استارلینک می‌تواند از سانسورها عبور کند؟
اینترنت ماهواره‌ای و تغییر معادلات در حکمرانی جهانی
نفوذ در معادلات بین‌المللی
در شرایطی که دسترسی به اینترنت در جهان امروزی به‌مثابه یک نیاز اساسی شمرده می‌شود، ظهور اینترنت ماهواره‌ای با وعده اتصال بدون محدودیت می‌تواند گشایش جدیدی در عرصه ارتباطات باشد. کارشناسان معتقدند که این فناوری نه تنها این قدرت را به کاربران می‌بخشد که ورای محدودیت‌ها حرکت کنند، بلکه توانایی آن را نیز دارد که نقشی پررنگ در نظم نوین جهانی داشته باشد؛ شبکه اطلاعاتی‌ای که به اعتقاد مانوئل کستلز، نظریه‌پرداز حوزه ارتباطات، می‌تواند قدرت را از دولت‌ها به بازیگران غیردولتی منتقل کند.
در همین راستا، کارشناسان این حوزه همچنین نقش استارلینک در جنگ روسیه و اوکراین و اظهارات اخیر ایلان ماسک را مهر تاییدی بر نفوذ اینترنت ماهواره‌ای در سازوکار حکمرانی جهانی می‌دانند. ماجرای فعالیت استارلینک در اوکراین به فوریه ۲۰۲۲ و بعد از حمله روسیه به این کشور بازمی‌گردد. در آن زمان حمله روسیه به اوکراین به زیرساخت‌های ارتباطی آن آسیبی جدی وارد کرد و عملا دسترسی آنها به اینترنت با اختلال مواجه شد. در این شرایط بود که پای استارلینک به عنوان یک راه‌حل حیاتی به میان آمد. این موضوع تا آنجا اهمیت دارد که انتشار هر خبری مبنی بر توقف خدمات شرکت اسپیس‌ایکس به اوکراین حواشی بسیاری را به همراه می‌آورد.
اختلافات اخیر آمریکا و اوکراین باعث شده است تا شایعاتی درباره احتمال غیرفعال شدن ترمینال‌های استارلینک در اوکراین مطرح شود؛ فرضیه‌ای که توییت رادوسلاو سیکورسکی، وزیر امور خارجه لهستان در شبکه اجتماعی ایکس نیز به آن دامن زد. او در این باره نوشت: «اگر اسپیس‌ایکس اثبات کند که تامین‌کننده‌ای غیرقابل‌اعتماد است باید به دنبال جایگزین دیگری برای ارائه اینترنت ماهواره‌ای در اوکراین بود.»
تمام هزینه ۵۰ میلیون دلاری فعال‌سازی اینترنت استارلینک در اوکراین توسط دولت لهستان پرداخت می‌شود. البته این اظهارنظرها فورا از سوی ایلان ماسک تکذیب شد و او در واکنش به پست وزیر امور خارجه لهستان گفت که هزینه ۵۰ میلیون دلاری پرداخت‌شده توسط این کشور تنها بخشی از هزینه‌های فعال ماندن استارلینک در اوکراین را پوشش می‌دهد و در حال حاضر هیچ جایگزین بهتری نیز برای استارلینک وجود ندارد.
البته هم‌زمان با این جنجال، ارزش سهام یوتل‌ست، به عنوان رقیب استارلینک، بیش از ۳ برابر رشد کرده است. ماسک در پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «برای اینکه خیلی واضح بگویم مهم نیست که چقدر با سیاست اوکراین مخالفم، استارلینک هرگز پایانه‌های خود را خاموش نخواهد کرد. ما هرگز چنین کاری انجام نمی‌دهیم یا از آن به عنوان ابزار معامله استفاده نمی‌کنیم.» پست وزیر امور خارجه لهستان واکنش مارکو روبیو، همتای آمریکایی او را نیز برانگیخت. روبیو نیز در ایکس نوشت: «هیچ‌کس هیچ تهدیدی درباره قطع اینترنت استارلینک اوکراین نکرده است. البته باید تشکر کنید، چون اوکراین بدون استارلینک مدت‌ها قبل جنگ را باخته بود و روسیه اکنون در مرز لهستان بود.»
از انحصار تا ظهور بازیگران جدید
با این اوصاف چندان عجیب هم نیست که ظهور اینترنت ماهواره‌ای نگرانی‌هایی جدی برای برخی کشورها و حکمرانی آنها به وجود آورده است؛ کشورهایی که اغلب سیستم‌های کنترل سختگیرانه‌ای بر اینترنت دارند و حالا وجود یک فناوری که می‌تواند برخلاف تمام قوانین حرکت کند، اتفاق مثبتی برای آنها محسوب نمی‌شود. چین که تا کنون تلاش کرده است مدل اینترنت خود را داشته باشد یکی از این نمونه‌ها است. این کشور در واکنش به تهدید ناشی از ظهور اینترنت ماهواره‌ای در نظر دارد که برنامه‌هایی برای توسعه اینترنت ماهواره‌ای بومی خود پی‌ریزی کند تا بتواند مانع از نفوذ استارلینک شود. همچنین کارشناسان معتقدند ممکن است این کشور قوانینی تصویب کند که استفاده از ترمینال‌های استارلینک را غیرقانونی کند و با اقدامات ضدماهواره‌ای مانع پوشش استارلینک در خاک خود شود.
