در میزگرد دنیای اقتصاد با حضور مدیران فناپ زیرساخت بررسی شد؛
تحول و حکمرانی دیجیتال در صنایع معدنی - فلزی
گامی به سوی تحقق کارخانه‌های هوشمند
اتصال بی‌شماری از حسگرها و توانایی جمع‌آوری داده‌ها در فیلد، انتقال و پردازش داده‌ها به‌طور همزمان و برخط، سطوح بالایی از کنترل و پایش اطلاعات را به همراه دارد. این بدین معناست که در انقلاب صنعتی چهارم علاوه بر توانمندسازی فضای ارتباطات ماشینی، انسان‌ها وارد مرحله نوینی از زندگی خواهند شد که به آن زندگی «پسا هوشمندی» گفته می‌شود، سبکی از زندگی با فلسفه انسان‌گرایی دیجیتال، که آینده‌نگاری خاص خود را به همراه دارد.
تعریف صنعت چهار، اولین بار در سال ۲۰۱۱ و در نمایشگاه‌هانوفر آلمان ابداع شد و کارگروهی که توسط دولت فدرال آلمان در آن سال پایه‌گذاری شده بود، شروع به مطالعه راجع به این موضوع کرد. سازمان تجارت و سرمایه‌گذاری آلمان صنعت چهار را این گونه تعریف می‌کند:
«یک تغییر فراساختاری که به واسطه‌ی پیشرفت‌های فناوری امکان‌پذیر شده و منجر به تغییر و تحول فرآیند‌های قدیمی از تولید می‌شود. به بیان ساده‌تر، این تحول بنیادین بدین معناست که تجهیزات مرتبط به تولیدات صنعتی دیگر و به تنهایی متمرکز بر تولیدات برنامه ریزی شده غیر قابل تغییر در خطوط تولیدی نیستند، بلکه محصول و تجهیزات سازنده‌ی آن در مورد نحوه تولید و اینکه دقیقاً چه خروجی حسب نیاز خاص مشتری باید انجام شود با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند».
برای فهم درست از مقوله نسل چهارم انقلاب صنعتی، مناسب است که خط مشی‌های صنعتی در اروپا و کشورهای صنعتی آنها را در نظر بگیریم. همان طور که می‌دانیم، تولیدات صنعتی نقش مهمی در اروپا ایفا می‌کنند و به عنوان محرک اصلی رشد اقتصادی (خصوصا در مقوله ایجاد شغل) کشورهای صنعتی اتحادیه اروپا محسوب می‌شود، به طوری که طبق آمار ۷۵٪ کل صادرات اروپا به تولیدات صنعتی مربوط می‌شود و مهمتر از آن ۸۰٪ کل نوآوری‌های این قاره، به تولیدات صنعتی اختصاص یافته است. با این حال، چشم‌انداز ساخت و تولید اروپا، در افق تولیدات صنعتی چیزی بیش از دو برابر سطح تولید فعلی آنها است.
با تمام این تفاسیر، اروپا طی یک دهه گذشته حدود ۱۰٪ از سهم صنعتی خود را از دست داده است. اما در این میان کشورهایی هم بودند که در ۲۰ سال گذشته، توانستند سهم تولیدات صنعتی خود را دو برابر کنند، که بارزترین نمونه آنها، آلمان است که در این خصوص دست به ابتکارات ویژه و منحصر به فردی زده است و حتی نقش خود را به عنوان «پیشروی صنعت اروپا» در بخش تولیدات صنعتی تقویت کرده است. یکی از آن ابتکارت معرفی طرح جامع Industry ۴.۰ است که به عنوان سند راهبردی هایتک آلمان برای آماده سازی و تقویت بخش تولیدات صنعتی معرفی شد.
در این سند، با توجه به نیازهای تولیدی آینده صنایع، بخش عظیمی از تمرکز به مقوله IoT اختصاص یافته است. زیرا آنها (سناریوپردازان صنعتی آلمانی) بر این باورند که کارخانه‌ها، بدینوسیله می‌توانند خود را سازماندهی و کنترل مجدد کنند و به سوی مفهوم انتزاعی و بالادستی بعدی، یعنی همان کارخانه‌های هوشمند حرکت کنند.
