چرا کسب و کارها در محیطهای پویا شکست می‌خورند؟
عواملی مانند نوسانات اقتصادی، پیشرفت‌‌‌های فناوری، تغییرات رفتار و نیازهای مصرف‌کنندگان و رقابت‌‌‌های جهانی، باعث شده که کسب‌‌‌وکارها نتوانند به طور کامل آینده را پیش‌‌‌بینی کرده و بر اساس آن تصمیم‌‌‌گیری کنند. به همین دلیل، استراتژی‌‌‌هایی که بر پیش‌‌‌بینی بلندمدت و ثبات تاکید دارند، در این محیطهای بی‌‌‌ثبات و پرچالش، غالبا کارآیی لازم را ندارند. در این شرایط، استفاده از استراتژی انطباقی راه‌حلی برای غلبه بر این چالشها است.
استراتژی انطباقی و چالش‌‌‌های آن در محیطهای پویا
استراتژی انطباقی به معنای توانایی یک سازمان برای تغییر و تطبیق سریع با شرایط جدید است. در محیطهای پویا، سازمانها باید قادر باشند به سرعت به تغییرات داخلی و خارجی واکنش نشان دهند و تصمیمات خود را بر اساس شرایط متغیر اصلاح کنند. استراتژی انطباقی برخلاف استراتژی‌‌‌های ثابت که در محیطهای انعطافپذیر و پیش‌‌‌بینی‌‌‌پذیر پیادهسازی میشود، بر اساس بازخوردها و تجربیات کسب‌‌‌شده تغییر می‌‌‌کند. این نوع استراتژی به سازمانها کمک می‌‌‌کند تا در مواجهه با عدم قطعیت‌‌‌های زیاد و تغییرات سریع بازار، به بقای خود ادامه دهند و به نحوی موثر از فرصت‌‌‌های جدید بهره‌‌‌برداری کنند.
اما به دلیل سرعت زیاد تغییرات و پیچیدگی‌‌‌های زیاد محیط کسب‌‌‌وکار، استراتژی انطباقی به تنهایی قادر به پاسخگویی به تمامی چالشها نخواهد بود. برای این منظور، استفاده از رویکردهایی که به سازمانها کمک می‌‌‌کنند تا در عمل و به‌‌‌طور مداوم فرآیندهای خود را بهینه‌‌‌سازی کرده و به تغییرات واکنش نشان دهند، ضروری است. یکی از این رویکردها، استراتژی چابک یا همان چابکی سازمان است.
چابکی سازمان: مکمل استراتژی انطباقی
رویکرد استراتژی چابک به‌‌‌عنوان یکی از مولفه‌‌‌های اصلی استراتژی‌‌‌های انطباقی، به سازمانها این امکان را می‌‌‌دهد که علاوه بر انطباق با تغییرات، به‌‌‌طور مداوم در مسیر بهبود و نوآوری حرکت کنند. چابکی سازمان به معنای توانایی سریع و انعطافپذیر در تغییر، یادگیری و آزمایش است. این رویکرد نه‌‌‌تنها به سازمانها کمک می‌‌‌کند که سریع‌‌‌تر و بهتر با شرایط محیطی سازگار شوند، بلکه به آنها اجازه می‌‌‌دهد که به‌‌‌طور پیوسته فرآیندهای خود را بهینه‌‌‌سازی کرده و فرصت‌‌‌های جدید را شناسایی و به آنها واکنش نشان دهند.
ویژگیهای استراتژی چابک در سازمان
در شرایط اقتصادی خاص ایران، که دچار بحران‌‌‌ها و تغییرات غیرمنتظره بسیاری است، استراتژی انطباقی باید با رویکرد چابک تلفیق شود تا سازمانها قادر به واکنش سریع به تحولات و بهره‌‌‌برداری از فرصت‌‌‌های ایجاد شده باشند. پیادهسازی استراتژی چابک می‌‌‌تواند به سازمانها کمک کند تا با تغییرات و نوسانات بازار ایران هماهنگ شوند و تصمیمات سریع و موثری بگیرند. در اینجا لازم است مهم‌ترین ویژگیهای این رویکرد استراتژیک بررسی شود.
۱- انعطافپذیری در مواجهه با نوسانات اقتصادی: در کشوری مثل ایران که بازار آن تحت‌تاثیر نوسانات ارزی، تغییرات سیاسی و اقتصادی قرار دارد، چابکی به سازمانها این امکان را می‌‌‌دهد که به سرعت با این نوسانات سازگار شوند. به‌‌‌عنوان مثال، شرکت‌‌‌ها می‌‌‌توانند با استفاده از مدل‌‌‌های چابک، تغییرات قیمت‌‌‌ها و هزینه‌‌‌ها را سریعا شبیه‌‌‌سازی کرده و مدل‌‌‌های تجاری خود را مطابق با شرایط جدید تنظیم کنند.
