طراحی شده که نتایج آن به تفکیک تمام استان‌‌‌ها قابل ارائه است. البته جزئیات تفصیلی این طرح در درگاه ملی آمار ایران منتشر نشده است. جامعه آماری این طرح، شامل 43هزار و 700خانوار شهری و همچنین 18هزار و 860خانوار روستایی است. به عبارت دیگر، در آمارگیری این طرح از داده‌های آماری 62هزار و 560خانوار استفاده شده است. علاوه بر این، در طرح مذکور از اطلاعات مربوط به حوزه کتاب و نشریات، موسیقی، شبکه‌های اجتماعی، فعالیت‌‌‌های ورزشی، تغذیه، سرمایه اجتماعی و دیگر موارد افراد ١٥ساله و بیشتر استفاده شده است. به‌رغم ظهور و گسترش رسانه‌‌‌های مدرن، مطالعه کتاب در برخی از کشورها جایگزینی پیدا نکرده و هنوز هم به عنوان ابزاری برای پیشرفت، گسترش دانش، فرهنگ و دیگر موارد توجه است، به نحوی که دولت‌‌‌ها همواره تلاش می‌کنند با روش‌های مختلف فضا را برای مطالعه بهتر و بیشتر فراهم کنند. در تمام کشورهای دنیا عده‌‌‌ای نگران کاهش سطح مطالعه کتاب‌‌‌های چاپی در رقابت با کتاب‌‌‌های الکترونیک و فضای مجازی هستند، اما چیزی که مردم این کشورها را به سمت مطالعه می‌‌‌کشاند، میل به دانستن و نهادینه‌‌‌شدن فرهنگ مطالعه است. شاخص‌‌‌هایی کلی برای بررسی میزان مطالعه جهانی وجود دارد که در بطن خود مواردی خاص را گنجانده و به صورت هفتگی، ماهانه و سالانه اندازه‌‌‌گیری می‌شود. بررسی گزارش‌های رسمی حاکی از آن است که در سال ١٣٩٩ سرانه مطالعه افراد ١٥ساله و بیشتر باسواد در ماه به طور متوسط ٨ساعت و ١٨دقیقه برآورد شده است. به عبارت دیگر می‌توان گفت که سرانه مطالعه این افراد در روز معادل ١٦دقیقه و ٣٦ثانیه بوده که از این مقدار ٦ساعت و ٣٢دقیقه سرانه مطالعه کتاب غیردرسی، یک‌ساعت و ٢٣دقیقه سرانه مطالعه روزنامه و ٢٣دقیقه سرانه مطالعه نشریات بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که کتاب غیردرسی در اولویت اول و روزنامه و نشریات نیز به ترتیب در اولویت‌های دوم و سوم مطالعه افراد باسواد کشور هستند. پیش‌تر «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی با عنوان «زندگی ایرانی در فضای مجازی» به این موضوع اشاره کرده بود که میانگین زمان حضور روزانه افراد در شبکه‌های اجتماعی در کشور ما طی سال گذشته 92 دقیقه بود. بنابراین می‌توان گفت که در کشور ما مدت زمان حضور در شبکه‌های اجتماعی حدود 6 برابر مدت زمانی است که صرف خواندن کتاب می‌شود. این موضوعی است که می‌تواند در سیاستگذاری مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
سرانه مطالعه روزنامه، 5/ 2 برابر نشریه
در بخش دیگری از این گزارش به بررسی جزئیات بیشتری از میزان مطالعه افراد در حوزه‌های مختلف پرداخته شده است. بنا بر آمارهای رسمی به طور کلی ٩/ ٦٢درصد افراد باسواد ١٥ساله و بیشتر در سال ١٣٩٩ یک نوع مطالعه غیردرسی اعم از کتاب غیردرسی، روزنامه یا نشریه داشتهاند که این میزان در سال 1398 معادل 5/ 54 درصد بوده است. این گزاره حاوی دو نکته مهم است. نخست اینکه 1/ 37درصد افراد باسواد بیشتر از 15سال در سال گذشته هیچ مطالعه غیردرسی نداشته‌اند. دیگر اینکه میزان مطالعه کتاب غیردرسی اعم از چاپی یا الکترونیکی در سال 1399 به میزان 4/ 8 درصد افزایش داشته است. علاوه بر این ٤/ ٢٢درصد از افراد باسواد ١٥ساله و بیشتر، در ماه قبل از آمارگیری، روزنامه اعم از چاپی یا الکترونیکی مطالعه کردهاند. همچنین معادل ٩/ ٨درصد از افراد باسواد ١٥ساله و بیشتر، در ماه قبل از آمارگیری، نشریه (چاپی یا الکترونیکی) مطالعه کردهاند. این گزاره به این معناست که سرانه مطالعه ماهانه روزنامه حدودا 5/ 2 برابر نشریه است.