در همین راستا شرکت فناپ‌زیرساخت فعالیت خود را بر یکپارچه‌سازی زیرساخت‌ها و هوشمندسازی در صنایع مختلفی چون انرژی، معدنی- فلزی، بهداشت و سلامت و کشاورزی متمرکز کرده است.
ارائه خدمات متنوعی از زنجیره ارزش هر صنعت، مواردی چون طراحی مهندسی، ارائه راهکارهای فناورانه صنعتی، شبکه‌سازی، اپراتوری صنعتی، پشتیبانی فنی، نگهداری و تعمیرات تخصصی تجهیزات سخت‌افزاری در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات، از مهمترین فعالیت‌های شرکت فناپ‌زیرساخت است.
این شرکت با دارا بودن ساختار ماتریسیِ پروژه‌محور و مبتنی بر اجرای چابک و همچنین برخورداری از نیروهای متخصص و باتجربه از دانشگاه‌های معتبر، طرح‌های بزرگی را در مقایس کشوری به شیوه‌های راهکار جامع و یکپارچه و «کلید در دست» انجام می‌دهد (در پروژه‌های «کلید در دست»، کلیه امور طراحی و اجرا در بالاترین سطح به پیمانکار محول می‌شود و در انتهای پروژه، خروجی نهایی آماده بهره‌برداری و تحویل، به کارفرما است).
بهره‌گیری توامان از نخبگان حوزه‌‌های مدیریتی و مهندسی با هدف اشراف بر فناوری‌های روز دنیا و انتقال دانش به کارشناسان مقیم این شرکت در سایر مراکز و نمایندگی در شهرستان‌ها، از جمله شاخصه‌های کلیدی این شرکت محسوب می‌شود.
در رابطه با اهم فعالیت‌های این شرکت و چالش‌های پیش‌رو میزگردی با حضور مهدی ایزدیار، مدیر عامل و مهدی عرب‌زاده یکتا، مدیر ارشد هسته‌های کسب و کاری صنعت هوشمند شرکت فناپ زیرساخت برگزار شد که مشروح آن در ادامه آمده است.
لطفا در مورد زمینه‌های فعالیت شرکت و سیر هوشمندسازی در کشور توضیح دهید.
ایزدیار: شرکت فناپ زیرساخت در دو سال گذشته در چندین حوزه فعالیت داشته که از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به حوزه اجرای فعالیت‌های پیمانکاری فناوری اطلاعات از جمله مراکز داده و شبکه اشاره کرد که در دو سال گذشته حدود ۱۰۰۰ رک ساختیم. حوزه کاری دیگر ما، حمل و نقل هوشمند است که در این بخش هم عملکرد قابل توجهی تاکنون داشته‌ایم به گونه‌ای که در دو سال اخیر توانسته‌ایم ۲۵ درصد بازار کشور در حمل و نقل جاده‌ای و بخش قابل توجهی از حمل و نقل شهری را در اختیار بگیریم.
بخش دیگر فعالیت ما هوشمندسازی با مکانیزم‌هایIoT (اینترنت اشیاء) بوده است. در ادامه تصمیم گرفتیم که بر اساس دانش روز دنیا هوشمندسازی را وسعت ببخشیم و وارد خدمات و محصولات صنعت چهار شویم.
