در مسیر توسعه صنعت فولاد
مختار بخشیان نقشه راه افزایش بهره‌برداری فولاد مبارکه اصفهان را تشریح کرد
یکی از موضوعات با اهمیت در هر شرکتی، بحث افزایش بهره‌وری است، به عنوان سوال نخست، موضوع مهم این است که بهره‌وری در یک شرکت تولیدی مانند فولاد به چه شکل اندازه‌گیری می‌شود؟ چه معیاری برای آن باید در نظر گرفت؟
میزان بهره‌وری در یک شرکت تولیدی بر اساس میزان تولیدات و نفرات در نظر گرفته می‌شود. به عنوان مثال سنجش می‌شود که به ازای تعداد کارکنان شرکت‌های فولادی چند تن محصول تولید می‌کنند. در این شرایط ممکن است شرکتی به ازای هر هزار نفر ۱۵۰۰ تن فولاد تولید کند، یا اینکه این رقم افزایش یا کاهش یابد. البته به نظر می‌رسد که این معیار گویای میزان بهره‌وری نیست، به عنوان مثال ممکن است برخی از فرآیندها در شرکت‌های فولادسازی، خارج از کارخانه صورت گیرد و در نتیجه این موضوع می‌تواند نشان دهد که بهره‌وری این شرکت افزایش یا کاهش می‌یابد. بعضی از شرکت‌های فولادی واحدهای انرژی ندارند، این در حالی است که فولاد مبارکه اصفهان واحد انرژی و آب دارد و این موضوع باعث می‌شود که افراد بیشتری مشغول به‌کار شوند. به طور مثال در حال حاضر تولیدات شرکت ۵۰۰ تن به ازای هر نفر است، اگر واحد سیالات را کنار بگذاریم این رقم به هزار تن به ازای هر نفر افزایش می‌یابد. در این شرایط شرکت فولاد مبارکه یک معیار (Benchmark) محسوب می‌شود. این رقم را می‌توان با یک شرکت فولادسازی در کره جنوبی مقایسه کرد که مثلاً پوسکو میزان تولید به ازای هر نفر را ۱۲۰۰ تن گزارش کرده است. بنابراین معیار بهره‌وری در فولاد این است که به ازای هر نفر چقدر تولید داشته‌ایم. یعنی یک معیار کمی است که ممکن است به دلیلی که عنوان کردم با خطا روبه‌رو شود. از نظر کیفی، موارد بسیاری در این خصوص می‌تواند بر فولاد اثرگذار باشد. البته با این معیار نیز، شرکت فولاد مبارکه از نظر شاخص بهره‌وری در سطح بالایی قرار داشته و با شرکت‌های بین‌المللی قابل رقابت است.
موضوعات دیگری درخصوص شاخص بهره‌وری دخیل است که شاید قابل اندازه‌گیری نباشد، با توجه به اینکه شما سال‌ها سابقه کار اجرایی داشته‌اید، از نگاه شما چه عواملی می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری شود؟ هدف‌گذاری‌ها برای بهبود بهره‌وری بر اساس چه معیاری اندازه‌گیری می‌شود؟
بسیاری از عوامل وجود دارد که می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری شود، اما شاید نتوان آن را به شکل کمی اندازه‌گیری کرد. یکی از مهم‌ترین موضوعات نیروی کار است. در نظر داشته باشید اگر یک نیروی کار بتواند آموزش‌های لازم را ببیند این موضوع باعث افزایش کارایی کل سیستم خواهد شد. بنابراین در فولاد مبارکه نیز، افزایش بهره‌وری نیروی کار یکی از ملاک‌های اصلی بوده است. بنابراین سعی شده در جهت آموزش نیروی کار حرکت کنیم. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در کشورهای توسعه‌یافته مدنظر قرار می‌گیرد، همین بحث آموزش است. در حقیقت شرکتی می‌تواند ادعا کند با بهره‌وری بالایی کار می‌کند که تمام کارکنان آموزش‌های لازم را کسب کنند. از سوی دیگر، افراد باید در یک کار سیستمی در جای خود قرار گیرند. بنابراین در این شرایط باید ساختارهای سازمانی به درستی تعریف شود. اگر شما در کارکنان آموزش لازم را اجرایی کنید، اما نتوانید یک نگاه سیستمی را به درستی اجرا کنید، در نتیجه این موضوع بر خروجی سیستم اثر منفی خواهد داشت. نکته سوم، ایجاد انگیزه در کارکنان است. فولاد مبارکه اصفهان، یک خانواده بزرگ است که تنها هدف تولید را دنبال نمی‌کند. برای این شرکت، انگیزه کارکنان داخل سیستم نیز مهم است. هنگامی که انگیزه کارکنان بیشتر می‌شود، بدون شک بر بهره‌وری یک سازمان نیز اثرگذار خواهد بود. البته بخشی از این انگیزه نیز باید با اعطای حقوق و پاداش مالی ایجاد شود که در این خصوص شرکت فولاد مبارکه حتی در سخت‌ترین شرایط نیز سعی کرده این موضوع را اولویت اصلی خود قرار دهد. موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد، دستورالعمل‌های کاری است. هر چه دستورالعمل‌های کاری، شفاف‌تر و کاراتر تعریف شود، کارکنان نیز می‌توانند یک کار جمعی مناسب را اجرایی کنند. بنابراین صرف وجود دستورالعمل باعث افزایش بهره‌وری نمی‌شود، بلکه این دستورالعمل‌ها باید موجب بهبود شرایط کاری شود. در نتیجه مجموعه این عوامل بر روی بهره‌وری نیروی کار اثر می‌گذارد و باعث می‌شود در نهایت وضعیت یک بنگاه تولیدی در شرایط مطلوب قرار گیرد.
شما به بخشی از مواردی اشاره کردید که باعث افزایش بهره‌وری نیروی کار می‌شود، اما افزایش بهره‌وری بخش دیگری نیز دارد و آن بحث تکنولوژی تولید است. در بحث تکنولوژی آیا ما در وضعیت مناسبی قرار داریم؟
ما در شرکت فولاد مبارکه اصفهان می‌توانیم این ادعا را داشته باشیم که از جدیدترین تکنولوژی‌های روز دنیا استفاده می‌کنیم، یعنی از نظر تکنولوژی و دستگاه‌های روز دنیا، چیزی از رقبای بین‌المللی کم نداریم. در دنیای صنعتی امروز، بحث تکنولوژی به یکی از عوامل کلیدی و اثرگذار هر واحد صنعتی تبدیل شده است. بازار فولاد نیز امروز به یک بازار رقابتی تبدیل شده و برای حضور در این رقابت باید از آخرین تکنولوژی‌های روز دنیا استفاده کرد. در این شرایط رقابتی، هر تولیدکننده‌ای که بتواند با قیمت تمام‌شده کمتر محصولات خود را عرضه کند، قطعاً سهم بیشتری از بازار دنیا دارد. بنابراین با توجه به ابعاد بزرگ و نقش قابل توجه صنعت فولاد در رشد اقتصادی و اثر تعیین‌کننده تکنولوژی در رشد و توسعه این صنعت، کسب و بهره‌گیری از فناوری‌های روز از اهمیت ویژه‌ای در این عرصه برخوردار است. به طور کلی شرکت فولاد مبارکه در راستای بهبود و ارتقای فناوری‌های نصب‌شده دو رویکرد را دنبال می‌کند. رویکرد نخست، یک رویکرد فرآیند‌محور است، مطابق با مدل تشریح‌شده، پس از ارزیابی‌های تکنولوژی‌ها، پروژه‌های مورد نیاز برای بهبود و ارتقای تکنولوژیک شامل جایگزینی تکنولوژی و پروژه‌های بهبود، تدوین می‌شود. پس از طی مراحل امکان‌سنجی فنی اقتصادی و اخذ بودجه اجرا می‌شوند. رویکرد دوم، رویکرد درخواست‌محور است، در هر سال مطابق با درخواست نواحی تولیدی شرکت فولاد مبارکه درخواست‌های بهبود یا جایگزینی مربوط به سایر تکنولوژی‌ها عنوان می‌شود و پس از طی مراحل نیازسنجی، امکان‌سنجی فنی اقتصادی و اخذ بودجه، اجرا می‌شود. باید توجه داشت که مقوله بهره‌گیری مناسب و مطلوب از فناوری‌های جدید، عاملی تعیین‌کننده در توسعه هر سازمان محسوب می‌شود. بهبود تکنولوژی و هوشمندسازی اتوماسیون می‌تواند باعث شود بهره‌وری تولید تا ۱۰ درصد افزایش یابد. باید توجه داشت که خطای انسانی بخشی از فرآیند تولید است باید با بهره‌گیری از تکنولوژی خطاهای انسانی را کاهش داد. زیرا هوشمندسازی باعث می‌شود که خطاها و بی‌انگیزگی انسانی تا حد قابل توجهی کاهش یابد. امروز بحث استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند تولید بسیار مطرح است و با توسعه هوش مصنوعی، کیفیت و کمیت بهتری را در صنعت دنیای امروز تجربه می‌کند. در این شرایط ما نیز نباید از این قافله عقب بمانیم.
