بازار گردشگری متناسب با تغییرات جمعیتی رشد نکرده است؛
مثلث خطر، مقابل توریست‌های سالمند
دولت‌ها به واسطه تاثیر این سفرها بر سلامت جسمی، روحی و روانی و جلوگیری از انزوای این گروه سنی به دنبال توسعه این شیوه از توریسم هستند. از سوی دیگر سالمندان به واسطه زمان آزاد پس از بازنشستگی مخاطب تورهایی با روزهای بیشتر هستند و اغلب به واسطه پس‌انداز، راحت‌‌‌تر برای سفرها هزینه می‌کنند. مجموع این عوامل سبب شده آژانس‌های گردشگری در کشورهای مختلف به دنبال جذب این گروه سنی باشند و خود را به عنوان مقصد جذاب گردشگری سالمندان در جهان معرفی کنند.
ژاپن نمونه‌ای از این کشورهاست که امکانات حملونقل عمومی پیشرفته و دسترسی آسان را برای افراد با محدودیت‌های حرکتی فراهم کرده است. آنها همچنین با معرفی چشمههای آب گرم و مراکز درمان سنتی در کنار تورهای فرهنگی و تاریخی متناسب با نیازهای سالمندان خود را به عنوان مقصدی جذاب برای سالمندان معرفی می‌کنند.
اسپانیایی‌‌‌ها با وجود انبوه توریست‌های خود، از گردشگری سالمندان هم غفلت نکرده‌اند. در تبلیغات گردشگری این کشور روی مطلوب بودن آب و هوای گرم و معتدل این کشور برای سالمندان تاکید می‌شود. برنامه‌ریزان توریسم در اسپانیا همچنین بسته‌‌‌های گردشگری ارزان و مقرون‌‌‌به‌‌‌صرفه برای سالمندان، بهویژه در شهرهایی مثل مالاگا، آلیکانته و بارسلونا را معرفی می‌کنند. در سواحل این کشور امکانات رفاهی برای گروه سنی سالمند در نظر گرفته شده و چشمههای آب گرم و مراکز اسپا در موضوع توریسم سلامت تبلیغ می‌شود.
ایتالیا به واسطه جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی برای گردشگران سالمند جذاب است، در همین راستا سیاستگذاران توریسم در این کشور برنامههای گردشگری ویژه سالمندان نظیر تورهای پیاده‌‌‌روی آرام در شهرهایی مانند رم، فلورانس و ونیز را طراحی کرده‌اند. آنها همچنین امکانات مدرن در اقامتگاههای تاریخی خود عرضه می‌کنند و در کنار آن سراغ تورهایی رفته‌اند که در آن گردشگران بتوانند تجربه غذا و آشپزی داشته باشند.
ایالات متحده آمریکا هم توانسته جزو کشورهای موفق در حوز گردشگری سالمندان باشد. پارک‌های ملی این کشور نظیر یوسمیتی و گرند کنیون برای گروه سنی جوان بسیار جذاب هستند و انبوه توریست‌ها از آن دیدن می‌کنند. با این حال مدیران این پارک‌ها امکاناتی برای دسترسی سالمندان هم تدارک دیده‌اند. در ایالت‌هایی مانند فلوریدا و کالیفرنیا هم مراکز تفریحی و اقامتی متناسب با نیازهای سالمندان را داریم. ضمن اینکه تورهای تفریحی لوکس با برنامههای انعطاف‌‌‌پذیر هم در این کشور برای گروه سنی سالمند طراحی شده است.
استرالیایی‌ها هم تورهایی مانند کشتی‌‌‌های کروز و تورهای گروهی کم‌شتاب را برای سالمندان تدارک دیده، نیازهای خاص این گروه سنی را در حملونقل عمومی و اقامتگاه‌‌‌ها لحاظ کرده و بدل به یکی از مقاصد مطلوب برای گردشگری سالمندان شده‌اند.
