کسب و کارها چگونه از جنگ تعرفه‌‌‌ها اثر میپذیرند؟
برندگان صنعتی جدال تجاری
گزارش اخیر S&P Global در این باره نشان می‌دهد که کسب و کارها در این دوره از ناحیه زنجیره تامین با پیچیدگی‌‌‌های بی‌‌‌سابقه‌‌‌ای مواجه هستند که کمتر دیده شده است. از تعرفه‌‌‌های جدید ترامپ گرفته تا واکنش‌‌‌های تلافی‌‌‌جویانه کشورهای دیگر و مشکلات زیست‌‌‌محیطی، بنگاه‌‌‌ها باید با چابکی و هوشمندی در این دریای متلاطم حرکت کنند.
تعرفه‌‌‌های جدید و سیاست جهانی
سیاست‌‌‌های تجاری جدید دولت ایالات متحده، تحت عنوان طرح تعرفه‌‌‌های منصفانه و متقابل، مهم‌‌‌ترین عامل عدم قطعیت در زنجیره تامین است. از زمان روی کار آمدن ترامپ در ژانویه ۲۰۲۵، تعرفه‌‌‌هایی جدید از واردات بر کشورهایی از جمله چین، کانادا و مکزیک اعمال شده است. این تعرفه‌‌‌ها، که از قانون اختیارات اضطراری اقتصادی بین‌المللی و قوانین امنیت ملی نشأت می‌‌‌گیرند، بخش‌‌‌هایی مانند فولاد، آلومینیوم و نیمه‌‌‌رساناها و خودرو را هدف قرار داده‌‌‌اند.
بر اساس داده‌‌‌های S&P Global، کانادا، مکزیک و چین بیشترین تاثیر را از این تعرفه‌‌‌ها متحمل شده‌‌‌اند. این سیاست‌‌‌ها نه تنها هزینه‌‌‌های وارداتی را افزایش می‌دهند، بلکه زنجیره‌‌‌های تامین را وادار به بازنگری در شبکه‌‌‌های تولید و توزیع خود می‌کنند. برای مثال، شرکت‌هایی مانند ولوو و ایسوزو برنامه‌‌‌ریزی برای افزایش تولید در خاک آمریکا را آغاز کرده‌‌‌اند تا از تعرفه‌‌‌ها مصون بمانند.
واکنش‌‌‌های تلافی‌‌‌جویانه و مذاکرات تجاری
کشورهای هدف تعرفه‌‌‌ها نیز بیکار ننشسته‌‌‌اند. چین و اتحادیه اروپا با اعمال تعرفه‌‌‌های تلافی‌‌‌جویانه بر کالاهایی مانند محصولات غذایی، انرژی و کالاهای مصرفی، به سیاست‌‌‌های آمریکا پاسخ داده‌‌‌اند. کانادا با هدف قرار دادن ۲۵.۶درصد از صادرات آمریکا، استراتژی تهاجمی‌‌‌تری در پیش گرفته است. در مقابل، کشورهایی مانند کره‌جنوبی و ژاپن به دنبال مذاکره برای خرید کالاهای آمریکایی یا معافیت از تعرفه‌‌‌ها هستند.
در این میان، مذاکرات تجاری می‌تواند روزنه امیدی باشد. هند در حال مذاکره با اتحادیه اروپا و انگلستان برای توافق‌‌‌های تجاری است، و گسترش توافق CPTPP(توافق ترانس‌‌‌پاسیفیک) به کشورهایی مانند تایوان و کره‌جنوبی در جریان است. با این حال، فقدان اختیارات تجاری رئیس‌‌‌جمهور آمریکا مذاکرات را پیچیده‌‌‌تر می‌کند.
