رحیمی، عضو هیات‌مدیره شرکت عمران شهرهای جدید تشریح کرد
راهنمای آینده شهرهای جدید
با توجه به بررسی‌ها در وضعیت فعلی شهرهای جدید به لحاظ خدمات زیربنایی و روبنایی به‌خصوص حمل‌ونقل سریع و آسان (مترو) با کاستی‌هایی روبه‌رو هستند؛ چه تدابیر و برنامه‌های جدیدی برای این موضوع در دستور کار قرار گرفته است؟
از اوایل دهه ۶۰ کشور ما آزمونی را در ارتباط با ایجاد سکونتگاه‌های جدید آغاز کرده که اگر چه تحت‌عنوان ایجاد شهر جدید، سابقه بسیار دیرینی در کشور دارد اما به لحاظ مقیاس، سرعت و گستردگی کار، مرحله نوینی در شکل‌دهی به سکونتگاه‌های شهری است. بیش از ۳۰ سال از آغاز راهی که منجر به ایجاد چندین شهر جدید در پهنه‌های مختلف کشور شده، گذشته و اکنون زمان آن فرا رسیده تا مجموعه متولی ایجاد و هدایت شهرهای جدید (شرکت مادرتخصصی شهرهای جدید) در آستانه ایجاد نسل دوم از شهرهای جدید، نگاهی نقادانه به گذشته داشته باشد و مسیر راهنما برای آینده را با استفاده از تجربه‌های گذشته تدوین کند.
مسیری که طی شده تا کنون از ابعاد مختلف مورد کنکاش، ارزیابی و آسیب‌شناسی در مراکز دانشگاهی، پژوهشی و اجرایی قرار گرفته، به نحوی که شاید بتوان گفت یکی از موضوعات بسیار رایج در آسیب‌شناسی و ارزیابی در دانشگاه‌های ما، حوزه شهرهای جدید بوده است. غالب نتایج بر وجود کاستی‌هایی در ابعاد مختلف شهرهای جدید در تجربه سی و چند ساله اخیر دلالت دارند اما نکته مهم در این خصوص اینکه به صورت مطلق نمی‌توان حکم به ناموفق بودن تجربه شهرهای جدید و غیرضروری بودن آن داد. در آغاز جنبش ایجاد شهرهای جدید، کم و بیش در تمامی دنیا از جمله کشور ما، شهرهای جدید به‌عنوان راه حلی در مقابل رشد شتابان شهرها و شهرنشینی و گسترش روزافزون به‌ویژه مادرشهرها مطرح شدند.
هم‌اکنون نیز حدود یک میلیون نفر از ساکنان شهرهای ما در شهرهای جدید زندگی می‌کنند. اگرچه این رقم با هدف‌گذاری ۳ میلیونی جذب برای شهرهای جدید فاصله بسیار دارد اما به این نکته باید توجه کرد که در سال‌های اخیر جمعیت شهرنشینی به شدت در کشور و در دنیا رو به افزایش است. آخرین آمار رسمی کشور به حدود ۷۵ درصد جمعیت شهرنشین در کشور دلالت دارد و جالب است که عرض کنم سرعت رشد جمعیت در شهرهای جدید در سال‌های اخیر رقمی حدود ۱۰ برابر سرعت رشد جمعیت در سایر شهرهای کشور بوده است.
مجموعه مدیریتی جدید با توجه به تجربه مستقیم و سال‌ها حضور در حوزه مدیریت شهری و شهرهای جدید و اشراف کامل بر ابعاد موضوع، در بدو امر اقدام به بررسی جامع از وضعیت شهرهای جدید با توجه به نتایج آسیب‌شناسی‌های صورت گرفته کرد. در این خصوص می‌توان گفت نتایج حاصل شده نشان از این دارد که دلایل وجود کاستی‌های شهرهای جدید، طیف‌های متنوعی را شامل می‌شود که می‌توان آنها را در دو دسته اصلی به این شرح تقسیم کرد:
- کاستی‌های ناشی از عدم استقرار زیرساخت‌های محلی، منطقه‌ای و ملی که غالبا خارج از حوزه اختیار و اقتدار مجموعه شرکت عمران شهرهای جدید هستند، به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل کارآ، سریع و ایمن و ارزان، مشکلات ناشی از نبود مدیریت یکپارچه شهری و منطقه‌ای و تعدد و گسست در قلمروهای حکمرانی و همچنین بسترهای ناکارآمد سرمایه‌گذاری.
