نقش اقتصاد نوآوری در اقتصاد کلان‌شهری همچون اصفهان
اقتصاد نوآوری بر فعالیت‌ها و سیاست‌هایی استوار است که در آن، خلق و به‌کارگیری ایده‌های جدید، تحقیق و توسعه، و بهره‌گیری از فنّاوری‌های نوین در اولویت قرار می‌گیرند. این رویکرد بر دانش و خلاقیت تکیه دارد و هدف آن، تولید محصولات و خدماتی است که می‌توانند ارزش‌افزوده بالا ایجاد کنند. برخلاف الگوهای سنتی که رشد اقتصادی را از طریق استفاده بیشتر از منابع فیزیکی دنبال می‌کردند، اقتصاد نوآوری با بهبود روش‌های تولید و ارائه خدمات از طریق تحقیق و توسعه، میزان بهره‌وری را ارتقاء می‌دهد.
در کلان‌شهرها، که معمولاً تنوع صنعتی و اجتماعی وسیعی دارند، اجرای اقتصاد نوآوری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. شهرهایی همچون اصفهان، با در اختیار داشتن نیروی کار ماهر، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی معتبر و همچنین صنایع پیشرو در زمینه‌های مختلف، می‌توانند از ظرفیت‌های موجود برای تسهیل فرایندهای نوآورانه استفاده کنند. این فرایندها نه‌تنها به توسعه اقتصادی می‌انجامند، بلکه زمینه را برای بهبود زیرساخت‌ها و ایجاد فرصت‌های جدید شغلی مهیا می‌سازند.
اصفهان که به دلیل پیشینه غنی فرهنگی و تاریخی خود شناخته می‌شود، در کنار صنایع سنگینی نظیر فولاد و پتروشیمی، سال‌هاست که در حوزه گردشگری نیز پیشرو بوده است. اقتصاد نوآوری می‌تواند در این کلان‌شهر، اثرات گوناگونی داشته باشد:
شرکت‌های نوآور معمولاً به نیروی کار تحصیل‌کرده و ماهر در رشته‌های مختلف نیاز دارند. استارت‌اپ‌های فعال در زمینه‌های فناوری اطلاعات، هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی یا انرژی‌های تجدیدپذیر، می‌توانند فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های اصفهان را جذب کنند و از فرار مغزها جلوگیری به عمل‌آورند. این موضوع به‌طور مستقیم به کاهش بیکاری و افزایش درآمد میان‌مدت و بلندمدت در اصفهان منجر خواهد شد.
استفاده از راه‌حل‌های نوآورانه در حمل‌ونقل، تأمین آب، مدیریت انرژی و سیستم‌های شهری، می‌تواند کیفیت زندگی شهروندان را بهبود بخشد. برای مثال، سامانه‌های هوشمند ترافیک قادرند از گره‌های ترافیکی بکاهند و به بهبود کیفی هوای شهر کمک کنند. همچنین، فناوری‌های اینترنت اشیا (IoT) و تحلیل کلان داده (Big Data) می‌توانند در بخش خدمات شهری به بهره‌وری بیشتر منجر شوند.
اصفهان با معماری منحصربه‌فرد و آثار تاریخی جهانی‌اش، از دیرباز مقصد گردشگران داخلی و خارجی بوده است. پیاده‌سازی ایده‌های نوآورانه در حوزه گردشگری مانند تورهای مجازی، اپلیکیشن‌های راهنمای شهری و رویدادهای فرهنگی تعاملی، می‌تواند تجربه گردشگران را ارتقا دهد و درآمد حاصل از این صنعت را افزایش دهد. افزون بر این، ادغام فناوری‌های نوین در مرمت و نگهداری آثار تاریخی، منجر به حفظ بهتر میراث فرهنگی خواهد شد.