چالش‌‌‌های لجستیک و پیشرفت فناوری
گزارش S&P Global پیش‌بینی می‌کند که رشد تجارت جهانی در سال 2025 با رشد تنها 1.4 درصدی در حمل‌‌‌نقل کانتینری و کاهش 0.7 درصدی در واردات آمریکا کند شود. این کاهش عمدتا به دلیل تاثیر تعرفه‌‌‌ها و تضعیف تقاضای مصرف‌کننده است. همزمان، ظرفیت کشتی‌‌‌های کانتینری با ورود کشتی‌‌‌های جدید، در حال افزایش است که می‌تواند نرخ‌‌‌های حملونقل را کاهش دهد. اختلالات لجستیک نیز ادامه دارد. وجود تنش‌‌‌ها در دریای سرخ باعث شده بود 78درصد کشتی‌‌‌های کانتینری از مسیر دماغه امید نیک عبور کنند، که زمان و هزینه حملونقل را افزایش داد. علاوه بر این، هزینه‌‌‌های جدید بندری برای کشتی‌‌‌های چینی در آمریکا می‌تواند زنجیره تامین را مختل کند، به‌‌‌ویژه برای صادرکنندگان آمریکایی که به بازار چین وابسته‌‌‌اند.
داده‌‌‌های S&P Global نشان می‌دهند که صادرات کلی نیمه‌‌‌رساناهای چین از سال 2017 به‌‌‌طور میانگین سالانه 14.5درصد رشد داشته و در سال 2024 این رشد به 16.7درصد رسیده است . نکته قابل‌‌‌توجه، رشد چشمگیر صادرات به منطقه آسه‌‌‌آن است که در سال 2024 به 37.7درصد رسیده، در حالی که ویتنام و مالزی به ترتیب رشدهای قابل‌‌‌توجهی را در سه‌‌‌ماهه‌‌‌های مختلف سال 2024 نشان داده‌‌‌اند. این افزایش نشان‌‌‌دهنده انتقال عملیات مونتاژ از چین به آسه‌‌‌آن است، که به دلیل سیاست‌‌‌های تجاری و تعرفه‌‌‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا، به‌‌‌ویژه در بخش نیمه‌‌‌رساناهای قدیمی رخ داده است. در مقابل، صادرات به کشورهایی مانند ایالات متحده، ژاپن و اتحادیه اروپا در برخی سه‌‌‌ماهه‌‌‌ها کاهش یافته و حتی منفی شده است، که احتمالا به دلیل محدودیت‌های صادراتی و تنش‌‌‌های تجاری است. هند و کره‌جنوبی نیز رشد متوسطی را تجربه کرده‌‌‌اند، اما نقش آنها در این زنجیره کمتر برجسته است. این داده‌‌‌ها نشان می‌دهند که چگونه سیاست‌‌‌های صنعتی و تجاری جهانی، زنجیره تامین نیمه‌‌‌رساناها را به سمت منطقهایسازی سوق داده است.
فناوری به‌‌‌عنوان ناجی زنجیره تامین
در این محیط پرچالش، فناوری‌‌‌های نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا (IoT) و بلاک‌چین به‌‌‌عنوان راه‌‌‌حل‌‌‌هایی برای افزایش شفافیت و انعطاف‌‌‌پذیری مطرح شده‌‌‌اند. هوش مصنوعی به شرکت‌ها کمک می‌کند تا تقاضا را پیش‌بینی و موجودی‌‌‌ها را بهینه کنند. حسگرهای IoT امکان ردیابی بلادرنگ محموله‌‌‌ها را فراهم می‌کنند، و بلاک‌چین امنیت و شفافیت در قراردادها را افزایش می‌دهد.
برای بنگاه‌‌‌های ایرانی، سرمایهگذاری در این فناوری‌‌‌ها می‌تواند به کاهش وابستگی به زنجیره‌‌‌های تامین جهانی و افزایش خودکفایی کمک کند. به عنوان مثال، استفاده از IoT برای نظارت بر زنجیره تامین داخلی مواد اولیه می‌تواند ریسک‌‌‌های ناشی از تحریم‌‌‌ها یا اختلالات جهانی را کاهش دهد.