- دسته دوم، کاستی‌هایی از قبیل مکان‌یابی نامناسب شهرهای جدید، ناتوانی شهرهای جدید در جذب فعالیت و کاستی در تعریف نقش و عملکردهای اقتصادی و خدماتی برای این شهرها و تبدیل شدن غالب آنها به شهرهای خوابگاهی، افتراق و جدایی‌گزینی‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، مدیریت ناکارآمد، بوروکراسی اداری و بسیاری دیگر از مسائل که تا حدود زیادی می‌توان آنها را در درون سیاست‌های مجموعه شرکت عمران شهرهای جدید جست‌وجو کرد و برای هرکدام از آنها راه حلی عمل‌گرایانه شناسایی و اجرا کرد که انجام موارد فوق در دستور کار شرکت عمران شهرهای جدید است.
نتایج گام اول، لزوم بازنگری در راهبردهای اصولی شرکت عمران شهرهای جدید را مطرح ساخت. بر این اساس در تلاش برای آینده‌نگاری شهرهای جدید در هماهنگی با رویدادها و رخدادهای ملی و بین‌المللی، بازنگری در اهداف، سناریو‌ها و راهبردهای آینده مد نظر قرار گرفت. این تصویرسازی جدید از آینده در دو مسیر تلاش دارد تا نقشه راهی برای حرکت به سمت ایجاد شهرهای جدید نسل دوم ترسیم و همچنین، مسیری برای اصلاح کاستی‌های شهرهای موجود تدوین کند.
در سناریوی ایجاد شهرهای جدید نسل دوم، در تلاش هستیم با توجه به ضرورت‌های محلی و ملی در کشور و همچنین همراستا با رویدادهای جهانی، گونه‌ای از شهرهای جدید تعریف کنیم که نسل دوم شهرهای جدید نام گرفته است. شهر جدید نسل دوم، شهری فراگیر است که در درون خود نقشی برای عرضه دارد و شهری برای پذیرش سرریز جمعیتی شهرهای بزرگ و خوابگاهی برای شاغلان این شهرها نیست، بستری برای مشارکت مدنی در تمامی سطوح ایفا می‌کند، مشوق‌های مشخصی برای جذب سرمایه‌گذاری خصوصی داخلی و خارجی عرضه می‌کند و قابلیت ایفای نقش و رقابت در مقیاس محلی، منطقه‌ای، ملی و حتی بین‌المللی دارد. در این الگو از شهرهای جدید، نوآوری به‌عنوان موتور محرکه توسعه، قابلیت بروز و ظهور خواهد داشت.
در این خصوص تمامی بخش‌های شرکت مادر تخصصی عمران شهرهای جدید به‌ویژه بخش‌های دیپلماسی داخلی و خارجی و همچنین مشارکت‌های مدنی و سرمایه‌گذاری، برای اجرایی کردن این الگو بسیج شده‌اند. تلاش ما این است تا چند نمونه از این شهرهای جدید در سال جاری به مرحله عملیاتی وارد شوند (مانند شهر جدید تیس در مجاورت چابهار، شهر جدید سیراف در عسلویه و...).
درخصوص مرتفع ساختن کاستی‌های شهرهای جدید نسل اول نیز، برای شهرهایی که مسکونی هستند و جمعیتی در آنها ساکن شده‌اند، راهبردهای اصلاحی در نظر گرفته شده که به‌عنوان نمونه می‌توان به این موارد اشاره کرد: بازخوانی نقش و عملکردها، تقویت پایه‌های اقتصادی و فعالیتی، کارآمد کردن نظام درآمدی، حرکت به سمت ایجاد همگرایی (مدیریت یکپارچه) در مدیریت شهری، بالا بردن توان خدماتی شهرهای جدید و ارتقای کیفیت سکونت و زیست، بهره‌گیری از مشارکت شهروندان در تمامی سطوح، بهره‌گیری از مشارکت بخش خصوصی داخلی و خارجی، تمرکز بر مشکلات اجتماعی، تقویت و تنوع‌بخشی به زیرساخت‌های ارتباطی.
