هوای تازه
نایب رئیس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان تجهیزات تهویه مطبوع از پیشرفت‌های این صنعت می‌گوید
در این میان خوشبختانه با توجه به وابستگی کم صنعت تهویه در ایران به خارج از کشور، این مشکلات در این صنعت کمتر احساس می‌شود؛ به‌خصوص اینکه تولیدکنندگان داخلی بر این باور هستند که مشکل اصلی این صنعت همچون بسیاری از صنایع دیگر، داخلی است و نه خارجی؛ به این معنا که به باور بسیاری از فعالان این صنعت، باور نداشتن برخی عوامل دولتی به توانایی‌های تولیدکنندگان داخلی و در برخی موارد، نگاه افراطی به شرکت‌های خارجی، اصلی‌ترین گره کار هر صنعتگر ایرانی است. یعنی دولتمردان بعضاً نگاهشان را به جای داخل به بیرون دوخته و در نتیجه، اجحاف فراوانی به تولیدکنندگان ایرانی می‌کنند که نمونه آن هم، واردات بی‌رویه کالاهای تهویه مطبوع به ویژه محصولات نهایی مانند چیلر، فن‌کویل، هواساز و کولر اسپلیت است. علی آرین‌پور، نایب رئیس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان تجهیزات تهویه مطبوع از شرایط کنونی صنعت تهویه در ایران می‌گوید.
صنعت تهویه در ایران چه مشخصاتی دارد و چقدر ظرف سال‌های گذشته توانسته خود را با استانداردهای بین‌المللی تطبیق دهد؟
قبل از اینکه صنعت تهویه و تهویه مطبوع و ابعاد آن را مورد بررسی قرار دهیم، بهتر است تا اثرات تهویه مطبوع را بشناسیم. هدف اصلی تهویه مطبوع تامین شرایط آسایش برای انسان است. در مکان‌ها و شرایطی که این شرایط منتهی به آسایش مردم شده و رفاه را برای آنها فراهم آورد، بالطبع سلامت روانی و فیزیکی انسان بالاتر رفته و بهره‌وری او افزایش می‌یابد و در نتیجه می‌توان به صراحت اذعان داشت که مراودات و مناسبات افراد با دیگران بهبود پیدا خواهد کرد؛ به همین دلیل، بدیهی است که عدم تامین شرایط آسایش ناشی از نبود یا ناکارآمدی سیستم‌های تهویه مطبوع، موجب کاهش سلامت فکری و روانی و همچنین کاهش سلامت جسمانی می‌شود. این اهمیت تهویه مطبوع است. از سوی دیگر باید به این نکته توجه داشت که هر چه انتظارات آدمی از مفهوم شرایط آسایش عمیق‌تر و گسترده‌تر شود، ضروری است تا تجهیزات تهویه مطبوع و شیوه‌های مصرف و نگهداری آن نیز به‌روزتر و کارآمدتر شود و اینجاست که نقش تولیدکنندگان را به هیچ عنوان نمی‌توان نادیده انگاشت. در این میان باید توجه داشت که صنعت تهویه مطبوع در ایران یک صنعت نوپا نیست و سالیان درازی است که ریشه در این خاک دارد. هر چند سابقه تولید تجهیزات تهویه مطبوع به صورت کارخانه‌ای به حدود ۷۰ سال گذشته برمی‌گردد و باید این قدمت را پاس داشت. نکته حائز اهمیت در این میان آن است که بالاتر رفتن سطح انتظارات از شرایط آسایش و همچنین افزایش دما که تغییرات وسیع اقلیمی را در سراسر دنیا به وجود آورده است از یک‌سو و خطراتی که افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌ای برای کره زمین دارد از سوی دیگر باعث شد تا نهادهای بین‌المللی در درجه اول و شرکت‌های تولیدی در درجه دوم، ضرورت افزایش سطح کیفی و کاهش مصرف انرژی در این حوزه را درک کنند. به همین منظور استانداردهای سختگیرانه‌ای در سطح دنیا تدوین شده است و به مرور هم از پیشرفت‌های مناسبی برخوردار شده و مورد بازنگری قرار گرفته است. هر چند این استانداردها در ایران نیز قابل