اکوسیستم فناوری و جوزدگی!
اکوسیستم فناوری، به عنوان یک ساختار پیچیده و پویا، نقش حیاتی در توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع مدرن ایفا می‌کند. این اکوسیستم شامل مجموعه‌ای از شرکت‌ها، استارت‌اپ‌ها، دانشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، نهادهای تحقیقاتی و دولتی است که به طور هم‌زمان به تولید نوآوری و فناوری‌های جدید کمک می‌کنند. با توجه به سرعت بالای تغییرات فناوری و نیازهای متغیر بازار، وجود یک اکوسیستم قوی و هماهنگ می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی، افزایش بهره‌وری و بهبود کیفیت زندگی افراد منجر شود. فناوری‌های نوظهوری چون هوش مصنوعی که تقریباً در زندگی بخش اعظمی از اقشار مردم و کسب‌وکارها نفوذ کرده، حاصل همین زیست‌بوم فناوری و نوآوری است.
با این حال، اکوسیستم فناوری در ایران با چالش‌های متعددی مواجه است که می‌تواند مانع از دستیابی به ظرفیت‌های بالقوه آن شود. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات، کمبود سرمایه‌گذاری در حوزه‌های نوآورانه است که به ویژه برای استارت‌اپ‌ها و شرکت‌های کوچک و متوسط محسوس‌تر است. همچنین، عدم همکاری مؤثر میان بازیگران مختلف این اکوسیستم، از جمله دانشگاه‌ها و صنعت، می‌تواند مانع از انتقال دانش و فناوری شود و در نتیجه، رشد نوآوری را کُند کنَد. از سوی دیگر پدیده جو زدگی (هیاهو کردن بدون سیاست‌گذاری صحیح و دستاورد عملی) نیز آفت آشکار و پنهانی است که این زیست‌بوم را تهدید می‌کند. بنابراین برای تضمین پایداری و رشد اکوسیستم فناوری، نیاز به راهکارهایی جامع و همگرا وجود دارد که بتواند این چالش‌ها را شناسایی و برطرف کند.
فناوری پشتوانه سرمایه‌های اجتماعی و قدرت بخش دیپلماسی
سید مهدی ابطحی، رئیس شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، در این باره در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد اظهار کرد: امروز با توجه به پیشرفت‌های جهانی، شاهد بروز فناوری‌های نوظهوری هستیم که نقش بسیار مهمی در تحولات اقتصادی جهانی دارند. این فناوری‌ها از یک سو می‌تواند به ایجاد فرصت‌های جدید برای کسب‌وکارها، بهبود عملکرد و بهره‌وری، افزایش سرعت و کیفیت خدمات و ایجاد ارتباطات بهتر بین افراد و سازمان‌ها منجر شود و از سوی دیگر می‌تواند نقش مهم و تأثیرگذاری در اشتغال‌زایی و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان داشته باشد.
وی با اشاره به اهمیت زیست‌بوم فناوری و نوآوری و نقش آن در توسعه اقتصاد افزود: پارک‌های علم و فناوری، شرکت‌های فناور و نوپا با توجه به رسالت خود، تأثیر بسیار مهمی در توسعه منطقه‌ای داشته و دارند. با سرعت بخشیدن به مسیر پیشرفت آن‌ها می‌توان به شکل‌گیری و بهبود زیست‌بوم نوآوری در منطقه کمک کرد. بنابراین می‌توان پارک‌های علم و فناوری را بازوی توانمند توسعه اقتصاد نوآورانه قلمداد کرد. اما باید توجه داشت که آنچه علاوه بر سرمایه‌های اجتماعی در میدان و دیپلماسی پشتوانه اصلی است، نوعی از فناوری است که در خدمت جوانان باشد.
رئیس شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود گفت: در برنامه هفتم توسعه کشور نیز به فناوری‌های نوظهور توجه ویژه شده است. در ماده ۹۹ قانون برنامه، بر حوزه‌های پیشران و اقتدارآفرین یعنی هوش مصنوعی، کوانتوم، زیست مهندسی، مواد و ساخت پیشرفته، میکروالکترونیک، فناوری‌های عصبی مغز و علوم شناختی تأکید شده است.
اگرچه همان‌طور که رئیس شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان به اهمیت فناوری به ویژه فناوری‌های نوظهوری چون هوش مصنوعی تأکید می‌کند، توجه به این حوزه بسیار حائز اهمیت است اما به نظر می‌رسد پدیده جو گرفتگی مانع دستیابی به دستاوردهای این حوزه شده است. پدیده‌ای که در آن هیاهوها نقش اصلی را ایفا می‌کنند و گزارش‌ها به جای دستاوردهای عملی نقش‌آفرینی می‌کنند.
طبل توخالی!
در همین خصوص مهرداد مرتضایی، کارشناس هوش مصنوعی، در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد اظهار کرد: در کشورمان معمولاً هنگامی که یک مسئله‌ای پیش می‌آید، جو این موضوع شدت می‌گیرد. برای مثال اکنون افرادی که تمایل به موج‌سواری دارند، به سمت آموزش هوش مصنوعی و برگزاری سمینارها روی آورده‌اند. گاه می‌توان در بین افراد فعال در این حوزه، کسانی را پیدا کرد که پس از شرکت در تنها یک یا دو رویداد، به مدعیان این حوزه تبدیل شده‌اند!
وی افزود: اگرچه این فعالیت‌ها می‌تواند به معرفی فناوری هوش مصنوعی به عموم مردم کمک کند، اما بدون تخصص کافی، این معرفی ممکن است به درستی انجام نشود و حتی باعث گمراهی مخاطبان شود. ما معمولاً به جای استفاده صحیح از ابزارها و اعلام نتایج آن‌ها، به اشتباه ابتدا نتایج و دستاوردهای دیگران را بیان می‌کنیم این امر فضایی را ایجاد می‌کند که مدیریت آن دشوار است و حاکمیتی بر آن وجود ندارد.
این کارشناس هوش مصنوعی خاطرنشان کرد: بسیاری از همایش‌ها به دلیل عدم استفاده از افراد با تجربه و متخصص در فناوری‌های نوین، صرفاً به سخنرانی‌هایی بدون خروجی عملی ختم می‌شوند. برای خروج از این رخوت، باید از افراد متخصص استفاده کنیم و در برگزاری همایش‌ها، به کار کردن با هوش مصنوعی و استخراج خروجی از این فناوری توجه بیشتری داشته باشیم.
مرتضایی افزود: از سوی دیگر باید بر لزوم حمایت صحیح از افرادی که واقعاً در این زمینه فعال هستند، تأکید داشته باشیم. حمایت غلط می‌تواند منجر به هدررفت منابع و بودجه شود بدون اینکه خروجی قابل توجهی داشته باشد. علاوه بر این برگزاری دوره‌های آموزشی در دانشگاه‌ها با تمرکز بر دانشجویان و اساتید نیز بسیار مفید است. با اینکه مقوله هوش مصنوعی بسیار گسترده است اما صرف یادگیری ابزارهای آن نیز برای دانشجویان، اساتید و عموم مردم مفید خواهد بود.
وی در نهایت بر کمبود زیرساخت‌های لازم برای دسترسی به ابزارهای هوش مصنوعی در بسیاری از مناطق کشور و تأثیر تحریم‌ها بر استفاده از این حوزه تأکید کرد و خواستار برنامه‌های حمایتی مناسب برای رشد نخبگان جوان به ویژه استعدادهای موجود در میان نسل زد شد.
های و هوی تجربه‌های پوچ
محمد اطرج، مسئول میز هوش مصنوعی استان اصفهان، نیز درباره هیاهوهای اینچنینی اظهار کرد: این مسئله تنها به موضوع هوش مصنوعی خلاصه نمی‌شود. گزارش دیده‌بان جهانی سازمان ملل متحد که چند سال پیش منتشر شد، شاخصی به نام TEA را معرفی می‌کند که بیانگر شرایط مراحل آغازین فرایند کارآفرینی است. بر اساس تحلیل‌ها، این شاخص که نشان دهنده هایوهوی فرایند اولیه کارآفرینی است، با تولید ناخالص ملی کشورها رابطه معکوس دارد. به عبارتی کشورهایی که در فرایند توسعه یک مفهوم جدید، هایوهوی بیشتری دارند در ادامه فرایند از کیفیت توسعه پایین‌تری برخوردارند.
وی افزود: یک دلیل این رخداد، علاقه مردم این گونه کشورها به استفاده تبلیغاتی از ترندهای بازار به جای توجه به مفاهیم عمیق آن است. اگر به دهه ۸۰ و زیست‌بوم کارآفرینی و همچنین دهه ۹۰ و زیست‌بوم استارت‌اپی هم نیم نگاهی داشته باشیم، عیناً همین فرآیند مشاهده می‌شود. امیدوارم در دوره جدید به تجربیات قبلی نیم نگاهی داشته باشیم و فرآیندهای قبلی را تکرار نکنیم.
نایب رئیس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور ادامه داد: در حال حاضر در موضوع هوش مصنوعی مدرنیزم جای مدرنیته را گرفته است بنابراین به جای توجه به مفاهیم عمیق و روح حاکم بر آن، تنها به مظاهر آن توجه می‌شود.
اطرج درباره راهکارهای برون رفت از این رخوت و دستیابی به دستاوردهای عملی واقعی نیز گفت: به نظر می‌رسد حاکمیت کشور به عنوان دستگاه سیاست‌گذار باید هرچه سریع‌تر فعالیت‌های تبلیغاتی محض در دستگاه‌های مختلف را مدیریت نموده و از حیف و میل بودجه محدود کشور در این حوزه در قالب رویدادهای بی‌پایه، حمایت‌های غیرتخصصی و ... جلوگیری کند.
وی افزود: همچنین نهادهای علمی و فناوری کشور با حمایت حکمرانی در خصوص شفاف‌سازی مفاهیم عمیق هوش مصنوعی در سطوح مختلف دانشگاهی، آموزش و پرورش و رسانه‌های عمومی اقدام کند. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کشور نیز باید توسط بخش دولتی مدیریت و اجرا شود در غیر این صورت اتفاقی که در سال‌های قبل برای ساخت دیتاسنتر در کشور یا سیستم عامل بومی و... توسط بخش دولتی شاهد بودیم، این بار برای ساخت مزرعه‌‌های پردازشی یا بومی‌سازی بعضی از ابزارهای دیگر شاهد خواهیم بود.
در نهایت، برای تحقق پتانسیل‌های واقعی هوش مصنوعی و فناوری‌های نوظهور، ضروری است که به دور از هیاهو و تبلیغات فراوان، سیاستگذاری‌های معقول و مبتنی بر شواهد علمی انجام شود. تمرکز بر نتایج واقعی و ارزیابی دقیق تأثیرات این فناوری‌ها بر جامعه و اقتصاد، می‌تواند به توسعه یک اکوسیستم فناوری و نوآوری پایدار و مؤثر منجر شود. این رویکرد نه تنها به شناسایی چالش‌ها و فرصت‌های موجود کمک می‌کند بلکه زمینه‌ساز همکاری‌های بین‌نهادی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای رشد و پیشرفت در این حوزه‌های کلیدی خواهد بود.
