کمبود منابع مالی مانع اصلی توسعه صنعت برق
نکته قابل توجه در صنعت برق این است که بخش خصوصی تولید برق در سال ۱۳۹۹ نه تنها همچون سایر صنایع کشور، یارانه ای دریافت نکرده، بلکه حدود ۳ تا ۴ میلیارد یورو نیز به وزارت نیرو، یارانه پرداخت کرده است. این درحالی است که منابع درآمدی وزارت نیرو از محل وصول قبوض و نیز صادرات برق در سال ۱۳۹۹ به دو میلیارد یورو نمی رسد. همین نکته علت اصلی خاموشی‌ها است و اصلاح این روند و کاستن از خاموشی‌ها نیز چندین سال زمان خواهد برد. یکی از سریع ترین روش‌ها برای حل مشکل خاموشی، توسعه نیروگاه های مقیاس کوچک است که دو مزیت نجات بخش دیگر نیز در شرایط فعلی کشور به همراه دارند:
۱) نیاز به سرمایه برای تامین برق مصرف کنندگان را تا بیش از نصف کاهش می دهند.
۲) از طریق تبدیل فوری به chp و cchp قادرند ظرف مدت کوتاهی شاخص های شدت انرژی در کشور را بهبود دهند.
ولی متاسفانه شرایط به گونه ای رقم خورده که در کشور چندصد مگاوات نیروگاه مقیاس کوچک به خاموشی و ورشکستگی کشانده شده اند و همزمان برق با چند برابر قیمت از کشورهای همسایه وارد می شود. علت چیست؟ و مشکل کجاست؟
پرده اول:
بخشی از ارزنده ترین منابع انسانی کشور در طول چهل سال اخیر جذب صنعت برق شده‌اند و دستاوردهای پرافتخاری برای این صنعت رقم زده‌اند ولی این روزها خاموشی‌های گسترده باعث شده زیر نگاه شماتت آمیز مردم و رسانه ها خرد شوند.
چرا صنعتی که به لحاظ صادرات فناوری و خدمات مهندسی به خارج از کشور، موفق ترین صنعت کشور است ، به شرایطی دچار شده که به جای تمرکز به توسعه صنعت، کیف خود را به دست گرفته و با بسته متنوعی از مشوق‌ها و پاداش‌ها (بخوانید باج) به سراغ صنایع رفته و درخواست می‌کند تا در ساعاتی تولید را متوقف کرده و مصرف برق را کم کنند، که مبادا در بخش خانگی کولرگازی پرمصرف خاموش شود!؟
از نظر این حقیر به عنوان یک کارشناس و سرمایه گذار نیروگاهی پاسخ ساده است.
«وزارت نیرو نتوانسته مصرف کنندگان را قانع کند تا هزینه واقعی برق را بپردازند» و این درحالیست که تولیدکنندگان مواد غذایی، لوازم خانگی و مصالح ساختمانی و ... از عهده آن برآمده‌اند..
پرده دوم:
وضع نیروگاه ها و تولیدکنندگان خصوصی برق، بسیار وخیم است. درحالی که کلیه صنایع کشور یارانه های انرژی را دریافت می کنند، صنایع نیروگاهی که عمدتاً به لحاظ فناوری بسیار پیشرو و مطابق استانداردهای روز دنیا هستند، هیچ یارانه ای را دریافت نکرده و علاوه بر آن به دولت یارانه نیز می دهند. در واقع این صنعت مجبور است برق تولیدی خود را کمتر از بهای تمام شده به دولت بفروشد و علاوه برآن وزارت نیرو با تاخیرهای فراوان در پرداخت مطالبات آن ها ، به اجبار از آن ها وام می‌گیرد.
حال این سوال مطرح است که چرا این تولیدکنندگان به فروش برق به دولت با این شرایط ادامه می‌دهند؟
پاسخ ساده است. زیرا وزارت نیرو آن ها را وادار به فروش برق با نرخ های تحمیلی به شبکه برق می کند. به عنوان مثال با وضع ضوابط و مقررات ، اجازه فروش برق به مشتریان برخوردارتر نظیر مصرف کنندگان تجاری، رمز ارزها و صنایع معدنی را نمی دهند و اگر تحت شرایطی نیروگاهی برق خود را گران تر از نرخ بازار عمده فروشی به مصرف کننده ای بفروشد مابه‌التفاوت را باید به وزارت نیرو که زحمتی بابت تولید آن برق نکشیده برگرداند.(دستورالعمل یارانه‌های متقاطع وزارت نیرو)
نکته جالب توجه این است که اجازه صادرات که نرخ‌های جذاب تری هم دارد به نیروگاهها داده نمی‌شود و در رقابتی عیان با بخش خصوصی، وزارت نیرو تلاش می کند درآمدهای صادرات برق را در انحصار خود نگه دارد. به بیان ساده تر، برق را به بهای بسیار ارزان تر از نیروگاه خصوصی می خرد و بسیار گران تر به مشتری خارجی می فروشد.