اولویت مطالعاتی در کشور
در بخش پایانی این گزارش به اولویت زمینه‌های مطالعه افراد باسواد در کشور و نیز مقایسه استانی سرانه مطالعه در کشور پرداخته شده است. بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد که از میزان ٦ ساعت و ٣٢دقیقه سرانه مطالعه کتاب غیردرسی در ماه در سال 1399 به میزان ٢ساعت و ٣٢دقیقه سرانه مطالعه قرآن و ادعیه و برابر ٤ ساعت سرانه مطالعه سایر کتب غیردرسی بوده است. افزون بر این از افراد ١٥ساله و بیشتر که در سال ١٣٩٩ مطالعه کتاب غیردرسی داشتهاند، به میزان ٢/ ٣٣ درصد حداقل یک عنوان کتاب، برابر ٧/ ٥٢ درصد دو تا چهار عنوان، معادل ٥/ ٧ درصد پنج تا هفت و در نهایت به میزان ٥/ ٦ درصد بیش از هفت عنوان کتاب مطالعه کردهاند. مورد دیگر اینکه اولویت مطالعه افراد در سال گذشته به ترتیب مطالعه قرآن و ادعیه، رمان و داستان‌های کوتاه بزرگسالان، روان‌شناسی و تربیتی و موضوعات دینی (به جز ادعیه و قرآن) بوده است. در نهایت اینکه بررسی سرانه مطالعه در استان‌های کشور نشان می‌دهد که استان‌های یزد با ١٥ساعت و ١٦دقیقه، قم با ١٥ساعت و ١٢ دقیقه و قزوین با ١٢ساعت و ٥٨دقیقه در ماه بیشترین و استان‌های کرمانشاه با ٣ساعت و ٤٠دقیقه، کهگیلویه و بویراحمد با ٣ساعت و ٢٢دقیقه و بوشهر با ٢ساعت و ٤٠دقیقه در ماه کمترین سرانه مطالعه را در سال گذشته در بین استان‌های کشور داشتهاند.
سرانه مطالعه در کشورهای جهان
بهتر است برای دانستن اینکه سرانه مطالعه کشور ما در سطح مناسبی قرار دارد یا خیر، به بررسی این میزان در کشورهای دیگر بپردازیم. بررسی آمارهای رسمی در مورد میزان مطالعه کشورهای منتخب جهان نشان می‌دهد که هند با میزان 10 ساعت و 42 دقیقه در صدر این رتبه‌بندی قرار دارد. با وجود اینکه هند سطح علمی و سواد پایین‌تری دارد، ولی از سطح مطالعه بسیار بالایی برخوردار است و مردم این کشور با مطالعه بالا در حال ارتقای این آمار هستند. تایلند با 9ساعت و 24دقیقه و چین با 8ساعت به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. مطالعه برای دانشجوهای چینی نوعی سرگرمی محسوب می‌شود. مورد دیگر اینکه عربستان‌سعودی با 6ساعت و 48دقیقه و ترکیه با 5ساعت و 54دقیقه به ترتیب در جایگاه‌های 10 و 18 این رتبه‌بندی جهانی قرار دارند. بنابراین می‌توان گفت، سرانه مطالعه در کشور ما بسیار پایین است و باید برای ارتقای این موضوع برنامه‌ریزی شود. کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی بر این باورند که در راستای افزایش سرانه مطالعه و کتابخوانی توجه به فرهنگ‌سازی مطالعه در دوران کودکی و نیز نهادینه کردن محصولات فرهنگی و ترویج آن امری موردنیاز است.