دریافت و مطالعه است؛ ولی متاسفانه نهاد و مرجع مشخصی برای پیاده‌سازی و نظارت بر حسن اجرای آن در حوزه تهویه مطبوع وجود ندارد. البته این نکته را هم باید مورد توجه قرار داد که در این رابطه و در حوزه استانداردسازی، به صورت محدود اقداماتی انجام شده است؛ اما به دلیل اینکه ضمانت اجرایی محکمی همراه آن نبوده، به صورت بی‌نتیجه رها شده و عملیات اجرایی آن به صورت جدی آغاز نشده است. در این میان، باید توجه داشت تا زمانی که همسان‌سازی و تطابق با استانداردهای معتبر و به‌روز بین‌المللی صورت نگیرد، کار به جایی نخواهد رسید، ضمن اینکه بایستی در یک زنجیره، طراحی، تولید و نگهداری به صورت توامان مدنظر قرار گیرد. البته در شرایط کنونی هر جایی که سخن از استانداردسازی گفته می‌شود، همه نگاه‌ها به سمت تولیدکننده داخلی معطوف شده و انتظار می‌رود تولیدکنندگان این‌بار را به دوش بکشند. از سوی دیگر، شرکت‌های تولیدی و به‌خصوص شرکت‌هایی که عضو انجمن تولیدکنندگان تهویه مطبوع هستند، نهایت تلاش خود را بر اساس بضاعت موجود، برای به‌کارگیری و پیاده‌سازی استانداردهای مرتبط در حوزه تامین مواد اولیه و تولید تجهیزات به کار بسته‌اند و در نمایشگاه‌های تاسیسات هم، شاهد این موضوع هستیم و خواهیم بود که این تلاش شکل گرفته است. این توضیحات در حوزه تولید است؛ اما باید توجه داشت تا زمانی که این استانداردسازی در حوزه طراحی و نگهداری اتفاق نیفتد، زنجیره کامل نشده و تصور این خواهد بود که تولیدکننده مقصر اصلی این موضوع و اتفاقاتی است که در صنعت رخ می‌دهد.
شما اشاره به شرایطی داشتید که در صنعت تهویه ایران چه به لحاظ وضعیت تولید و چه به لحاظ استانداردهای مدنظر در این حوزه وجود دارد. سوال اینجاست که آیا محصولات تولیدی این صنعت در ایران قابلیت رقابت با محصولات برندهای مشابه و مطرح بین‌المللی را دارد؟
در واقع، فرقی نمی‌کند که از کدام منظر به مساله نگاه کنیم، چه مدافع واردات و تجارت آزاد باشیم، یا تعصب و اعتقاد به تولید داخلی داشته باشیم یا چه در میانه این مسیر ایستاده و نظاره‌گر شرایط موجود باشیم. در هر صورت نمی‌توان پتانسیل نهفته در صنعت تولید تجهیزات تهویه مطبوع کشور و ارتقایی را که طی این چند سال اخیر داشته نادیده گرفت. واقعیت آن است که طی این چند سال اخیر و با حضور پررنگ‌تر برخی از شرکت‌های عضو انجمن تولیدکنندگان تجهیزات تهویه مطبوع در نمایشگاه‌های بین‌المللی و بازخوردهایی که این شرکت‌ها از حضور خود در محافل بین‌المللی دریافت کرده‌اند، به خوبی می‌توان دریافت که تجهیزات تولید داخل در این حوزه می‌تواند در بازارهای جهانی حضور معناداری داشته باشد؛ ولی متاسفانه به دلیل عدم امکان دریافت گواهینامه‌های کیفی از مراجع بین‌المللی به دلیل شرایط تحریمی، این حضور در بازارهای جهانی کمرنگ شده است. در این میان، مقایسه‌های کیفی و فنی که بین تجهیزات تولید داخل و نمونه مشابه وارداتی انجام شده، موید این مطلب است که کیفیت کالای ساخت داخل در صنعت تهویه مطبوع نه‌تنها چیزی کم ندارد؛ بلکه به جرات می‌توان گفت که در بسیاری از موارد، تولیدات داخلی ایران از کیفیت بالاتری هم نسبت به نمونه‌های خارجی برخوردار است. در واقع، این برتری کیفیت، موقعی بیشتر قابل درک است که خدمات پشتیبانی مشخصی برای نمونه‌های وارداتی تعریف نشده باشد.