آلمان دیگر کشوری است که با توسعه گردشگری سلامت در مراکز درمانی و اسپاهای معروف، ارائه تورهای تاریخی و فرهنگی با برنامههای متناسب برای سالمندان و زیرساختهای عالی حملونقل به دنبال توسعه گردشگری این گروه سنی در آلمان است و توریست‌هایی از سایر کشورها را هم جذب می‌کند. تایلندی‌ها برنامههای گردشگری شامل یوگا، مدیتیشن، اسپا و سایر خدمات درمانی و سلامت را با هزینه‌‌‌های پایین و کیفیت بالا عرضه می‌کنند. به علاوه آب‌‌‌وهوای گرمسیری و اقامتگاههای مقرون‌‌‌به‌‌‌صرفه این کشور را به مقصدی محبوب برای سالمندان تبدیل کرده است. فرانسوی‌ها هم مانند ایتالیایی‌ها با جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی در کنار اقامتگاههای مجلل با امکانات مناسب و همچنین برنامههای گردشگری غذا در کنار مناطق روستایی آرام و مناسب برای توریست‌ها به دنبال جذب گردشگران سالمند چه در این کشور و چه از سایر کشورها هستند و نمونه موفقی در این حوزه به حساب می‌آیند. پرتغالی‌ها در تبلیغات خود درباره گردشگری سالمندان روی آب‌‌‌وهوای گرم و مطبوع در تمام سال، سواحل زیبا با امکانات مناسب برای سالمندان و هزینه‌‌‌های پایین‌‌‌تر نسبت به بسیاری از کشورهای اروپایی مانور می‌دهند. در سوئیس نیز زیرساختهای مدرن و دسترسی آسان در تمام کشور، خدمات لوکس و تورهای کم‌شتاب برای سالمندان و مناظر طبیعی بکر و جذاب، مانند کوه‌‌‌های آلپ و دریاچه‌‌‌های این کشور به عنوان زیرساختهای توسعه این شیوه از توریسم معرفی می‌شود.
راه پرسنگلاخ توریسم سالمندی در ایران
در ایران شرایط به چه ترتیب است؟ مهدی گوهری راهنمای گردشگری در این زمینه به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: در ایران مخاطبان تورهای طبیعت و پیمایش معمولا گروههای سنی جوان‌تر هستند و افراد با سن بالاتر در تورهای تاریخی و فرهنگی ثبت‌نام می‌کنند.
به گفته او تورهای سالمندان به خدمات بیشتری نیاز دارد. او اضافه می‌کند: برای سفر به مقاصد دورتر، این گروه سنی ترجیح می‌دهند با هواپیما سفر کنند با این حال در ایران به واسطه کمبود بلیت و لغو پروازها با چالش‌‌‌هایی در این زمینه مواجهیم.
در سال‌های اخیر بسیاری از آژانس‌ها سفرهایی را که با قطار انجام می‌دادند با اتوبوس انجام می‌دهند، این در حالی است که حملونقل ریلی برای گروه سنی میانسال و سالمند مطلوب‌تر است. گوهری درباره دلایل این امر توضیح می‌دهد: تهیه بلیت قطار یک چالش بزرگ برای آژانس‌هاست. ما با سیستم پیش‌فروش آن‌هم یک ماه پیش از سفر مواجهیم. در شرایطی که فهرست قطعی از گردشگران وجود ندارد، امکان تهیه بلیت برای آژانس‌ها مهیا نیست. البته برخی تورها اقدام به خرید بلیت با اسامی دیگر می‌کنند که در صورت ایجاد هر گونه مشکلی، برای آنها تبعات زیادی دارد.
از نظر این راهنمای گردشگری با اختلال ایجاد‌شده در حملونقل هوایی و ریلی، گزینه حملونقل جاده‌ای به تنها گزینه برای بسیاری از آژانس‌ها بدل شده است. او می‌افزاید: در این بخش هم ما با مشکل فرسودگی اتوبوس‌ها مواجهیم که در سال‌های آتی شرایط سخت‌تری را برای صنعت گردشگری ایجاد می‌کند.