پارک‌های علم و فناوری و شتاب‌دهنده‌های استارت‌اپی در اصفهان می‌توانند برای ایده‌های نوآورانه، فضایی مناسب فراهم آورند. این مراکز با ارائه مشاوره‌های تخصصی و تأمین منابع مالی اولیه، از شکل‌گیری محصولات و خدمات فناورانه حمایت می‌کنند. با گسترش این اکوسیستم، زمینه سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی نیز مهیاتر می‌شود و جوانان فعال در حوزه نوآوری انگیزه بیشتری برای ماندن در شهر خواهند داشت.
اگرچه شهر اصفهان از پتانسیل قابل‌توجهی در این زمینه برخوردار است، اما موانعی نیز در مسیر تحقق کامل اقتصاد نوآوری وجود دارد:
یکی از موانع اساسی برای رشد استارت‌اپ‌های نوآور، عدم دسترسی به سرمایه‌گذاری خطرپذیر کافی است. بدون تأمین مالی مناسب، بسیاری از ایده‌های بالقوه در مرحله اولیه باقی می‌مانند و هرگز به مرحله تجاری‌سازی نمی‌رسند.
هرچند اصفهان دارای دانشگاه‌های معتبری است، اما برخی صنایع نوآورانه نیازمند مهارت‌هایی هستند که ممکن است هنوز در برنامه‌های درسی به‌اندازه کافی پوشش داده نشده باشد. گاهی نیز بین انتظارات بازار کار و مهارت‌های دانش‌آموختگان فاصله‌ای قابل‌توجه وجود دارد که باید با بازنگری در برنامه‌های آموزشی و توسعه مهارت‌های عملی برطرف شود.
فرهنگ نوآوری نیازمند انعطاف‌پذیری و پذیرش ریسک است. بسیاری از کسب‌وکارهای سنتی یا نهادهای دولتی ممکن است تمایل چندانی به همکاری با استارت‌اپ‌ها و پذیرش فناوری‌های جدید نداشته باشند. درنتیجه، تغییر ذهنیت‌ها و ارتقای فرهنگ کارآفرینی در جامعه، زمان‌بر اما ضروری خواهد بود.
وجود مقررات دست‌وپا گیر و فرایندهای طولانی اداری در اخذ مجوزها، می‌تواند مانع اصلی برای رشد فعالیت‌های نوآورانه باشد. اجرای سیاست‌های تسهیل‌گرانه از سوی دولت محلی و ملی می‌تواند به شکل‌گیری یک محیط کسب‌وکار پویا کمک کند.
اقتصاد نوآوری در کلان‌شهری مانند اصفهان، با توجه به سوابق صنعتی، فرهنگی و علمی آن، پتانسیل بالایی برای ایجاد تحولات مثبت در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی دارد. این نوع اقتصاد، نه‌تنها بر ارتقای سطح دانش و تخصص جامعه شهری تأکید می‌کند، بلکه موجب خلق فرصت‌های شغلی نو، بهبود بهره‌وری و توسعه محصولات و خدماتی می‌شود که قدرت رقابت جهانی دارند.
بااین‌حال، موفقیت در پیاده‌سازی اقتصاد نوآوری مستلزم فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم، سرمایه‌گذاری کافی، تربیت نیروی انسانی ماهر و اصلاح سازوکارهای بوروکراتیک است. همچنین، شکل‌گیری فرهنگ کارآفرینی و ایجاد اکوسیستم‌های نوآوری در سطح شهر، شامل دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، صنایع و نهادهای دولتی، ضرورت دارد. اگر این هم‌افزایی به‌طور کامل صورت پذیرد، اصفهان می‌تواند به الگویی برای سایر کلان‌شهرهای ایران تبدیل شود و با جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، موجبات رونق اقتصاد محلی را فراهم آورد. درنهایت، اقتصاد نوآوری فرصتی بی‌نظیر برای شهرهای بزرگ فراهم می‌کند تا با استفاده از خلاقیت و فناوری، ضمن حفظ میراث تاریخی و هویت فرهنگی خود، در مسیر رشد پایدار و توسعه متوازن گام بردارند.
* روزنامه‌نگار
