ایران و عربستان

محمد عثمانی، پژوهشگر مسائل خاورمیانه، روابط پیچیده ایران و عربستان در سال ۱۴۰۴ را تحلیل کرده است.

دنیای اقتصاد: چند روزی از حذف تراکتور می‌گذرد و شاید اکنون کار درست، فراموشی ناکامی آسیایی و ادامه تنها رقابت موجود یعنی لیگ برتر باشد. اما در بزنگاه فعلی، چنین اتفاقی حتی جنگ بالای جدول را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد و تبریزی‌ها اگر نتوانند از این چالش خودساخته عبور کنند، یک فصل دیگر را هم بدون هیچ دستاوری به پایان می‌رسانند؛ آن‌هم پس از کلی خرج و حاشیه. سوال اینجاست؛ آیا باید حذف تراکتور از سطح دوم لیگ قهرمانان را هم به پای فاصله نجومی فوتبال ایران و عربستان گذاشت؟

عقلانیت حاکم بر مناسبات احیاشده ایران و عربستان دو سال پس از ۱۰ مارس ۲۰۲۳ در متن و فرامتن توافق مشهود است. از تماس‌های منظم سطح بالا، ورود روابط دوجانبه به فاز تجارت و گردشگری و مدیریت متغیرهای آشوب‌ساز منطقه‌ای که می‌تواند ترسیم‌کننده خطوط آینده همکاری به‌ویژه در بعد امنیت منطقه‌ای باشد.

دنیای اقتصاد: مناسبات تازه ایران و عربستان که از ۱۰ مارس ۲۰۲۳ تهران و ریاض را وارد روندها و فرآیندهای جدیدی کرده، دستاوردهایی را در روابط دوجانبه و همچنین در سطح منطقه با تمایل دو کشور به مدیریت تنش‌ها تثبیت کرده که نقش مهمی در مقوله ثبات‌سازی در خاورمیانه دستخوش آشوب دارد. ارزیابی از روند طی شده و چشم‌انداز پیش رو موضوعی است که دکتر قدیر نصری، استاد اندیشه سیاسی دانشگاه خوارزمی و رئیس پژوهشکده مطالعات علمی و استراتژیک خاورمیانه، با تبیین سویه‌های استراتژیک در مناسبات تازه ایران و عربستان به آن پرداخته است.

بیستم اسفند ۱۴۰۳، دومین سالگرد رویداد بزرگ آشتی ایران و عربستان با میانجی‌گری چین است. اگرچه پایداری این روند در ابتدا با تردیدهایی همراه بود، چراکه دو کشور رقبای دیرینه با نگرانی های ریشه دار بودند، اما این روند درنهایت با ثبات و موفقیت‌آمیز همراه شد و به برقراری ثبات در منطقه کمک کرده است. سال‌های آینده شاهد حرکت‌های جدید در مسیر آشتی خواهند بود، اما تلاش‌های تازه‌ای نیز باید صورت گیرد. این آشتی بخشی از هرگونه ترتیبات مربوط به نظم آینده منطقه خواهد بود.

دنیای اقتصاد: گسترش ارتباط با همسایگان یکی از مهم‌ترین سیاست‌هایی است که توسط مقامات مسوول در حوزه تجارت خارجی دنبال می‌شود، با این‌حال در سال‌های اخیر عمده تجارت ایران با همسایگان به کشورهای ترکیه، عراق و امارات محدود شده‌است. در این بین عربستان‌سعودی، یکی از مهم‌ترین کشورهای منطقه، سهمی از تجارت با ایران ندارد. عربستان سالانه بالغ‌بر ۵۰۰‌میلیارد دلار با سایر کشورها تجارت دارد، اما در ۲۰سال‌گذشته، سهم ایران از سبد شرکای تجاری عربستان از یک‌درصد فراتر نرفته است. حالا دو سال‌پس از شروع دوباره رابطه دیپلماتیک…

اقتصادنیوز: علی مبارک محمد، سخنگوی کمیته تحصن مسالمت‌آمیز المهرة – یک جنبش مردمی مخالف نفوذ عربستان – به The Cradle گفت: «عربستان نتواست پروژه خط لوله نفت را به دلیل مخالفت‌های سیاسی تحمیل کند.»