مقررات زیست‌‌‌محیطی و دغدغه‌‌‌های سبز
پایداری به یکی از اولویت‌‌‌های اصلی زنجیره تامین در سال 2025 تبدیل شده است. اتحادیه اروپا با اجرای مقررات کاهش جنگل‌زدایی و مکانیزم تنظیم کربن مرزی فشار بر صادرکنندگان فولاد، آلومینیوم و کود را افزایش داده است. این مقررات برای کشورهایی چون ترکیه و انگلستان چالش برانگیز است. در بخش حملونقل دریایی، سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO )درحال بررسی استانداردهای جدید سوخت و عوارض کربنی است. اتحادیه اروپا نیز با اجرای قانون Fuel EU Maritime ، کاهش 6درصدی انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای تا سال 2030 را هدف قرار داده است. این فشارها شرکت‌ها را به سمت استفاده از سوخت جایگزین مانند گاز طبیعی مایع (LNG)و متانول سوق داده است، اگرچه وابستگی به سوخت‌های فسیلی همچنان در بالاترین سطح خود قرار دارد. برای ایران، که با چالش‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی و تحریم‌‌‌ها مواجه است، پایداری می‌تواند فرصتی برای نوآوری باشد. سرمایهگذاری در فناوری سبز مانند حملونقل برقی یا تولید مواد بازیافتی نه تنها می‌تواند رد پای کربن را کاهش دهد، بلکه بازارهای جدیدی در اروپا و آسیا ایجاد کند.
استراتژی‌‌‌های بنگاه‌‌‌ها در برابر عدم قطعیت
با توجه به عدم قطعیت تعرفه‌‌‌ها، بنگاه‌‌‌ها به استراتژی‌‌‌های تاکتیکی مانند مدیریت موجودی و مذاکره قیمت روی آورده‌‌‌اند. داده‌‌‌های PMI نشان می‌دهد که موجودی‌‌‌های تولیدی در آمریکا در فوریه 2025 به 50.2 رسیده، که نشانه‌‌‌ای از انباشت محدود موجودی پیش از اعمال تعرفه‌هاست. در بخش خرده‌فروشی نسبت به موجودی فروش در ژانویه 2025 به 169.8درصد افزایش یافته، اما همچنان پایین‌تر از میانگین نسبت به پاندمی است. شرکت‌هایی مانند ایسر( Acer) و والمارت(Walmart) با افزایش قیمت برای مصرف‌کنندگان یا مذاکره برای کاهش قیمت تامین‌‌‌کنندگان چینی، به دنبال جبران هزینه‌‌‌های تعرفه‌‌‌ها هستند. این استراتژی‌‌‌ها اگرچه موثرند، اما با ریسک کاهش تقاضا یا تنش با شرکای تجاری همراه هستند.
استراتژی‌‌‌های بلندمدت مانند تنوعبخشی به تامین‌‌‌کنندگان و منطقهایسازی زنجیره تامین نیز در حال گسترش است. شرکت‌های فناوری که از تعرفه‌‌‌های قبلی در سال 2018 درس گرفته‌‌‌اند، تولید را به آسه‌‌‌آن و هند منتقل کرده‌‌‌اند. همکاری بین شرکای زنجیره تامین و استفاده از داده‌‌‌ها برای تصمیم‌‌‌گیری هوشمندانه، از دیگر راه‌‌‌های کلیدی است.
نتیجه‌‌‌گیری
زنجیره تامین جهانی در سه ماه دوم 2025 در تلاطم امواج تعرفه‌‌‌ها، اختلالات لجستیک و مشکلات زیست‌‌‌محیطی قرار دارد، اما این چالش‌‌‌ها با فرصت‌‌‌هایی برای نوآوری و انعطاف‌‌‌پذیری همسو هستند. بنگاه‌‌‌ها با سرمایهگذاری در فناوری، تنوعبخشی به تامین کنندگان و تمرکز بر پایداری می‌توانند از این دوره پر تلاطم عبور کنند.