بنابراین به نظر می‌رسد که شرایط برای رقابت میان تولیدکنندگان داخلی و همتایان خارجی مهیاست و آنها از این رقابت با توجه به کیفیتی که محصولات تولیدی‌شان دارد، سربلند بیرون می‌آیند. وضعیت میزان تولید و صادرات محصولات تهویه در ایران به چه صورت است و روانه کدام بازارهای جهانی می‌شود؟
در مواردی که بسته به نوع محصول تولیدی، یا امکان دریافت گواهینامه‌های کیفی بین‌المللی وجود داشته یا کشور مقصد ضرورتی بر داشتن چنین گواهینامه‌هایی نداشته باشد، محصولات تولید داخل یا به صورت مستقیم از سوی تولیدکننده یا با واسطه به کشورهای مختلفی صادر شده است و اتفاقاً توانسته در بازار ماندگار بماند. البته عمده صادرات تجهیزات تولید داخل، بیشتر به کشورهای همسایه نظیر افغانستان، سوریه، ترکیه، عراق و همچنین همسایگان شمالی کشور صورت می‌گیرد.
مشکلات مبتلابه این صنعت به چه شکل است و دولت چه مواردی را برای حل این مشکلات باید مدنظر داشته باشد؟
اگر بخواهیم به صورت کلی مشکلات جدی پیش‌روی تولیدکنندگان این صنعت را نام ببریم می‌توان به مواردی همچون نبود استانداردهای لازم‌الاجرا از سوی مراجع مختلف در حوزه طراحی، تولید و نگهداری تجهیزات تهویه مطبوع اشاره کرد؛ ضمن اینکه در کنار آن باید نبود نظارت کافی بر واردات کالاهایی که از استانداردهای کیفی مطلوبی برخوردار نبوده یا تولید داخلی دارند را هم اضافه کرد. در این میان نبود گمرکات اختصاصی برای این صنعت در کنار نبود آزمایشگاه‌های معتبر و مرجع برای بررسی و کنترل کیفی محصولات این صنعت نیز مشکل دیگری است که برای تولیدکنندگان دردسرساز شده است؛ همچنین زمان‌بری فرآیند ثبت سفارش تا حواله ارز برای واردات مواد اولیه نیز ماه‌هاست که به یک معضل تبدیل شده و پروسه به نحوی است که به‌طور معمول، حداقل ۳۰ تا ۴۰ روز زمان می‌برد و بعضاً تامین‌کنندگان خارجی در این مدت قیمت پایه خود را تغییر می‌دهند و این امر برای تولیدکنندگان ایرانی مشکل‌آفرین می‌شود. جالب است که در صورت نیاز به تغییر قیمت و مقدار کالای ثبت سفارش‌شده در سامانه جامع تجارت، دوباره همین زمان برای بررسی مجدد طی خواهد شد و این امر هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر که طبق مفاد ماده ۳۸ آن، هدف اصلی حمایت از تولید داخلی و بهبود فضای کسب‌وکار و تسهیل تشریفات برای واحدهای تولیدی است، زیر پا گذاشته می‌شود؛ چراکه این بند از قانون، دستگاه‌های دولتی را ملزم کرده که فرآیند ثبت سفارش را تسهیل و تسریع کنند. همچنین بازنگری و به‌روزآوری این قانون به‌خصوص با لحاظ ویژه شرایط شرکت‌های کوچک و متوسط و نیز توجه به آن می‌تواند بخشی از مشکلات فعلی را از پیش پای تولیدکنندگان بردارد.
آیا قابلیت پذیرش سرمایه‌گذار خارجی در این حوزه وجود دارد؟
این صنعت همانند سایر صنایع معمول و جاری در ایران قابلیت سرمایه‌پذیری خارجی را دارد و نمونه‌هایی هر چند محدود نیز در سابقه این صنعت در ایران در بخش تولیدات محصولات نهایی به چشم می‌خورد. ولی به نظر بنده اولویت اول، حمایت از سرمایه‌های موجود این حوزه است. همچنین شرکت‌های تولیدی فعال در این صنعت خودگردان هستند و اگر حمایتی از آنها علی‌الخصوص در معاملات دولتی و نزدیک به حاکمیت نشود، به شدت آسیب‌پذیر خواهند بود.