کشور ما در دهه‌های گذشته چندین دوره را در بحث فناوری اطلاعات سپری کرده است. هر چند در دهه ۵۰ ورود به مباحث فناوری اطلاعات را در شرکت‌های دولتی معدودی شاهد بودیم اما در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی بیشتر فرهنگ‌سازی و ورود فناوری اطلاعات با گستردگی و ضریب نفوذ بیشتر اتفاق افتاد. در ابتدای دهه ۸۰ حسب نیاز به تولید دیتاها و رشد ابزارهای مهندسی، ایجاد زیرساخت‌ها مهندسی و فناورانه به یک ضرورت تبدیل شد چرا که با ارتباط بین کامپیوترها و شبکه، نیاز به زیرساخت‌های نگهداری و پردازش بوجود آمد. بنابراین در دهه ۹۰ با توجه به فراهم بودن شرایط در کنار افزایش ضریب استفاده از اینترنت در کشور، ایجاد مراکز داده‌ها و زیر ساخت‌ها اتفاق افتاد. از طرفی در قرن جدید و در دهه اول این قرن موضوع تحلیل داده به صورت هوشمند و مباحثی چون هوش مصنوعی و ارائه راهکارهایی مبتنی بر سرویس برای نهادهای مختلف اهمیت پیدا کرد. از طرف دیگر با افزایش خصوصی‌سازی در ۱۰ سال گذشته (که پیش‌بینی می‌شود، رشد آن بیشتر شود)، در مدل گذشته که تمامی دارایی‌ها از جمله ایجاد شبکه و زیرساخت‌ها را باید نهادها و سازمان‌ها ایجاد می‌کردند، جایش را به برون سپاری با تاکید بر هوشمندسازی و ارائه خدمات نسل چهارم، توسط شرکت‌های خصوصی داده است که امروزه به رغم فعالیت متعددی که از شرکت‌های فناورانه در این حوزه شاهد هستیم، اما بازیگرانی که بتوانند تمامی خدمات را به صورت یکپارچه بخصوص در نگاه توامان ورتیکالی و ورتیکالی برای صنایع و نهادهای مختلف ارائه کنند، محدود هستند. چرا که غیر از پیچیدگی کاری، سرمایه‌گذاری بالایی هم نیاز دارد که خارج توان خیلی از آنها است و این همان موردی است که فناپ زیرساخت را از دیگر رقبا متمایز کرده است.
ما امروز چند صنعت را برای ورود تعیین کرده‌ایم و به طور خاص در چند حوزه صنایع معدنی و فلزی، سلامت، انرژی هدفگذاری کرده‌ایم و خوشبختانه ارتباط مطلوبی را با صنایع مذکور ایجاد کرده‌ایم.
منظور از نگاه ورتیکالی اشاره شده؛ چیست. لطفا این اصطلاح را برای مخاطبان توضیح دهید.
عرب‌زاده یکتا: نگاه هوریزنتالی و ورتیکالی دو مسیری است که همزمان برای رشد بازارهای نسل چهارم اتفاق می‌افتد. وقتی پروژه‌ای تعریف می‌کنیم، فارغ از صنعت مورد نظر، باید تمامی نیازهای صنعت را هم از نظر خدمات بالادستی و کلان، تامین کرد. در واقع نگاه هوریزنتالی مربوط به عمده نیازهایی است که در صنایع مختلف مشترک هستند. به عنوان مثال، خدمات دسترسی رادیویی از حوزه اینترنت اشیاء آن هم با هر پروتکلی که می‌خواهد اتفاق بیفتد یک نیاز هوریزنتالی صنعت است و تفاوتی نمی‌کند که به کدام صنعت ارائه می‌شود، اما زمانی که شاخص‌های تحول دیجیتال و ارزش‌های اقتصادی خاص صنعت مورد نظر، تعیین شود و بایستی بر اساس آنها تامین نیاز و راهکار کرد، باید در لایه‌های ورتیکالی آنها را جستجو نمود.