دنیای اقتصاد: مرحله یک‌چهارم نهایی سطح دوم لیگ قهرمانان آسیا امروز با برگزار دیدار نمایندگان ایران و عربستان آغاز می‌شود. جایی که از ساعت ۱۹:۳۰ تراکتور در تبریز میزبان التعاون است.

اقتصادنیوز: بازار نفت همچنان برای تحقق خواسته‌های عربستان حیاتی است. درآمدهای بالای نفتی برای تأمین مالی پروژه‌های چشم‌انداز ۲۰۳۰ ضروری هستند، اما این درآمدها ممکن است به‌دلیل درخواست اخیر ترامپ برای کاهش قیمت نفت به سختی حفظ شوند.

اقتصادنیوز: هشام الغانم، پژوهشگر غیر مقیم، مرکز کارنگی خاورمیانه براین باور است که در سال ۲۰۲۵، عربستان با مجموعه‌ای از چالش‌های متعدد در عرصه سیاست خارجی خود در خاورمیانه مواجه است. روابط با ایران همچنان با تنش‌های تاریخی و کنونی روبروست که نیاز به مانور دیپلماتیک دقیقی دارد.

اقتصادنیوز: ترامپ فشارها بر سعودی‌ها را برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل افزایش داده، اما از آنجا که پیش‌شرط اساسی ریاض -ایجاد دولت فلسطینی است- هیچ‌گونه پیشرفتی حاصل نشده است. علاوه بر این، علی‌رغم موضع سخت ترامپ، او برای رفع این شکاف گامی جدی برنداشته، به‌ویژه با بیان مواضع اخیرش درباب اخراج فلسطینیان از نوار غزه؛ موضعی که که به‌طور قاطع از سوی عربستان رد شد.

اقتصادنیوز: به ادعای ناظران، بازگشت ترامپ و رویکرد رئیس جمهوری در ارتباط با حوثی‌ها، می‌تواند تعاملات تهران و ریاض را به شکلی منفی تحت تاثیر قرار داده و به صلح سرد دو رقیب پایان دهد.

اقتصادنیوز: چین می‌خواهد اطمینان حاصل کند که درگیری مجدد، عادی‌سازی روابط میان ایران و عربستان را به خطر نمی‌اندازد، حتی اگر به طور فزاینده‌ای درگیر ناآرامی‌های منطقه‌ای گسترده‌تر شوند. تلاش‌های چین عمدتاً بر دولت یمن که در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته شده است متمرکز شده است، که نشان دهنده عدم وجود روابط دیپلماتیک این کشور با حوثی‌هاست.

اقتصادنیوز: به ادعای ناظران، بازگشت ترامپ و رویکرد رئیس جمهوری در ارتباط با حوثی‌ها، می‌تواند تعاملات تهران و ریاض را به شکلی منفی تحت تاثیر قرار داده و به صلح سرد دو رقیب پایان دهد؛ گزاره‌ای که خواست چین نیست؛ بازیگری که از خلاء حضور آمریکا فرصت‌ سازی کرده و تلاش داشت تا با احیای روابط میان تهران و ریاض ثبات را محقق کرده و پروژه‌هایش را اجرایی کند.

مهم‌ترین عامل و متغیر در روابط ایران و چین، داشتن ارزیابی واقع‌‌‌بینانه از اهمیت ایران و منطقه خاورمیانه برای چین است. چنین به نظر می‌رسد که در داخل کشور برخی در خصوص اهمیت جایگاه و ژئوپلیتیک ایران برای چین قدری اغراق کرده و آن را بیش از حد واقعی ارزیابی می‌کنند و بر همین اساس این انتظار را دارند که چین در مقابل فشارهای آمریکا بر ایران ایستادگی کند.

اقتصادنیوز: وزیر امور اقتصاد و دارایی که عازم کشور عربستان شده است، با همتای خود سلفی گرفت که در ادامه مشاهده خواهید کرد.

ايسنا: وزیر امور اقتصادی و دارایی مروز به دعوت مشترک همتای سعودی خود و رئیس صندوق بین‌المللی پول عازم عربستان است.

ایرنا: وزیر امور خارجه ایران تاکید کرد که سخنان نخست وزیر اسرائیل مبنی بر تشکیل کشور فلسطینی در سرزمین عربستان نشانه طغیان بی‌سابقه رژیم اشغالگر ‌و تهدیدی علیه صلح و امنیت منطقه است.