همچنین هند نیز در جایگاه یکی از پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان طی سال‌های اخیر سعی کرده است اینترنت بومی و حاکمیت دیجیتال مستقل خود را گسترش دهد، اما ورود استارلینک به این کشور و افزایش تعداد کاربران آن باعث شده است دولت این کشور با چالش‌هایی در زمینه حکمرانی فضای مجازی و سایبری مواجه شود.
در این راستا، در سال ۲۰۲۱ هند فعالیت استارلینک را به دریافت مجوز منوط کرد. استارلینک پیش از آن بدون هماهنگی با دولت هند اقدام به ارائه خدمات در این کشور کرده بود که برخلاف سیاست‌های هند برای کنترل اینترنت بود. دولت هند همچنین نگران است که اگر استارلینک بدون نظارت دولت فعالیت کند، دسترسی مردم به اطلاعات جهانی در حالی گسترش پیدا کند که خارج از کنترل قوانین ملی باشد و در تضاد با سیاست‌های نظارتی این کشور قرار بگیرد. به این ترتیب دولت هند برای مقابله با تهدید اسپیس‌ایکس در کشور خود از این شرکت خواسته است که تا قبل از ارائه خدمات، مجوزهای رسمی دریافت کند. هند همچنین در اقدامی مشابه با کشور چین اعلام کرده است که قصد دارد پروژه‌های اینترنت ماهواره‌ای داخلی خود را توسعه دهد تا از وابستگی به شرکت‌های خارجی جلوگیری کند. هند از سوی دیگر برای جایگزینی استارلینک با پروژه‌های رقیب شرکت اسپیس‌ایکس، مانند وان‌وب (OneWeb)، همکاری کرده است که بخشی از سهام آن متعلق به دولت هند است.
در کنار تمام وقایع و هنجارشکنی‌هایی که اینترنت ماهواره‌ای در حکمرانی جهانی ایجاد کرده است، اکنون رابطه سیاسی بین دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا و ایلان ماسک بحث‌ها در این خصوص را وارد عرصه جدیدی کرده است؛ فرضیه‌ای که بیشتر روی موضوع احتمال انحصار استارلینک در این زمینه متمرکز است. استارلینک تا همین حالا نیز در بازار خدمات اینترنت ماهواره‌ای همواره پیشتاز بوده است، اما به تازگی خبرهای متعددی در خصوص داغ شدن بازار رقابت برای ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای منتشر شده‌اند.
یکی از این رقبا شرکت تله‌ست است که به عنوان یک شرکت مخابراتی کانادایی فعالیت می‌کند و با پروژه Lightspeed قصد دارد یک شبکه اینترنت ماهواره‌ای پیشرفته راه‌اندازی کند. شبکه Lightspeed با استفاده از فناوری‌های پیشرفته امکان ارائه خدمات اینترنتی با کیفیت بالا را فراهم می‌کند. این شبکه قابلیت آن را فراهم می‌کند که با تمرکز بر ارائه خدمات به کسب‌وکارها و دولت‌ها، نیازهای خاص این مشتریان را برآورده کند. در این بین وان‌وب (OneWeb) نیز یک شرکت ارتباطات ماهواره‌ای است که با هدف ارائه خدمات اینترنت پرسرعت در سراسر جهان به‌ویژه مناطق دورافتاده و کم‌برخوردار، از طریق یک شبکه ماهواره‌ای مدار پایین زمین (LEO) راه‌اندازی شده است. وان‌وب یکی از اصلی‌ترین شرکت‌هایی است که با همکاری چند شرکت دیگر در تلاش برای رقابت با استارلینک است. در سال ۲۰۲۰، وان‌وب به دلیل مشکلات مالی اعلام ورشکستگی کرد، اما پس از آن توسط کنسرسیومی متشکل از دولت بریتانیا و شرکت هندی بهارتی گلوبال نجات یافت.
کارشناسان معتقدند که گسترش اینترنت ماهواره‌ای طی سال‌های آینده نه‌تنها می‌تواند هر نوع فیلترینگ و محدودیت اینترنتی در جهان را بی‌اثر کند، بلکه با پشت سر گذاشتن زیرساخت‌های سنتی که به راحتی توانایی نابود کردن آن وجود داشت نقش پررنگی در حکمرانی جهانی بازی خواهد کرد؛ مساله‌ای که پیش از این فرآیندی پیچیده داشت، اما اکنون با دسترسی به اطلاعات آزاد زمینه‌ای هموارتر برای آن فراهم شده است.
