ضرورت اصلاحات دارویی در ایران
مدل‌های فعلی عمدتا مبتنی بر قیمت‌گذاری دستوری بوده که هرچند هدف آن کنترل هزینه‌ها و تضمین دسترسی اقشار کم‌‌‌‌‌‌‌درآمد است، اما در بلندمدت مشکلاتی نظیر کمبود دارو، کاهش انگیزه تولیدکنندگان داخلی، وابستگی به واردات و حتی قاچاق معکوس دارو به خارج از کشور را به‌همراه داشته‌است. این چالش‌ها نهتنها فشار مالی مضاعفی بر دولت وارد‌کرده بلکه زنجیره تامین دارو و دسترسی عادلانه به آن را نیز مختل کرده‌است. برای رفع این مشکلات، تغییر رویکرد در سیاستگذاری دارویی و الگوبرداری از تجارب موفق جهانی ضروری به‌نظر می‌رسد.
مطالعات نشان می‌دهد؛ کشورهایی با سیاست‌های دارویی شفاف و انعطاف‌‌‌‌‌‌‌پذیر توانسته‌‌‌‌‌‌‌اند دسترسی عادلانه به داروها را تضمین کنند. برای مثال، در آلمان، نظام سلامت بر پایه بیمه جامع طراحی شده‌است. در این کشور، قیمت داروها به‌‌‌‌‌‌‌طور منظم بررسی و شفاف اعلام می‌شود. این شفافیت باعث‌شده تا دولت، شرکت‌های بیمه و تولیدکنندگان دارو به‌صورت هماهنگ هزینه‌ها را مدیریت کنند و دسترسی همه اقشار جامعه به داروها حفظ شود. در سوئد، از فناوری‌های دیجیتال برای مدیریت ذخایر و توزیع دارو استفاده می‌شود. این فناوری‌ها نهتنها از کمبود دارو جلوگیری می‌کنند، بلکه باعث می‌شوند داروها به‌صورت عادلانه و در زمان مناسب به همه مناطق کشور برسند. این مدل به‌ویژه در بحران‌‌‌‌‌‌‌هایی مانند همه‌‌‌‌‌‌‌گیری کرونا موفق بوده و از فشار بر نظام سلامت کاسته است.هند که از نظر منابع و چالش‌ها شرایطی مشابه ایران دارد، به‌‌‌‌‌‌‌جای کنترل مستقیم قیمت داروها، از بیمه‌‌‌‌‌‌‌های هدفمند استفاده کرده‌است.
در این روش، هزینه داروهای اساسی برای اقشار کم‌‌‌‌‌‌‌درآمد توسط بیمه پرداخت می‌شود. در عین حال، دولت با ارائه تسهیلات مالی به تولیدکنندگان داخلی، آنها را به تولید داروهای باکیفیت و ارزان‌تر تشویق کرده‌است. با نگاهی به تجارب جهانی، به‌نظر می‌رسد که سیاست‌های دارویی ایران نیازمند بازنگری اساسی است. یکی از گام‌های ضروری در این راستا تغییر نقش دولت از مداخله‌‌‌‌‌‌‌گر مستقیم به تسهیلگر است. دولت می‌تواند به‌‌‌‌‌‌‌جای کنترل قیمت‌ها از طریق سیاستگذاری دستوری، منابع یارانه‌‌‌‌‌‌‌ای را به بیمه‌‌‌‌‌‌‌های سلامت اختصاص دهد تا داروهای ضروری برای اقشار کم‌‌‌‌‌‌‌درآمد و بیماران خاص به‌صورت رایگان یا با هزینه کم در دسترس قرار گیرد. این تغییر نهتنها از بروز بازارهای سیاه دارویی جلوگیری می‌کند، بلکه دسترسی عادلانه‌‌‌‌‌‌‌تر به داروها را نیز تضمین خواهد کرد.