او همچنین از چالشهای مرتبط با خدمات بین‌راهی به عنوان دیگر مشکل توریسم سالمندان نام می‌برد و می‌گوید: در برخی مسیرها این مشکل مشهودتر است. به عنوان مثال در مسیر چابهار به خلیج گواتر هیچ‌گونه امکانات رفاهی در این زمینه وجود ندارد و در سایر مسیرها هم در مساله نظافت این مجموعه چالشهای جدی دارند.
به گفته گوهری برای توسعه توریسم سالمندان در ایران باید زیرساختهای آن توسعه یابد. او می‌گوید: در کنار تامین زیرساخت‌ها، در آموزش‌های تورلیدری نیاز به آموزش‌های خاص داریم تا بتوانیم در آینده تورهای تخصصی در این زمینه برگزار کنیم. گروههای سالمند معمولا به مساله نظافت حساس‌ترند یا در موضوع غذا به واسطه مشکلاتی مانند فشار خون، دیابت و... با محدودیت‌های بیشتری مواجهند که باید در تعریف تورها در نظر گرفته شود.
مهسا مطهر کارشناس گردشگری هم در مصاحبه‌‌‌‌‌‌ای به «دنیای‌اقتصاد» گفته بود: ما مجموعه‌‌‌‌‌‌ای از چالشهای مرتبط با زیرساختهای فیزیکی برای دسترس‌‌‌‌‌‌پذیری در گردشگری برای افراد سالمند داریم. به علاوه سرویس‌‌‌‌‌‌های بهداشتی هم در بسیاری از اماکن مناسب نیست، دسترسی به آسانسور وجود ندارد و حتی رمپ‌‌‌‌‌‌های ساخته شده برای دسترس‌‌‌‌‌‌پذیری هم استاندارد نیستند، به عنوان مثال رمپی که باید هفت درجه شیب داشته باشد بیش از ۱۵ درجه شیب دارد. خوانا نبودن تابلوهای گردشگری برای افراد سالمند که با مشکل بینایی مواجهند هم در ایران چالش‌‌‌هایی را برای این گروه سنی ایجاد کرده است.
سهند عقدایی کارشناس گردشگری هم در گفت‌‌‌وگویی با «دنیای‌اقتصاد» در این باره گفت: چنانچه یک فرد سالمند قرار باشد چند روز را در خارج از خانه و در تور باشد باید امکانات اولیه پزشکی مانند سنجش قند، فشار خون و... برایش مهیا شود. به علاوه در سایر کشورها ما شاهد حضور برخی مراکز سفر و آرامش برای سالمندان هستیم که تعریف کاملا متفاوتی با خانه یا مراکز نگهداری سالمندان دارند. به عنوان مثال در تاجیکستان ما در کوهستان مجموعه‌‌‌هایی داریم که فضای آرام و امنی را برای سالمندان تدارک می‌‌‌بینند و به آنها خدمات پزشکی اولیه می‌دهند. در این مراکز یک گردشگر سالمند می‌تواند برای یک هفته، دو هفته یا یک ماه روزهای آرامی را سپری کند.
به گفته او سالمندان برخلاف سایر گروههای سنی زمان بیشتری برای سفر دارند و بهویژه مانند گروه سنی میانسال نیستند که باید زودتر سر کار خود برگردند. عقدایی می‌افزاید: طبقه‌‌‌ای از سالمندان با توجه به سال‌ها کار و فعالیت دغدغه مالی هم ندارند و می‌‌‌خواهند در جایی به آرامش برسند که این مراکز فضای بسیار مناسبی را برای آنها فراهم می‌کند. با این حال یکی از چالش‌‌‌هایی که ما در ایران، چه در موضوع گردشگری و چه حتی یک زیست ساده شهری برای سالمندان، افراد دارای معلولیت و... با آن مواجهیم فقدان مناسب‌‌‌سازی سایت‌‌‌های گردشگری و فضاهای شهری ماست که همین امر تحرک آنها را حتی در یک فضای شهری کاهش داده و باعث حضور اندک آنها می‌شود.