به ورود فناپ زیرساخت به چندین صنعت از جمله صنایع معدنی و فلزی، سلامت و انرژی اشاره کردید. به طور مشخص با اقدامات فناپ زیرساخت چه اتفاقی برای صنایع می‌افتد؟
ایزدیار: در انقلاب صنعتی سوم، صنایع به سمت کامپیوترایز کردن سیستم‌ها رفتند اما در انقلاب صنعتی چهارم چند اتفاق جدید افتاده است. از جمله ارتباط عمده المان‌های داخلی ماشین‌ها و مهمتر از همه اینکه در نهایت بهره‌گیری از دیتاها هوشمند می‌شود و به جای اینکه فرد تصمیم بگیرد، سیستم مبتنی بر هوش مصنوعی، تصمیم نهایی را می‌گیرد. نمونه ملموس آن خودروهای خودران هستند که در انقلاب صنعتی چهارم با استفاده از دیتاهایی که در گذشته هم بسیاری از آنها وجود داشته اند، عکس‌العمل‌ها و تصیماتشان را تعیین می‌کنند. به عنوان نمونه، خودرو تابلوی کنار جاده را می‌بیند و این بار سرعت مورد نظر به صورت خودکار توسط خود خودرو کنترل می‌شود. صنعت هم به همین شکل هوشمند می‌شود؛ بالغ‌ترین صنعت در نسل چهارم، صنعت خودروسازی است و نابالغ‌ترین صنعت به خاطر پیچیدگی‌های تولید و تجارت، صنایع فولادی است و از این جهت با صنایع دیگر فاصله بیشتری دارد.
با تمامی این تفاسیر، متاسفانه خیلی از صنایع هنوز انقلاب صنعتی سوم را طی نکرده اند و در برخی موارد ما مجبوریم از انقلاب صنعتی سوم کارمان را شروع کنیم. اگر بخواهم به طور ملموس در رابطه با صنایع معدنی- فلزی کاربرد صنعت چهار را توضیح دهیم می‌توان به مشخص کردن محل نشست زمین در صورت گرفتار شدن کارگران با استفاده از فناوری‌های حوزه هوشمندسازی اشاره کرد. از سوی دیگر به کارگیری این نوع فناوری‌ها می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد و از نظر اقتصادی، صاحبان صنایع را منتفع کند اما به هر حال هزینه‌های ابتدایی یک امر طبیعی است.
در نگاه عموم، مباحثی همچون انقلاب صنعتی چهارم و هوشمندسازی امری لوکس به شمار می‌رود. نظرتان در این خصوص چیست؟
عرب‌زاده یکتا: مسیر هوشمندسازی به سمت بهینه‌سازی تصمیم‌ها پیش می‌رود. فناوری‌هایی که استفاده می‌شود فناوری‌های دگرگون ساز نام دارند. این دگرگون‌سازی ابعاد مختلفی دارد. دگرگونی در صنعت چهارم با برنامه‌های دیجیتال اتفاق می‌افتد و اصلی‌ترین هدف آن هم، مقوله بهره‌وری اقتصادی است. طبیعی است که مدیران هیچ وقت نگاه فناورانه صرف ندارند و در واقع فناوری یک ابزار است که نهایتا، بایستی منجر به بهره اقتصادی بیشتر شود. بنابراین هر کس به صنعت چهارم ورود می‌کند و بخشی از ورتیکال را دگرگون می‌کند، تفکر اقتصادی رو به جلو دارد.
این نگاه که هوشمندسازی صنایع امری لوکس است، به هیچ عنوان واقعیت ندارد و به طور کلی ایجاد فضای مهندسی پیوسته برای سیستماتیک شدن تصمیمات و همچنین سود اقتصادی بیشتر دو هدف اصلی از انقلاب صنعتی چهارم هستند.
تا چه اندازه در بخش آگاهی رسانی به صنعت و همچنین همکاری دانشگاه و صنعت ورود کرده‌اید؟
ایزدیار: واقعیت این است که انقلاب صنعتی چهارم از سال ۲۰۱۳ اتفاق افتاد و عمر زیادی ندارد اما طبیعی است که بعد از ۸ سال، امروز صنایع ما فاصله زیادی با دنیا دارند اما امیدواریم که بتوانیم تا ۱۴۰۴ موضوع را به نقطه‌ای برسانیم تا این فاصله را در چند صنعت مشخص کاهش دهیم.