اما برای آن دسته از شهرهایی که مصوب هستند اما عملیات اجرایی و مسکون شدن آنها آغاز نشده، تلاش می‌کنیم تا بازنگری جامع در اهداف و ضرورت‌های تعیین‌شده برای آنها، مکان‌گزینی و خدمات و نقش‌های تعریف شده برای آنها انجام دهیم. نتایج این بررسی‌ها می‌تواند به ادامه مسیر با اصلاح، تغییر مسیر یا حتی حذف برخی از شهرهای جدید نسل اول منجر شود.
در کنار این اقدامات، در ماه‌های اخیر تیم مدیریتی شرکت عمران شهرهای جدید تلاشی جدی را برای بهره‌گیری از تجربه دیگر کشورها در ایجاد شهرهای جدید، دعوت از گروه‌های بین‌المللی برای انتقال تجربیات و همچنین جذب توان‌های داخلی دانشگاهی و حرفه‌ای درون کشور از طریق برگزاری کارگاه‌ها و همایش‌های تخصصی و عملیاتی آغاز کرده است که نتایج آن کاملا در جریان اقدامات و تصمیم‌های هیات‌مدیره شرکت مادرتخصصی عمران شهرهای جدید بازتاب داشته است و صرفا در حد برگزاری همایش‌ها و آیین‌های بی‌نتیجه باقی نمانده است.
از دیگر اقدامات ماه‌های اخیر، می‌توان به بهره‌گیری از افراد توانمند و نیروهای جوان و متخصص در بدنه مدیریتی شهرهای جدید و شرکت‌های تابعه و مهم‌تر از آن چرخشی کامل به سمت بهره‌گیری از مشارکت‌های مدنی و شهروندی نام برد. همچنین می‌توان به اقدامات گسترده در همکاری با دانشگاه‌ها و شرکت‌های مهندسی کشور برای مطالعات امکان‌سنجی و ارزیابی و... با محوریت شهرهای جدید نسل دوم اشاره کرد.
تمامی اقدامات صورت گرفته، تصمیمات لحظه‌ای و خلق‌الساعه نبوده و مبتنی بر برنامه‌ریزی‌های مدون و همچنین در هماهنگی حداکثری هیات مدیره شرکت مادر و واحدهای تابعه است. امیدواری بسیاری وجود دارد تا ادامه این روند منجر به خلق تجربه‌های جدید و کارآمد در عرصه‌های شهرهای جدید باشد.
درخصوص مباحث ایمنی و تاب‌آوری شهرهای جدید در برابر حوادث طبیعی با توجه به اینکه در سال‌های آینده جمعیت این شهرها به مراتب افزایش پیدا می‌کند، در این خصوص تدابیری اندیشیده شده است؟
طی سال‌های گذشته، جهان شاهد برخی از مخاطرات پیش‌بینی‌نشده طبیعی چون سونامی، گردباد و زمین‌لرزه بوده است. اگرچه برخی از ابزارهای پیش‌بینی‌کننده به‌کار گرفته شده‌اند، اما واقعیت این است که مخاطرات آتی را نمی‌توان بر اساس شواهد پیش‌بینی کرد و همچنین نمی‌توان به راحتی حالت، اندازه و مکان این مخاطرات را از پیش بیان کرد. در این میان شهرها به‌عنوان پیچیده‌ترین ساخته دست بشر با ریسک گسترده‌ای هم به‌دلیل طیف وسیعی از مخاطرات و هم به‌دلیل آسیب‌پذیری چندگانه‌شان مواجه هستند. آسیب‌پذیری شهرها در همه جا، از زیرساخت‌ها و ساختمان‌ها تا مخابرات، ترابری و خطوط انرژی محسوس است و باید در نظر داشت کاهش آسیب‌پذیری در مقیاس شهر به‌سادگی مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و تک‌بناها نیست، بنابراین افزایش یا بهبود توان ظرفیتی یک سیستم برای ایستادگی و بازیابی در برابر مخاطرات بسیار مهم است.