در سال‌های اخیر بسیاری از صنایع کشور، تحت تاثیر تحریم‌های ظالمانه قرار گرفتند، آیا تحریم‌ها بر میزان بهره‌وری شرکت‌های فولادی نیز اثر گذاشته است؟
بدون شک، تحریم‌ها عامل منفی در هر صنعتی محسوب می‌شود، این موضوع باعث می‌شود که صنایع ایرانی، شرایط نابرابری را نسبت به سایر رقبا تجربه کنند. اما این موضوع باعث نشده که تلاش ما کمتر از گذشته شود و سعی کردیم با تلاش بیشتر اثر تحریم‌ها را کاهش دهیم. تحریم‌ها انتقال تکنولوژی را سخت‌تر کرده، اما اتکای زیادی به دانش ایرانی داشتیم و توانستیم با تکیه بر مهارت و دانش داخلی، این موضوع را رفع کنیم. در حال حاضر نیز ما از لحاظ تکنولوژی در سطح مطلوبی قرار داریم. آمریکا صنعت فولاد ایران را تحریم کرده و این موضوع محدودیت‌هایی را برای فولاد مبارکه ایجاد کرده است. اما این شرکت سعی کرده با راهکارها و ظرفیت‌های قانونی به مقابله با تحریم‌ها برود. حتی با وجود تحریم‌های ظالمانه، فولاد مبارکه به صادرات خود ادامه داده است. از سوی دیگر، حتی با وجود تحریم‌ها، فولاد مبارکه توانسته به آخرین تکنولوژی‌های روز دست یابد.
بخشی از افزایش بهره‌وری در شرکت‌های تولید در بخش کاهش انرژی تعریف می‌شود، در این شرایط فولاد مبارکه چه برنامه‌هایی را برای افزایش بهره‌وری در بخش انرژی انجام داده است؟
در سال‌های گذشته شرکت فولاد مبارکه اقدامات مهمی را در راستای کاهش انرژی و مصارف مربوط به آن انجام داده است. این شرکت توانسته با بهره‌برداری از فرآیند استفاده مجدد از آب‌های روان، برداشت آب را به میزان ۳۰ درصد کاهش دهد. از سوی دیگر در بخش حرارتی نیز مصرف گاز با بهره‌گیری از فرآیندهای جدید کاهش یافته است. توجه داشته باشیم که میزان مصرف را می‌توان با بهره‌گیری از تکنولوژی کاهش داد، اما نمی‌توان نصف کرد. به عنوان مثال، در مورد ماشینی که در ۱۰۰ کیلومتر ۱۰ لیتر مصرف می‌کند، می‌توان با بهره‌گیری از تکنولوژی این رقم را به هفت لیتر رساند، اما برای اینکه مصرف نصف شود یا به یک‌چهارم برسد، باید به طور کل زنجیره تولید را دوباره تعریف کرد. فولاد نیز یک صنعت انرژی‌بر است، اما فولاد مبارکه سعی کرده است با بهره‌گیری از تکنولوژی میزان مصرف را کاهش دهد.