این اتفاق مستلزم آگاهی رسانی است و باید مدیران نسبت به تحول دیجیتال و انقلاب صنعتی چهارم مطلع شوند. ما سمینارها و کنفرانس‌هایی را برای آگاهی رسانی برگزار کرده‌ایم و همچنین I ۴.۰ Living-Lab (آزمایشگاه زنده صنعت ۴.۰) ایجاد کرده‌ایم که مسائل را در فضای زنده با همکاری صنعت بررسی کرده و راه حل مناسب را پیدا می‌کنیم اما بسیاری از صنایع این ضرورت را حس نمی‌کنند.
عرب‌زاده یکتا: شرکت ما با خوشفکری مدیران ارشد خود سعی کرده تا این مقوله محقق شود و انتخاب دانشگاه خاتم در کنار صنعت بسیار موثر بوده است. در خصوص Living-Lab لازم به توضیح است که در دنیا شروع فعالیت این مقوله مرتبط به مسائل و نیازمندی‌های شهر هوشمند بوده و امروزه بسیاری از صنایع الکترونیک، معدنی و صنعتی Living-Lab اختصاصی خود را ایجاد کرده‌اند.
در این اتمسفر، فناپ زیرساخت هم مسائل و نیازمندی‌ها صنعت را دریافت کرده و ایده‌پردازی با نگاه‌های میان رشته‌ای از تفکرات مختلفی چون هوش مصنوعی، استراتژیک و اقتصادی و امثالهم را در برنامه کاری خود قرار داده است. ما سه پلتفرم قدرتمند به نام‌های IoT، رایانش ابری و ERP داریم که به عنوان زیرساخت‌های اصلی Living-Lab در اختیار محققین و توسعه دهندگان قرار داده‌ایم که به هر توسعه دهنده‌‌ای اجازه می‌دهد تا فضای ایده‌پردازی خودش را تحقق ببخشد. در واقع مساله از طرف صنعت می‌آید و در چرخه مورد نظر بررسی و در نهایت راه حل مورد نظر ارائه می‌شود.
حاکمیت در فعالیت شما چه نقشی داشته است؟ کمک حال شما بوده یا بیشتر نوعی مانع بوده است؟
ایزدیار: بخش خصوصی بازوی کمکی دولت و همواره به دنبال تسهیل خدمات دولتی بوده است و طبیعی است که مدیران دولتی هم حل مساله صنعت را دنبال کرده اند؛ به نظر من دولت در این خصوص تسهیل‌گر بوده و از این به بعد هم چاره‌ای جز پررنگ کردن فعالیت بخش خصوصی ندارد. دولت‌ها، نیازمند کمک بخش خصوصی در حوزه هوشمندسازی و حرکت به سمت اهداف انقلاب چهارم صنعتی هستند.
چه چیزی فناپ زیرساخت را از دیگر شرکت‌ها متمایز می‌کند؟
ایزدیار: ما معتقدیم در پروژه‌ها باید نگاه اکو سیستمی به موضوع داشته باشیم و از نگاه جزیره ای پرهیز کنیم. به طور نمونه در حوزه انرژی نبود چنین نگاهی باعث شده تا الگوی مصرف درست در کشور نداشته باشیم و علاوه بر بهره‌وری پایین، در بحث نرخ‌گذاری هم درست عمل نکنیم.
اینکه من به اکوسیستم اشاره می‌کنم، منظورم این است که باید تمام بازیگران را در راه حلی که ارائه می‌کنیم، در نظر بگیریم و تنها در این صورت است که می‌توان یک مشکل را با کمک صنعت چهار حل کرد.
امروز نگاه جزیره‌ای باعث شده تا صرفاد مقوله انرژی به افزایش قیمت به عنوان راه حل نهایی نگاه کنیم که در نهایت منجر به نارضایتی شده است. بنابراین منفعت و از طرفی همراهی ذی نفعان باید دیده شود.