چشم‌انداز این صنعت را در سال‌های پیشرو چطور ارزیابی می‌کنید؟
تلاشگران صنعت تهویه مطبوع همچون تولیدکنندگان سایر صنایع با باد نیامده‌اند که به راحتی بر باد روند. درست است که شرایط کاری چه از طرف فشارهای بیرونی و تحریم‌ها و چه از طرف مشکلات داخلی و برخی کوته‌نگری‌ها برای تولیدکنندگان و فعالان این صنعت سخت و طاقت‌فرساست، اما تلاش مستمر و خستگی‌ناپذیری همیشگی باعث شده تا به آینده امیدوار باشیم. امید به آینده شاید شعارگونه به نظر برسد، اما وقتی به واحدهای تحقیق و توسعه و مهندسی شرکت‌های تولیدکننده نگاه بیندازیم، یا اگر نظری بر فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این صنعت داشته باشیم، اگر سراغی از شرکت‌هایی که تولیدکننده مواد اولیه مورد نیاز این صنعت هستند و روزبه‌روز بر تنوع و تعددشان افزوده می‌شود بگیریم و در کنار همه اینها، اگر بازدیدی از خط تولید شرکت‌های باسابقه و استوار این حوزه داشته باشیم، شاهد آن خواهیم بود که به‌رغم سختی‌های راه، توانسته‌اند فرآیندها و تجهیزات تولیدی خود را به‌روز کنند و با تکیه بردانش فنی بتوانند تجهیزاتی تولید کنند که حداقل نیازهای داخلی را تامین کرده و چشم به بازارهای منطقه‌ای و در مرحله بعد جهانی دارد. با کاسته شدن فشارهای بیرونی و التفات بیشتر مصرف‌کنندگان داخلی و اعتماد و باور آنها به توان تولیدکننده ایرانی، مطمئناً روزهای بهتری در پیش رو خواهد بود. تولیدکننده ایرانی که همه این سختی‌ها را تحمل کرده و سعی کرده تا خود و محصولش را به‌روز و پا‌به‌پای شرکت‌های تولیدی خارجی که به منابع و بازارهای آزاد دسترسی روان دارند نگه دارد، حالا منتظر همکاری و مساعدت دولت و حاکمیت است تا مسیر پیشرفت همه‌جانبه این صنعت را هموار کند که اگر چنین نشود، شاید بضاعت تولیدکننده کفاف غلبه بر مشکلات را ندهد.
مشوق‌هایی را که دولت باید برای این صنعت لحاظ کند در چه حوزه‌هایی موثر می‌دانید؟
برای اتخاذ تصمیمات منطقی و واقع‌گرایانه توسط نهادهای بالادستی و به‌خصوص بدنه دولت، نیاز است تا متخصصان و فعالان هر صنعت طرف مشورت و همفکری آنان قرار گیرد. حداقل خواسته هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان تجهیزات تهویه مطبوع که نماینده تولیدکنندگان این صنعت هستند، این است که طرف مشورت قرار گیرند. مطمئناً وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی و حکومتی، اگر بخواهند مشاوری امین و مطلع در این صنعت داشته باشند، این انجمن نقش کارآمدی برای آنها ایفا خواهد کرد. بدین منظور بهتر است تا نشست‌هایی در قالب کارگروه‌های تخصصی در لایه‌های مختلف وزارتخانه‌های مرتبط تشکیل و فعالیت این کارگروه‌ها رصد شود. ما معتقدیم اگر حاکمیت و عوامل اجرایی آن به توانایی تولیدکنندگان داخلی باور داشته باشند، وضعیت از آنچه هست بهتر خواهد شد. این بهترین مشوق است. البته توجه به مشکلات موجود در این صنعت که به برخی از آنها اشاره کردم نیز، از اولین خواسته‌های فعالان تهویه مطبوع است. انجمن تهویه مطبوع راهکارهایی برای برون‌رفت از این مشکلات دارد که اگر اهتمامی برای شنیدن باشد و در صورتی که طرف مشورت قرار گیرد، روش‌های اجرایی برای هر یک از آنها ارائه خواهد کرد.