در ۲۲ ژانویه ۲۰۰۵، چارچوب طرح هیوگو برای عمل در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ به تصویب استراتژی بین‌المللی کاهش بحران سازمان ملل متحد رسید که خود حرکتی مثبت در زمینه تاب‌آوری محسوب می‌شود. از زمان تصویب این لایحه قانونی، هدف اصلی برنامه‌ریزی برای مخاطره و کاهش خطر بحران به نحوی بارز به سمت تمرکز روی ایجاد تاب‌آوری در جوامع گرایش پیدا کرده، نه کاهش آسیب‌پذیری.
در این میان تبیین رابطه تاب‌آوری در برابر سوانح طبیعی، در واقع نحوه تاثیرگذاری ظرفیت‌های اجتماعی، اقتصادی، نهادی، سیاسی و اجرایی جوامع در افزایش تاب‌آوری و شناخت ابعاد تاب آوری در اجتماع است. در مفهوم ساده‌تر، تاب‌آوری در شهرها به مفهوم ظرفیت‌سازی نهادی- سازمانی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و اجرایی برای آمادگی در برابر سوانح است. با این تعریف نه تنها شهرهای مواجه با مخاطرات بلکه تمامی شهرها باید در تمامی ابعاد از مقاوم‌سازی ساختمان گرفته تا اقدامات توانمندسازی اجتماعی، اقتصادی، نهادی و... را در دستور کار خود قرار دهند.
در شهرهای جدید نیز به‌عنوان شهرهای از پیش برنامه‌ریزی‌شده که توسعه پایدار را به‌عنوان سرمشق توسعه خود انتخاب کرده‌اند، باید مقوله تاب‌آوری در تمامی ابعاد مورد توجه ویژه قرار گیرد. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد اینکه به‌دلیل برنامه‌ریزی پیش از مسکون شدن و برخی در جریان و بعد از اسکان صورت می‌گیرد لذا موضوع تاب‌آوری برای شهرهای جدید فرآیندی است مستمر و همراه با جامعه.
به واقع تاکنون کار جدید در این خصوص در شهرهای جدید صورت نگرفته است؛ علاوه‌بر شهرهای جدید در هیچ‌کدام از شهرهای کشور مقوله تاب‌آوری در مفهوم جامع آن و در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، نهادی و سیاسی چندان مورد توجه نبوده و حتی گاهی در مفهوم مقاوم‌سازی ساختمان‌ها خلاصه شده است. با توجه به نیاز مبرم به این حوزه و همچنین همپوشانی بسیار این مفهوم با واژه توانمندسازی، اقداماتی که طی ماه‌های اخیر در حوزه شهرهای جدید صورت گرفته (که در پاسخ به پرسش پیشین عنوان شدند) به‌ویژه پیوند تصمیم‌گیری‌ها با مردم، توجه به نقش و عملکرد اقتصادی شهرهای جدید و توانمندسازی اقتصادی این شهرها، بالابردن توان جذب شاغلان و مهم‌تر از همه هدف‌گذاری جذب نوآوری و طبقه نوآور و خلاق در شهرهای جدید، جملگی در چارچوب مفاهیم توسعه پایدار و همچنین تاب‌آوری اجتماعی و اقتصادی هستند. در ابعاد حکمروایی نیز تلاش‌هایی را برای ایجاد همگرایی و هماهنگی مدیریت شهرهای جدید و هدف‌گذاری حرکت به سمت مدیریت یکپارچه انجام داده‌ایم. علاوه‌بر تمامی این موارد، اجرای شهرهای جدیدبر اساس طراحی‌های علمی و اجرای مطابق با ضوابط فنی، تضمین‌کننده تاب‌آوری کالبدی آنها نیز هستند.
در واقع باید گفت اهداف تاب‌آوری اجتماعی به صورت کاملا جامع در مجموعه اهداف شهرهای جدید مستتر است و هم‌راستایی آنها در نقشه راه تدوین شده برای آینده شهرهای جدید هویدا است.
ارسال نظر