ما در گروه فناپ، با نگاه اقتصاد پلتفرمی برای ارائه راه حل‌های اکو سیستمی تمرکز کرده‌ایم. در حال حاضر ما با استفاده از پلتفرم IoT که تنها پلتفرم هوریزنتالی و تماما ایرانی، داخل کشور است توانسته‌ایم هوشمندسازی کنتورهای گاز را با موفقیت تمام، عملیاتی و از آن رونمایی کنیم.
این پلتفرم باعث می‌شود تا شهروند بتواند مدیریت مصرف و پرداخت قبوض را از راه‌های مختلف انجام دهد و حاکمیت هم بدون صرف انرژی بالای نیروی انسانی، برای خواندن مصرف خانوارها بتواند به راحتی این ارقام را ثبت و بر کل شبکه خود نظارت کند. بنابراین منافع هر دو گروه دیده شده است.
عرب‌زاده یکتا: اگر بخواهم عمده‌ترین وجه تمایز را بیان کنم به وجود زنجیره‌ای کامل از خدمات فناورانه صنعت چهاری شرکت فناپ زیرساخت اشاره می‌کنم که در کشور ما منحصر به فرد است. از سوی دیگر اگر شرکت‌ها برنامه سه تا پنج ساله برای پروژه‌های هوشمندسازی دارند، سال اول و دوم باید اقدامات زیر ساختی انجام شود تا سازمان به حدی از بلوغ برسد و در ادامه اندیشه‌ورزی در Living Lab که در واقع پیوند دانشگاه و صنعت است، صورت می‌گیرد.
این ادبیات حدود 8 سال است که در دنیا مطرح شده است و امروز ما مدل زیرساختی و بومی شده آن از صنعت هوشمند را به واسطه سه پلتفرم مذکور به همراه داریم. از طرفی مدل اپراتوری صنعت هوشمند، پیشنهاد پیشتاز و نوآور فناپ زیرساخت، آن هم با شعار حکمرانی و تحول دیجیتال از اهداف ارزشمندی است که این شرکت به آن معتقد است و به همین خاطر است که به سه صنعت بزرگ و مهم کشور ورود کرده‌ایم. بنابراین در این زمینه با دارا بودن جمیع جهات، حرف‌های زیادی برای گفتن داریم.
ویژگی دیگری که می‌توانیم اضافه کنیم این است که زیر ساخت‌های ما توسعه‌پذیر است و توانایی پاسخگویی به پروژه‌های با حجم بالا را در آینده داریم. به عنوان مثال اگر 100 هزار کنتور هوشمند گاز در پروژه مذکور، به 20 میلیون برسد، ما کاملا و از قبل آمادگی آن را داریم.
آیا قصد ورود به صنایع دیگر را دارید؟
ایزدیار: واقعیت این است که با توجه به نوپدید بودن صنعت چهارم این ظرفیت وجود دارد اما چون صنایع راه حل‌های متفاوتی برای حل مسائل دارند، امکان اینکه تمرکز ما روی موضوعات کم شود، وجود دارد و ما هم تمرکزمان را در حال حاضر روی چهار حوزه صنایع معدنی و فلزی، صنعت انرژی و همچنین سلامت و کشاورزی معطوف کرده‌ایم.
عمده‌ترین چالش‌های شما برای ورود بیشتر به صنایع مذکور چه مواردی است؟
ایزدیار: به هر حال استفاده از صنعت چهار به هزینه اولیه قابل توجهی نیاز دارد که طی زمان هزینه‌ها را کاهش می‌دهد. به طور مثال سیستم BMS در دراز مدت با توجه به گرانی انرژی در هزینه‌ها خودش را نشان می‌دهد اما در کشور ما مساله ارزانی انرژی خود تبدیل به مانعی بر سر راه این بهینه‌سازی شده است. بدین معنا که برخی صنایع انرژی را بسیار ارزان دریافت می‌کنند و انگیزه‌ای برای کاهش قیمت تمام شده ندارند. و به همین خاطر ترجیح می‌دهند کارهای زیر ساختی انجام ندهند.
