شکاف قیمتی در بازار پتروشیمی بشکه‌های قدیمی حاوی متانول و سایر مواد شیمیایی، همراه با نماد هشدار سمی، به‌عنوان پسماند صنعتی در یک انبار نگهداری می‌شوند

ساختار قیمت‌گذاری و شکاف ارزش افزوده

شکاف قابل‌توجهی میان محصولات پایه و محصولات با ارزش افزوده بالاتر وجود دارد. محصولات پایه مانند متانول با قیمت ۱۴۶هزار و۳۳۲ ریال بر کیلوگرم و آمونیاک با قیمت ۱۶۰هزار و۴۲۰ ریال عرضه می‌‌شوند، در حالی که محصولات تخصصی‌‌تر مانند اکریلونیتریل بوتادین استایرن (ABS) با قیمت یک‌میلیون و ۲۶۴ هزار و۸۶ریال و متیلن دی فنیل دی ایزوسیانات (MDI) خالص با قیمت ۱میلیون و۲۷۵هزار و۴۴۳ ریال در بازار حضور دارند. این تفاوت قیمت، مسیر استراتژیکی را برای صنعت پتروشیمی کشور مشخص می‌کند؛ مسیری که باید برای توسعه زنجیره ارزش و کاهش خام‌‌فروشی طی شود. بخش عمده صادرات پتروشیمی ایران همچنان متشکل از محصولات پایه‌‌ای مانند متانول و اوره است و حرکت به سمت تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر می‌تواند منجر به افزایش چشمگیر درآمدزایی این صنعت شود.

پلی‌‌اتیلن‌‌ها؛ نفس تنگ بازار

تفاوت قیمت قابل‌توجهی میان گریدهای مختلف پلی‌‌اتیلن وجود دارد. پلی‌‌اتیلن سبک فیلم با قیمتی در محدوده ۶۸۴هزار و۱۶۰ تا ۷۷۷هزارو۸۹۰ ریال، گران‌‌تر از پلی‌‌اتیلن سنگین بادی (۵۴۰ هزار و ۳۲۴ریال) و پلی‌‌اتیلن سنگین تزریقی (۵۳۷ هزار و۲۸۳ ریال) قیمت‌گذاری شده است. این اختلاف قیمت بازتاب‌‌دهنده تقاضای بالا برای پلی‌‌اتیلن سبک فیلم در صنایع بسته‌‌بندی و همچنین محدودیت‌های تکنولوژیک در تولید این محصول است. صنعت پتروشیمی ایران با چالش‌‌های جدی در زمینه به‌‌روزرسانی فناوری تولید پلی‌‌اتیلن‌‌ها مواجه است و این موضوع به شکاف عرضه و تقاضا در برخی گریدها دامن زده است. تنوع بالای گریدهای پلی‌‌پروپیلن در لیست قیمت‌گذاری، نشان‌‌دهنده موفقیت نسبی صنعت پتروشیمی در توسعه این محصول است. پلی‌‌پروپیلن شیمیایی با قیمتی در محدوده ۷۳۱هزار و۲۱۴ تا ۸۲۹هزار و۳۰۶ ریال، بالاتر از پلی‌‌پروپیلن نساجی (حدود ۷۰۵ هزار و ۵۶ ریال) عرضه می‌شود که نشانگر ارزش افزوده بالاتر این محصول است. با وجود این تنوع، همچنان خلأ تولید گریدهای فوق تخصصی پلی‌‌پروپیلن که در صنایع خودروسازی، لوازم پزشکی و قطعات الکترونیکی کاربرد دارند، در سبد تولیدی پتروشیمی ایران محسوس است. این گریدها در بازارهای جهانی با قیمت‌های بسیار بالاتری معامله می‌‌شوند.

بخش آروماتیک‌‌ها شامل بنزن، تولوئن و زایلین‌‌ها با قیمت‌هایی در محدوده ۴۶۵ هزار و ۶۱۱تا ۵۰۴ هزار و۴۶۸ریال عرضه می‌‌شوند. این محصولات، مواد اولیه بسیاری از صنایع پایین‌‌دستی مانند رنگ، چسب، الیاف و پلاستیک‌های مهندسی هستند و همچنان با کمبود ظرفیت تولید در کشور مواجهند. سرمایه‌گذاری در توسعه ظرفیت تولید آروماتیک‌‌ها می‌تواند علاوه بر کاهش واردات، به توسعه صنایع پایین‌‌دستی با ارزش افزوده بالا کمک کند. بسیاری از مواد اولیه موردنیاز این بخش مانند نفتا در کشور تولید می‌شود، اما ظرفیت تبدیل آنها به محصولات آروماتیکی هنوز با محدودیت‌هایی همراه است. نرخ ارز مبنای ۶۸۸ هزار و۳۶۶ ریالی در قیمت‌گذاری محصولات پتروشیمی، تاثیر مستقیم نوسانات ارزی بر این صنعت را آشکار می‌‌سازد. بخش عمده محصولات پتروشیمی ایران یا صادر می‌شود یا قیمت‌گذاری آنها بر اساس فرمول‌‌های جهانی انجام می‌شود و نوسانات ارزی چالش‌‌های جدی برای برنامه‌‌ریزی تولیدکنندگان پایین‌‌دستی ایجاد کرده است. ثبات در سیاست‌‌های ارزی و شفاف‌‌سازی فرمول‌‌های قیمت‌گذاری می‌تواند به کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌‌دستی پتروشیمی کمک کند.

‌گذار از خام‌‌فروشی به محصولات با ارزش افزوده بالا

تفاوت قیمت قابل‌توجهی میان محصولات پایه و محصولات تخصصی وجود دارد. متانول با قیمت ۱۴۶هزار و۳۳۲ ریال تولید می‌شود، در حالی که محصولات نهایی تولید شده از آن مانند اسید استیک (۲۳۵ هزار و۱۷۶ریال) ارزش بسیار بالاتری دارند. تکمیل زنجیره ارزش پتروشیمی و کاهش خام‌‌فروشی، استراتژی کلیدی برای افزایش بهره‌‌وری و سودآوری این صنعت خواهد بود. این امر نیازمند سرمایه‌گذاری در فناوری‌‌های پیشرفته و دانش فنی تولید محصولات تخصصی است. قیمت‌های پایه محصولات پتروشیمیایی در آغاز سال ۱۴۰۴، وضعیت کنونی و پتانسیل‌‌های آتی این صنعت استراتژیک را نمایان می‌‌سازد. تنوع محصولات و گریدهای قیمت‌گذاری شده نشان‌‌دهنده پیشرفت قابل‌توجه صنعت پتروشیمی ایران در دهه‌‌های اخیر است، اما همچنان فاصله معناداری تا دستیابی به ظرفیت‌‌های کامل این صنعت وجود دارد.