گنج پنهان انرژی در زنجان
۲-دفتر پتانسیل‌سنجی و ارزیابی منابع ساتبا در راستای توسعه کاربرد انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر، مطالعات زیربنایی در شناسایی مناطق مستعد حامل‌‌‌های انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در کشور انجام داده است. این گزارش با استفاده از مدل‌‌‌های تلفیقی مفهومی و ریاضی با ۲۸ معیار فنی، اقتصادی، زیست محیطی، سیاسی و اجتماعی، اطلاعات و داده‌‌‌های پتانسیل‌سنجی ارزیابی شده که اثربخشی لازم برای تصمیمات مرتبط را افزایش می‌دهد.
۳- این سازمان منابع تجدیدپذیر را در شش‌‌‌گزینه خورشیدی، بادی، زمینگرمایی، زیست توده، برق‌‌‌آبی کوچک و بهرهوری انرژی تعریف کرده است؛ ۲۵درصد این پتانسیل متعلق به انرژی خورشیدی، ۱۹درصد بادی، ۱۵درصد برق‌‌‌آبی، ۱۱درصد زیست توده، ۱۰درصد زمینگرمایی، ۱۰درصد بهرهوری در تولید و ۱۰درصد بهرهوری در مصرف است.
۴-درتحلیل کارآیی گزینه‌‌‌های انرژی‌‌‌های پاک بر اساس معیارهای فنی مطابق جدول همراه؛ انرژی برق‌‌‌آبی (Hydro Power) با۱۷ درصد بیشترین امتیازفنی و بادی با ۹درصد کمترین امتیازفنی را دریافت کردهاند و بهرهوری، زمینگرمایی، زیست توده و خورشیدی در رتبه‌‌‌های بعدی قرار دارند، اختلاف ناچیز مابین حداکثر و حداقل امتیاز معیار فوقالذکر، از پتانسیل رشد در بخش سهولت نصب و بهره‌‌‌برداری، فضای موردنیاز برای نصب و عمر نیروگاهها را نشان می‌دهد.
۵- در تحلیل کارآیی با لحاظ معیارهای اقتصادی شامل هزینه‌‌‌های سرمایه‌گذاری، تعمیر و نگهداری، نرخ برگشت سرمایه در مجموع انرژی خورشیدی با ۲۵درصد بیشترین امتیاز و زمینگرمایی با ۸درصد کمترین امتیاز اقتصادی را به‌‌‌خود اختصاص داده‌‌‌اند.
6- در بخش معیارهای زیست‌‌‌محیطی: انرژی بادی با 29درصد بیشترین و زمینگرمایی با 7درصد کمترین امتیاز، در بخش مصوبات و زیرساخت‌ها: انرژی خورشیدی با 21 درصد بیشترین و بهرهوری در صنعت با 7درصد کمترین امتیاز و معیارهای اجتماعی شامل پذیرش اجتماعی و اشتغال و انرژی خورشیدی با 30 درصد بیشترین امتیاز و برق‌‌‌آبی با 9درصد کمترین امتیاز را کسب کردهاند.
7- با اعمال معیارهای فنی، اقتصادی، زیست‌‌‌محیطی، زیرساخت، اجتماعی و پتانسیل دراستان زنجان مطابق جدول، به ترتیب انرژی‌‌‌خورشیدی 28، انرژی‌‌‌بادی 22، زیست‌‌‌توده 13، ذخیره‌‌‌سازی انرژی13 و بهرهوری در تولید 12 و بهرهوری در مصرف 12درصد را به‌‌‌خود اختصاص داده‌‌‌اند که در مقایسه با متوسط‌‌‌کشوری، پتانسیل قابل‌‌‌ملاحظه‌‌‌ای در انرژی‌‌‌های برق‌‌‌آبی و زمین گرمایی در استان مشاهده نمی‌شود.
