جنگ تجاری با خاک‏‏‌های کمیاب

عناصر نادر خاکی، گروهی متشکل از ۱۷ عنصر شیمیایی، در فناوری‌‌‌های پیشرفته‌‌‌ای مانند آهنرباهای دائمی، تجهیزات دفاعی و الکترونیک مصرفی نقش اساسی دارند. ایالات متحده که بخش عمده این مواد را وارد می‌‌‌کند، به شدت به چین وابسته است؛ به طوری که بر اساس گزارش زمین‌‌‌شناسی ایالات متحده، بین سال‌‌‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲، حدود سه‌‌‌چهارم از عناصر نادر خاکی وارداتی این کشور از چین تامین شده است. محدودیت‌‌‌های جدید چین نه تنها مواد معدنی خام، بلکه محصولات نهایی مانند آهنرباهای نادر زمین با عملکرد بالا را نیز شامل می‌‌‌شود که جایگزینی آنها برای کشورهای غربی دشوار خواهد بود. رایان کستیللو، بنیان‌‌‌گذار آداماس اینتلیجنس، هشدار داده است که این محدودیت‌‌‌ها به‌‌‌ویژه بر آهنرباهایی که حاوی دیسپروزیوم و تربیوم هستند، تاثیر شدیدی بر صنایع دفاعی و رقابتی جهانی برای منابع جایگزین ایجاد خواهد کرد.

محدودیت‌‌‌های صادراتی اعلام‌‌‌شده توسط وزارت بازرگانی چین، هفت دسته از عناصر نادر خاکی متوسط و سنگین از جمله ساماریوم، گادولینیوم، تربیوم، دیسپروزیوم، لوتیوم، اسکاندیم و اقلام مرتبط با ایتریم را در بر می‌‌‌گیرد. این تصمیم که از ۴ آوریل اجرایی شده، به تمام کشورها اعمال می‌‌‌شود و تنها به ایالات متحده محدود نیست. این اقدام نشان‌‌‌دهنده توانایی چین در بهره‌‌‌برداری از سلطه خود بر زنجیره تامین مواد معدنی حیاتی به عنوان یک سلاح اقتصادی است. دیوید مریمن، تحلیلگر مشاوره پروژه آبی، تاکید کرده که چین کنترل بیشتری بر عناصر نادر خاکی سنگین دارد و در حال حاضر تنها یک عملیات متمرکز بر این عناصر خارج از چین، میانمار و لائوس وجود دارد که حتی در آنجا نیز چین نقش کلیدی در زنجیره تامین ایفا می‌‌‌کند.

این محدودیت‌‌‌ها در کوتاه‌‌‌مدت ابهام زیادی ایجاد کرده است. واردکنندگان در سراسر جهان منتظرند تا ببینند چگونه این سیاست‌‌‌ها بر آنها اثر خواهد گذاشت. به گفته تحلیلگران، چین با این اقدام توپ را در زمین رقبا انداخته، اما هنوز مشخص نیست که هدف نهایی این محدودیت‌‌‌ها کجاست. پکن پیش‌‌‌تر نیز سابقه استفاده از چنین ابزارهایی را داشته است؛ برای مثال، پس از اعمال کنترل‌‌‌های صادراتی بر آنتیموان در سپتامبر گذشته، تا مارس هیچ محموله‌‌‌ای از این فلز به اتحادیه اروپا ارسال نشد. این بار نیز، اگرچه ممنوعیت کامل اعمال نشده، چین می‌‌‌تواند با کاهش مجوزهای صادراتی، عرضه جهانی را به شدت محدود کند.

این محدودیت‌‌‌ها بخشی از بسته گسترده‌‌‌تری از اقدامات تلافی‌‌‌جویانه چین در برابر تصمیم دونالد ترامپ برای افزایش تعرفه‌‌‌ها بر محصولات چینی است.

جیکوب گانتر، تحلیلگر موسسه مرکتور، معتقد است که این اقدام می‌‌‌تواند تلاش‌‌‌های غرب برای ایجاد زنجیره‌‌‌های تامین جایگزین را تسریع کند. او می‌‌‌گوید هرچه چین بیشتر از این ابزار استفاده کند، حتی اگر هدف اولیه‌‌‌اش ایالات متحده باشد، سایر کشورها و شرکت‌‌‌های اروپایی نیز به فکر کاهش وابستگی خود به چین خواهند افتاد. این نگرانی به‌‌‌ویژه در کشورهایی مانند ژاپن و کره جنوبی که به آهنرباهای نادر زمین وابسته‌‌‌اند، شدت بیشتری دارد.

چین نه تنها بر استخراج این عناصر تسلط دارد، بلکه فرآیند پیچیده و آلاینده تصفیه آنها را نیز در انحصار خود نگه داشته است. این کشور از طریق سیستم سهمیه‌‌‌بندی که به تدریج سخت‌‌‌گیرانه‌‌‌تر شده، تولید و صادرات را کنترل می‌‌‌کند. در مقابل، غرب هنوز نتوانسته جایگزین‌‌‌های پایداری ایجاد کند. برای مثال، معدن سررا ورد در برزیل، که یکی از معدود منابع خارج از چین است، محصولات خود را برای فرآوری به چین ارسال می‌‌‌کند، که این وابستگی را بیشتر نمایان می‌‌‌سازد.

در نهایت، محدودیت‌‌‌های جدید چین نشان‌‌‌دهنده تشدید جنگ تجاری با غرب است. این اقدام نه تنها ایالات متحده، بلکه کل زنجیره تامین جهانی را تحت تاثیر قرار خواهد داد و غرب را وادار به بازنگری فوری در استراتژی‌‌‌های خود برای کاهش وابستگی به چین خواهد کرد. با این حال، ایجاد زنجیره‌‌‌های تامین مستقل زمان‌‌‌بر و پرهزینه است و تا آن زمان، چین همچنان اهرم قدرتمندی در دست خواهد داشت.