این عوامل باعث شده نیروگاه ها به سمت ورشکستگی سوق داده شوند و برنامه های خود برای سرمایه گذاری بیشتر و احداث نیروگاه های بعدی را متوقف سازند.
نکته ای دیگری که باید به آن توجه کرد این است که از لحاظ آماری به جای اینکه سالیانه ۴ تا ۵ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی مورد نیاز نصب شود، حدود یک دوم این مقدار، نیروگاه جدید احداث می شود که آن هم مربوط به طرح هایی است که قبلاً شروع شده و عملا توسعه طرح های نیروگاهی متوقف شده است.
پرده سوم:
سرمایه گذاران علاقه ای به احداث نیروگاه جدید ندارند و از برخورد آمرانه و غیرمسوولانه وزارت نیرو شکایت دارند. نرخ‌های فعلی برق جوابگوی نوسازی و تعمیرات صحیح نیروگاه‌های موجود نیست، از این رو به تدریج نیروگاه های موجود مستهلک شده و جایگزین نیز نشده اند که این موارد باعث خروج سرمایه گذاران از صنعت برق شده است.
شایان ذکر است‌در طی سالهای اخیر باوجود نرخ های پایین برق بخش خانگی، با افزایش مصرف روبرو شده ایم که این امر در نهایت باعث توقف چرخ صنایع و کاهش تولید ملی شده است.
راه حل های برون رفت از چالش های صنعت برق
- وزارت نیرو باید شرایط را برای پرداخت هزینه تمام شده برق به تولیدکنندگان فراهم کند.
- وزارت نیرو باید منبعی برای تامین یارانه های برق خارج از صنعت برق پیدا کرده و مسیرهای تامین یارانه های برق از جیب سرمایه گذاران بخش خصوصی را متوقف کند.
- وزارت نیرو در عین حمایت از اقشار و صنایع آسیب پذیر، لازم است تعرفه های برق را به سمت کاستن از یارانه‌ها تعدیل کند تا با ارائه سیگنال سیگنال صحیح به مصرف کننده، جلوی مصرف بی رویه برق و اتلاف منابع کشور را بگیرد.
- وزارت نیرو باید زمینه را برای توسعه هرچه بیشتر نیروگاه های مقیاس کوچک در نواحی صنعتی فراهم کند. چرا که این نیروگاه ها در فاصله چند ماه می‌توانند به تولیدکننده حرارت و برودت ارزان برای صنایع تبدیل شوند.
- وزارت نیرو باید دخالت خود را در بازار رقابتی برق و بورس انرژی به حداقل برساند. از این رو پیشنهاد می‌شود در مرحله اول ، نیروگاه های مقیاس کوچک که دو درصد از برق تولیدی کشور را شامل می شوند در فروش مستقیم برق به مصرف کنندگان آزاد شوند تا بدین ترتیب نرخ تعادلی برق نیز به تدریج کشف شده و صنایع خود را به تدریج برای تعدیل نرخ برق آماده کنند.
- وزارت نیرو لازم است به صنعت نیروگاه های مقیاس کوچک نگاه راهبردی داشته باشد. این صنعت قادر است در صورت سیاست گذاری صحیح سالیانه تا ۱۵۰۰ مگاوات ظرفیت جدید نیروگاهی وارد مدار کند. احداث این نیروگاهها ظرف مدت بسیار کوتاهی انجام خواهد شد و مشکل خاموشی ها و کمبود برق ظرف مدت کوتاهتری حل خواهد شد. از این رو تامین برق با سرمایه بسیار کمتری انجام خواهد شد و به تبع آن اتکای بسیار کمتری به منابع عمومی کشور نظیر صندوق توسعه ملی خواهد داشت.