یکی از موضوعاتی که در فولاد مبارکه در جهت افزایش بهره‌وری تعریف شده، طرح تحول دیجیتال است؛ هدف از اجرای این طرح چیست و چه جزئیاتی دارد؟
بله، طرح تحول دیجیتال یکی از اقداماتی است که با هدف ارتقای بهره‌وری در تولید محصولات فولادی با استفاده از روش‌های نو و به همت شرکت بین‌المللی مهندسی سامانه‌ها و اتوماسیون (ایرسا) و با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و رئیس سازمان فناوری اطلاعات از سوی فولاد مبارکه انجام می‌گیرد، طرحی که می‌تواند تحول اساسی در تولید محصولات فولادی این شرکت به همراه داشته باشد. مراحل اجرای طرح تحول دیجیتال که تا سال ۱۴۰۰ ادامه خواهد داشت علاوه بر ارتقای بهره‌وری، شامل پاسخگویی نیازهای کیفی محصولات به مشتریان است. با اجرای کامل این طرح فرآیند تولید با خطای کمتر، هزینه‌های پایین‌تر و امکان تولید محصولات متنوع و جدید انجام خواهد شد و این موضوع بر قدرت فولاد مبارکه در صنعت فولاد می‌افزاید. اجرای این طرح ضامن حیات و قدرت فولاد مبارکه است و این آمادگی را دارد تا نسل چهارم تکنولوژی را به دیگر صنایع ارائه دهد. چنین اتفاقی در افزایش قدرت رقابت صادراتی فولاد مبارکه نیز نقش‌آفرینی می‌کند، در صورت عدم ورود نسل چهارم تکنولوژی ممکن است این شرکت طی ۱۰ سال آینده از سودآوری خارج شود. این طرح در سال ۱۴۰۴ کامل خواهد شد، درست زمانی که صنعت فولاد نیز سند چشم‌انداز تولید ۵۵ میلیون‌تنی را محقق می‌کند. در واقع فولاد مبارکه در تلاش است با چنین اقدامی به سمت یک کارخانه هوشمند برود. اتفاقی که میزان نیروی انسانی را کاهش داده و بسیاری از امور را به دست تکنولوژی می‌سپارد. اتفاقی که کاهش خطا را به همراه دارد و همچنین هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد. اتفاق مثبت دیگر آن است که فولاد مبارکه می‌تواند این تکنولوژی را به دیگر صنایع عرضه کند و این درست همان قدرتی است که پیشتر به آن اشاره شد. در واقع با چنین اقداماتی فولاد مبارکه سکان‌دار صنعت فولاد خواهد شد. این طرح طی چند فاز و در سه تا پنج سال آینده تکمیل شده و به نتیجه خواهد رسید. طرحی که بدون شک تاثیرات مثبتی به همراه دارد. بی‌تردید با افزایش سطح اتوماسیون تجهیزات و ماشین‌آلات تولید، کمیت و کیفیت محصولات تولیدی نیز ارتقا پیدا می‌کند. البته با توجه به اینکه طرح در فاز مطالعاتی کار خود را شروع کرده، پیش‌بینی از تاثیرات آن متفاوت است. با توجه به چنین موضوعی فولاد مبارکه می‌تواند در چند سال آینده توان رقابتی خود را در بازار صادراتی افزایش دهد. به هر میزان که سطح دیجیتالی‌سازی افزایش پیدا کند، توان رقابتی نیز افزایش خواهد یافت. در نتیجه در این‌باره باید دید مبارکه با چنین طرحی تا چه اندازه می‌تواند از قدرت‌های فولادی منطقه پیشی بگیرد. هرچند توان رقابتی با چنین طرحی افزایش پیدا می‌کند اما مقایسه با تولیدکنندگان منطقه کمی سخت است زیرا به دلیل وضع تحریم‌های ظالمانه ارتباط ما با تولیدکنندگان منطقه قطع شده است. اما باید به این نکته اشاره داشت که از کشورهای CIS بسیار جلوتر هستیم. فولاد مبارکه بخشی از درآمد خود را صرف توسعه‌هایی کرده است که در آینده نه‌چندان دور نتایج بزرگی را برایش به همراه دارد و می‌تواند با این قدرت فرمان هدایت صنعت فولاد را در دست بگیرد.