8- در صنعت روی 8.19، صنعت فولاد و نورد آهن10.7، سیمان5.3، گروه صنعتی پارس‌‌‌حیات13.3، تلمبه‌‌‌خانه‌ها 1.94، صنعت نساجی 1.67، سیم و‌‌‌کابل ابهر 0.5 مگاوات و شرکت توزیع برق شهرستان‌‌‌های هشت‌‌‌گانه 22.29 مگاوات دراستان زنجان توان ذخیره‌‌‌سازی برق شناسایی و برآورد شده است که می‌توان در قالب یک نیروگاه مجازی با توان 42 مگاوات متصور شد.
9- بر اساس گزارش برق منطقهای زنجان (استان‌‌‌‌های زنجان و قزوین) در گروه فلزات اساسی 706، صنایع نساجی و منسوجات 147، تولید محصولات کانی غیرفلزی 97، محصولات لاستیکی و پلاستیکی 68، صنایع موادغذایی و آشامیدنی 40، تولید مواد و محصولات شیمیایی 10 و سایر صنایع 166 میلیون مگاوات ساعت برق مصرف میشود، درنتیجه به‌‌‌ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی درکشور 153 کیلووات ساعت مصرف میشود و نسبت شدت انرژی در استان به متوسط‌‌‌کشوری 146درصد افزایش دارد.
10-پتانسیل صرفه‌جویی در صنایع استان 243میلیون کیلووات ساعت برق شناسایی شده که معادل 20درصد مصرف واحدهای صنعتی فعال در استان است که می‌تواند 40درصد مصرف گروه فلزات اساسی استان را تامین کند.
11- صنعت روی 568585هزارمگاوات معادل81درصد برق گروه فلزات اساسی در استان را مصرف می‌کند، بر اساس استاندارد ملی معیار مصرف انرژی مختص این صنعت باید 124721تن محصول تولید کند.
12- استفاده از روش بازیافت حرارت اتلاف (WHR) می‌تواند 9.3درصد (60 مگاوات) به توان اسمی نیروگاه گازی 648 مگاوات سلطانیه بیفزاید. روش مذکور که در کارخانه‌های تولید سیمان با حداقل 90هزارتن در ماه که 40درصد انرژی گرمایی و حرارتی تلف میشود اجرایی است، قادراست به‌‌‌ازای هرتن تولید محصول 40کیلووات ساعت برق تولیدکند که معادل نیروگاه سه مگاواتی خواهد بود.
13- بازدهی اکثر پنل‌‌‌های خورشیدی از 15 تا 23درصد رشد کرده است؛ اینورترهای خورشیدی با تثبیت ولتاژ و فرکانس خروجی، مدیریت دقیق جریان ولتاژ و حفاظت سیستم باعث افزایش بهرهوری تا 98درصد و با کاهش هدررفت انرژی موجب تبدیل بهینه انرژی خورشیدی به الکتریکی می‌شوند. بازدهی پنل (سلول) خورشیدی متشکل از مواد نیمه‌هادی مانند سیلیکون (مونو یا پلی‌‌‌کریستالی) با غلظت گرد و غبار و رطوبت به دلیل کاهش جذب نور و دمای محیط نیز نسبت عکس دارد. در اکثر سلول‌‌‌های سیلیکونی توان خروجی به ازای هر درجه افزایش دما، حدود 0.5درصد کاهش می‌‌‌یابد و در نهایت بازدهی پنل‌‌‌های خورشیدی تا 40درصد قابل افزایش است. وزش باد کارکرد دوگانه مضر و مفید در بازدهی پنل‌‌‌های خورشیدی دارد، کفه مفید آن به‌خاطر خنک‌‌‌کاری سنگین‌‌‌تر است.
14-استراکچر جهت نگهداری پنل‌‌‌های فتوولتائیک خورشیدی در ارتفاع مناسب از سطح زمین و زاویه متناسب با مختصات جغرافیایی ضروری است. هر پنل‌‌‌خورشیدی باید متناسب با عرض جغرافیایی در زاویه خاصی که در اوقات مختلف سال متفاوت است، قرار بگیرد تا بتواند با بیشترین بازده کار کند. زاویه شیب بهینه پنل‌‌‌های خورشیدی در زنجان در تابستان 17 درجه و زمستان 47 درجه خواهد بود.