نکته مهم آن است که این اولین سفر مقام ارشد سعودی پس از سال‌های متمادی به لبنان است و نشان می‌دهد که ریاض باور کرده که لبنان از منظر سیاسی وارد فصل تازه‌ای شده است.

اقتصادنیوز: شرایط در لبنان تغییر کرده، اما انتظارات عربستان بدون تغییر باقی مانده است. ریاض مدت‌هاست که بر اصلاحات اقتصادی و قانونی به عنوان پیش نیاز هرگونه کمک مالی به کشور در حال مبارزه پافشاری کرده است.

دنیای اقتصاد: آخرین خبرها از سوی مقامات ایران و عربستان نشان از باز شدن افق‌های جدید در دیپلماسی میان این دو کشور دارد. این در حالی است که روابط تهران و ریاض به عنوان دو بازیگر اصلی منطقه همواره با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده است.

دنیای اقتصاد: در مقایسه با منطقه‌ای که ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود تجربه کرد، خاورمیانه بسیار متفاوتی در این ماه به استقبال رئیس‌جمهور منتخب دونالد جی. ترامپ خواهد رفت. گریگوری گاوس، استاد دانشگاه ورمونت و کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس، در تحلیلی برای موسسه خاورمیانه نوشت: سوریه عمیقا تغییر کرده و هم مشکلات جدید و هم فرصت‌های جدیدی ارائه می‌دهد. باید به‌درستی بازی کرد تا از حرکت ایران به سمت گریز هسته‌ای جلوگیری شود. عربستان سعودی هم اعتمادبه‌نفس بیشتری دارد و هم احتمال کمتری دارد که…

تسنیم: به دنبال اعدام چند ایرانی در عربستان سفیر سعودی در تهران به وزارت امور خارجه احضار و مراتب اعتراض شدید ایران و مغایرت این اقدام با روند کلی همکاری‌های قضایی دو کشور طی یادداشتی به وی ابلاغ و بر ضرورت ارائه توضیح لازم در این زمینه تاکید شد.

ايسنا: وزارت کشور عربستان از اعدام ۶ نفر با تابعیت ایرانی که به اتهام «قاچاق مواد مخدر به این کشور» محکوم شده بودند، خبر داد.

اقتصادنیوز: به ادعای ناظران فارغ از تمایل بحرین و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس برای بهبود روابطشان با ایران، بعید است ترامپ از این رویکرد استقبال کند. نگرانی‌های دولت آینده آمریکا در قبال سیاست‌ها و استراتژی‌های بلوک غیرغربی شامل روند دلارزدایی در شرایط کنونی برجسته‌تر شده است.

اقتصادنیوز: صنم وکیل، کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه در یادداشتی ادعا کرد: «تصور این واقعیت که ترامپ مدیریت مناقشه در خاورمیانه را بیش از مهاجرت، اقتصاد، جنگ در اوکراین یا رقابت با چین در اولویت قرار دهند، ساده‌لوحانه است. »

اقتصادنیوز: به ادعای صنم وکیل، کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه؛ توافق ابراهیم که روابط اسرائیل، امارات و بحرین را عادی‌سازی کرد، می‌تواند دوره جدید ادعایی از یکپارچگی در خاورمیانه را امکان‌پذیر کند.

اقتصادنیوز: یک کارشناس ارشد خاورمیانه با استناد به مواضع دونالد ترامپ مدعی است که هنوز نمی‌توان در باب نقشه راه ساکن جدید کاخ سفید درباره خاورمیانه گفت، شواهد نشان می‌دهد که او به سان گذشته بر توافق ابراهیم و عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان متمرکز می‌شود.

اقتصادنیوز: حمایت آشکار آمریکا از کمپین‌های اسرائیل علیه مردم فلسطین و لبنان، حمایت از رویکرد و استراتژی ایالات متحده توسط پادشاهی‌های خاورمیانه را که به طور معمول به دنبال اعمال محدودیت بر رفتار تهران بودند را کاهش داده است.

همزمان روسای نظامی ایران و عربستان اخیراً گفت‌‌وگوهای دفاعی انجام دادند و برای تمرین نظامی مشترک در دریای سرخ برنامه‌ریزی کردند.