۲- تمرکز بر نوآوری مداوم: سازمان‌‌‌های ایرانی که به دنبال رشد در یک بازار رقابتی و پرچالش هستند، باید قادر باشند نوآوری‌‌‌ها را زودتر از رقبا یافته و به سرعت پیادهسازی کنند. استراتژی چابک با ایجاد فرآیندهای سریع و انعطافپذیر، به کسب‌‌‌وکارها این امکان را می‌‌‌دهد که در کوتاه‌‌‌مدت نوآوری‌‌‌هایی را آزمایش کرده و به‌‌‌طور مستمر بهبود یابند.
۳- کاهش ریسک و هزینه‌‌‌ها از طریق آزمایش‌‌‌های کوچک: در شرایط عدم قطعیت و محدودیت منابع، چابکی می‌‌‌تواند به سازمانها کمک کند تا با اجرای آزمایش‌‌‌های کوچک و کم‌‌‌هزینه، خطرات و ریسک‌‌‌های ناشی از تصمیمات بزرگ را کاهش دهند. این رویکرد به سازمانها این امکان را می‌‌‌دهد که اشتباهات خود را سریعا شناسایی کرده و با اصلاحات فوری، از ضررهای بیشتر جلوگیری کنند.
۴- توانمندسازی تیم‌‌‌ها و بهبود تصمیم‌‌‌گیری: در بسیاری از کسب‌‌‌وکارهای ایرانی، تصمیمات به‌‌‌طور متمرکز و در سطوح بالای مدیریت گرفته میشود. استراتژی چابک با تقویت تیم‌‌‌ها برای اتخاذ تصمیمات سریع و موثر در هر سطح از سازمان، فرآیندهای تصمیم‌‌‌گیری را تسریع می‌‌‌کند و به آنها این امکان را می‌‌‌دهد که با تغییرات سریع محیطی هماهنگ شوند.
۵- تمرکز بر نیازهای مشتریان و تغییرات بازار: در شرایطی که نیازهای مشتریان به سرعت در حال تغییر است، چابکی به کسب‌‌‌وکارها این امکان را می‌‌‌دهد که به سرعت به بازخورد مشتریان واکنش نشان دهند و محصولات و خدمات خود را مطابق با این تغییرات بهبود دهند.
پیادهسازی استراتژی چابک در سازمانها
پیادهسازی استراتژی چابک در شرکت‌‌‌های ایرانی، نیازمند ایجاد تغییرات فرهنگی و ساختاری در داخل سازمانها است. برخی از گام‌‌‌های کلیدی برای پیادهسازی این رویکرد عبارتند از:
۱- ایجاد فرهنگی مبتنی بر تغییر و یادگیری مستمر: فرهنگ سازمانی در بسیاری از شرکت‌‌‌های ایرانی تمایل به پایداری و ثبات دارد. اما برای پیادهسازی استراتژی چابک، لازم است که سازمانها فرهنگی را توسعه دهند که در آن تغییر و نوآوری به‌‌‌عنوان فرآیندی مداوم و ضروری در نظر گرفته شود.
۲- توانمندسازی کارکنان و تیم‌‌‌ها برای تصمیم‌‌‌گیری مستقل: در سازمان‌‌‌های ایرانی، معمولا تصمیم‌‌‌گیری‌‌‌ها در سطوح بالاتر انجام میشود. استراتژی چابک نیاز دارد که تصمیم‌‌‌گیری به سطوح پایین‌‌‌تر و تیم‌‌‌ها واگذار شود تا آنها بتوانند به طور مستقل‌تر، سریع‌‌‌تر و موثرتر به شرایط محیطی واکنش نشان دهند.
۳-استفاده از فناوری و داده‌‌‌ها برای تصمیم‌‌‌گیری سریع: برای اینکه سازمانها بتوانند به سرعت به تغییرات بازار واکنش نشان دهند، استفاده از داده‌‌‌ها و فناوری‌‌‌های نوین بسیار ضروری است. کسب‌‌‌وکارها باید از ابزارهای تحلیلی برای بررسی روندها و پیش‌‌‌بینی تغییرات بهره ببرند و تصمیماتی مبتنی بر داده‌‌‌ها اتخاذ کنند.
و سخن پایانی
در شرایط محیطی پویا، با انعطافپذیری پایین و پیش‌‌‌بینی پذیری پایین که کسب‌‌‌وکارهای داخلی با آن مواجه هستند، استراتژی انطباقی به‌‌‌تنهایی کفایت نمی‌‌‌کند. سازمانها باید استراتژی‌‌‌های انطباقی خود را با رویکرد چابک تلفیق کنند تا قادر به پاسخگویی سریع و موثر به تغییرات بازار باشند. چابکی سازمان به آنها این امکان را می‌‌‌دهد که فرآیندهای خود را به‌‌‌طور مداوم بهبود داده، نوآوری کنند و از فرصت‌‌‌های جدید در بازار بهره‌‌‌برداری کنند. در نهایت، کسب و کارهایی که بتوانند در سازمان‌‌‌های خود با این رویکرد به طور موثر عمل کنند، قادر خواهند بود در برابر چالشها مقاوم‌‌‌تر شده و در دنیای کسب‌‌‌وکار رقابتی امروز به موفقیت‌‌‌های دست یابند.
* پژوهشگر دکترای مدیریت استراتژیک دانشگاه تهران