از سوی دیگر، حمایت از تولید داخلی باید در اولویت قرار گیرد. ارائه تسهیلات مالی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تولید و حمایت از تحقیق و توسعه در حوزه داروهای نوین، می‌تواند وابستگی کشور به واردات را کاهش داده و انگیزه تولیدکنندگان داخلی را افزایش دهد. این اقدامات، به‌ویژه در شرایط تحریم، نقش حیاتی در حفظ امنیت دارویی کشور ایفا خواهند کرد.
یکی از مشکلات اصلی نظام سلامت ایران، سهم بالای پرداخت از جیب مردم در هزینه‌های درمانی است که به‌‌‌‌‌‌‌طور متوسط بیش از ۴۰درصد کل هزینه‌ها را شامل می‌شود. این رقم بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی است(کمتر از ۲۰درصد.) این وضعیت، به‌ویژه برای اقشار کم‌‌‌‌‌‌‌درآمد، فشار مالی سنگینی ایجاد‌کرده و بسیاری از افراد را از دسترسی به درمان‌‌‌‌‌‌‌های ضروری محروم کرده‌است. برای کاهش این سهم، افزایش منابع مالی اختصاص‌‌‌‌‌‌‌یافته به بیمه‌‌‌‌‌‌‌های سلامت ضروری است. تقویت سیستم بیمه‌‌‌‌‌‌‌ای و هدفمندسازی یارانه‌های سلامت می‌تواند پرداخت از جیب مردم را به‌‌‌‌‌‌‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد.
این اقدام علاوه‌بر کاهش فشار مالی بر خانواده‌‌‌‌‌‌‌ها، نظام سلامت را عادلانه‌‌‌‌‌‌‌تر و پایدارتر خواهد کرد، همچنین تقویت فناوری‌های دیجیتال نظیر سامانه TTAC می‌تواند گامی موثر در نظارت بر توزیع دارو و جلوگیری از سوءاستفاده و فساد باشد. این سامانه‌‌‌‌‌‌‌ها با رصد موجودی دارو در داروخانه‌‌‌‌‌‌‌ها و شفاف‌سازی فرآیند توزیع، به بهبود مدیریت زنجیره تامین دارو کمک می‌کنند. همچنین بیماران خاص که نیازمند داروهای گران‌‌‌‌‌‌‌قیمت هستند باید مورد حمایت‌های ویژه قرار گیرند.
تخصیص یارانه‌های هدفمند یا ایجاد بیمه‌‌‌‌‌‌‌های خاص می‌تواند اطمینان دهد که هیچ فردی به دلیل مشکلات مالی از دریافت داروهای ضروری محروم نخواهد شد. اجرای اصلاحات در سیاست‌های قیمت‌گذاری باید به‌‌‌‌‌‌‌طور تدریجی و با دقت انجام شود. تغییرات ناگهانی و غیرمحتاطانه در سیاست‌ها می‌تواند آسیب‌های بیشتری، به‌ویژه برای قشر کم‌‌‌‌‌‌‌درآمد، ایجاد کند.
بهترین روش این است که اصلاحات به‌صورت مرحله‌‌‌‌‌‌‌ای در مناطق مختلف کشور آزمایش شده و سپس با ارزیابی نتایج، به‌‌‌‌‌‌‌طور سراسری در سطح کشور پیاده‌‌‌‌‌‌‌سازی شوند. این رویکرد نهتنها مشکلات را کاهش می‌دهد، بلکه به دولت این امکان را می‌دهد که واکنش سریع‌تری به چالش‌ها و مشکلات جدید نشان دهد. در نهایت، هدف اصلاحات دارویی باید تحقق عدالت در دسترسی به دارو برای تمامی اقشار جامعه باشد. ایران می‌تواند با بهره‌‌‌‌‌‌‌گیری از تجربیات موفق جهانی و تطبیق آنها با شرایط بومی، به الگویی پیشرو در منطقه تبدیل شود. این اصلاحات، علاوه‌بر کاهش نابرابری‌‌‌‌‌‌‌ها و بهبود کیفیت زندگی مردم، اعتماد عمومی به نظام سلامت را نیز تقویت خواهد کرد.
* دکترای اقتصاد سلامت