چشم‌انداز فولاد مبارکه برای افزایش نرخ بهره‌برداری از ظرفیت فولاد کشور چه مواردی را شامل می‌شود؟
در راستای افزایش نرخ بهره‌برداری از ظرفیت صنعت فولاد کشور، سیاست‌های توسعه و تامین پایدار مواد معدنی مورد نیاز صنایع فولادسازی در بالادست، توازن ظرفیت زنجیره تولید از سنگ‌آهن تا محصول و همچنین توانمندسازی صنایع پایین‌دستی از جمله اقداماتی است که باید در سطح کلان مورد توجه سیاستگذاران قرار گیرد. در سطح بنگاه‌ها نیز صنایع فولادساز می‌توانند با افزایش دانش، استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا و ایجاد جذابیت برای مصرف‌کننده در مقایسه با رقبای خارجی، نرخ بهره‌برداری از فرآیندهای تولید خود را به حداکثر مقدار ممکن برسانند. این شرکت به‌منظور بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های تولیدی، سیاست‌های کلی زیر را سرلوحه اهداف خود قرار داده است: تامین منابع پایدار معدنی و مدیریت یکپارچه تامین کالاهای استراتژیک و اهرمی برای گروه، توسعه بازارهای داخلی و افزایش صادرات، توسعه مشارکت‌های ارزش‌افزا با تولیدکنندگان زنجیره ارزش، طراحی و توسعه محصولات جدید به منظور افزایش کمیت و کیفیت تولید، ارتقای زیرساخت‌های پشتیبانی فنی تولید، توسعه بومی‌سازی و حمایت از تولیدات کیفی داخلی. در ادامه این سیاست‌ها، شرکت فولاد مبارکه با توسعه خط نورد گرم ۲، باعث تکمیل سبد محصولات نوردی از ضخامت ۰/ ۱۸ تا ۲۵ میلی‌متر خواهد شد. این امر علاوه‌بر تامین نیاز بازار داخل، کشور را از واردات بی‌نیاز می‌کند. شرکت فولاد مبارکه در ابتدا با بهبود زیرساخت‌هایی همچون توسعه تکنولوژی خطوط تولید متناسب با نقشه راه تکنولوژی، بهبود کارایی و مصارف فرآیندهای تولید و سپس با افزایش کمیت و کیفیت تولید محصولات ویژه (تختال و نوردی) و خلق مشارکت‌های ارزش‌افزا با مصرف‌کنندگان، به این مهم دست یافته است. تکمیل زنجیره تامین، خرید معادن سنگ آهن، نصب و راه‌اندازی ماشین ریخته‌گری شماره ۵، نصب و راه‌اندازی واحد گاززدایی، نصب و راه‌اندازی مگامدول‌ها، ارتقای سیستم‌های نرم‌افزاری و توسعه منابع انسانی از دیگر فعالیت‌های این شرکت در راستای رشد نرخ بهره‌برداری از ظرفیت‌های تولید است. شرکت فولاد مبارکه، بر اساس تغییر نیاز بازار و به‌منظور پاسخگویی حداکثری به آن و افزایش تنوع محصول، در زمینه‌های جدیدی مانند تولید محصولات لوازم خانگی شروع به فعالیت کرده و در این خصوص، نصب و راه‌اندازی خط تکمیلی ورق رنگی را در دستور کار دارد و از آنجا که حفاظت از محیط‌زیست در این شرکت از اهمیت بسیاری برخوردار است، با راه‌اندازی و بهره‌برداری از کوتینگ کابین در خط رنگی، موجب بهبود عملکرد زیست‌محیطی و افزایش سرعت خط شده است.