15-در استان 18 سایت به مساحت 4305 هکتار و با پتانسیل 2152.5 مگاوات انرژی با لحاظ کلیه معیارهای مورد اشاره توسط ساتبا در شهرستان‌‌‌های زنجان 750، خدابنده 602.5، ابهر585، خرمدره 150، سلطانیه 65 مگاوات و10سایت بادی با کلاس 3 در جهت شرق به غرب به ظرفیت تخمینی 2450 مگاوات در 38555 هکتار در طول 48 درجه و عرض‌‌‌جغرافیایی 35 تا 37 درجه پراکنده شده‌اند.
16-پراکندگی ماهانه میزان تابش مستقیم طبیعی DNI در استان زنجان به ترتیب؛ خرداد250، شهریور232، تیر230، مرداد 225، اردیبهشت 195، مهر 165، آبان 140، فروردین 133، اسفند 131، بهمن 95، آذر و دی‌‌‌ماه 80 کیلووات بر مترمربع است.
17-بر اساس آخرین اطلاعیه ساتبا، چنانچه مشترکان صنعتی تا خرداد 1404 نسبت به احداث نیروگاه خورشیدی به میزان 80درصد دیماند مصرفی خود اقدام کنند ابتدا از شمول مدیریت مصرف خارج شده و در ثانی برق تولیدی آنها به‌‌‌عنوان ایفای تعهدات موضوع ماده 16 قانون جهش دانش‌بنیان (صنایع بزرگ موظف هستند سالانه تا 5درصد برق مصرفی خود را از انرژی‌‌‌های پاک تامین کنند) نیز منظور میشود و همین‌طور چنانچه مشترکان تولید رمزارز بخواهند از تامین برق پایدار و مطمئن برخوردار شوند، لازم است به ازای هر یک مگاوات مصرف مداوم خود 5 مگاوات نیروگاه خورشیدی احداث کنند. وزارت نیرو آمادگی انعقاد قرارداد بلندمدت پنج‌ساله با مشترکان و متقاضیان در این بخش را خواهد داشت. منابع مالی موردنیاز جهت سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاههای تجدیدپذیر از مسیرهای خطوط اعتباری موجود یا بهره‌‌‌مندی از تسهیلات از محل منابع صندوق توسعه ملی قابل تخصیص است.
18-مطابق آیین‌نامه رفع موانع احداث نیروگاههای تجدیدپذیر، واگذاری زمین به اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی برای احداث نیروگاههای تجدیدپذیر بادی و خورشیدی با رعایت شروطی از شمول ممنوعیت واگذاری بیش از یک‌‌‌بار اراضی منابع ملی و دولتی برای طرح‌های کشاورزی و غیرکشاورزی و از انجام تشریفات سامانه پنجره واحد مدیریت زمین الزامی خارج است. اجاره بهای سالانه اراضی ملی واگذاری به میزان حداکثر 20درصد ارزش منطقهای زمان واگذاری تعیین شده است.
اهلیت‌‌سنجی متقاضی و دریافت تضامین لازم صرفا توسط سازمان انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر و بهرهوری انرژی‌برق (ساتبا) وابسته به وزارت نیرو صورت خواهد گرفت؛ پس از تخصیص اراضی توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور صرفا استعلام از سازمان حفاظت محیط زیست انجام میشود و رعایت کلیه حریم‌های قانونی از جمله گاز، برق، راه، میراث فرهنگی و پدافند غیرعامل، برعهده متقاضی است، ولی استفاده از اراضی در خارج از حریم شهرها و محدوده روستاها برای احداث نیروگاههای فوقالذکر ضروری نیست؛ درضمن نیروگاههای تجدیدپذیر بادی و خورشیدی بیش از یکصد مگاوات مشمول انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی نیستند.
* پژوهشگر انرژی
