تحول دیجیتالی و نظام بهداشت و درمان
امروزه، فناوری‌‌‌‌هایی مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و بلاک‌چین نقش مهمی در بهبود کیفیت خدمات درمانی، کاهش هزینه‌‌‌‌ها و افزایش کارآیی سیستم‌های بهداشتی ایفا می‌کنند. ما باید به‌‌‌‌عنوان یکی از پیشروان جهانی در حوزه سلامت، برنامه‌‌‌‌های متعددی برای تسریع دیجیتالی شدن این بخش ارائه دهیم اما این مسیر با چالش‌‌‌‌هایی همراه است؛ از جمله عدم‌پذیرش بیماران و پزشکان، محدودیت‌های زیرساختی، مسائل امنیتی و نابرابری‌‌‌‌های دیجیتالی. بررسی این چالش‌‌‌‌ها و راهکارهای مقابله با آنها، کلید موفقیت در پیاده‌سازی تحول دیجیتالی در بهداشت و درمان خواهد بود.
تاثیر بیماریهای همه‌گیر بر دیجیتالی شدن خدمات درمانی
یکی از عوامل موثر در دیجیتالی شدن سلامت، بحران‌های بهداشتی جهانی بوده‌‌‌‌اند. بررسی بیماریهای همه‌گیر تاریخی نشان می‌دهد که هر بحران، تغییری پایدار در ساختارهای اقتصادی و بهداشتی ایجاد کرده است. به عنوان مثال، طاعون (۱۴۰۰ میلادی) که کمبود نیروی کار، تغییر در سیستم‌های کشاورزی و اصلاحات بهداشتی را در پی داشت. آنفلوآنزای اسپانیایی به ایجاد نهادهای بین‌المللی سلامت مانند سازمان جهانی بهداشت (WHO) منجر شد و همچنین کووید- ۱۹ که پزشکی از راه دور، دیجیتالی شدن سوابق پزشکی و استفاده از هوش مصنوعی در تشخیص بیماری‌‌‌‌ها را به یک استاندارد جدید تبدیل کرد. پاندمی کووید-۱۹ نشان داد که فناوری‌‌‌‌های دیجیتال می‌توانند دسترسی به مراقبت‌‌‌‌های درمانی را گسترش دهند، هزینه‌‌‌‌ها را کاهش دهند و کارآیی سیستم سلامت را افزایش دهند. با این حال، برای بهره‌‌‌‌گیری کامل از این فرصت، چالشهای متعددی باید برطرف شوند.
سیاستگذاری و چالشهای دیجیتالی شدن سلامت نقش مهمی را در اجرای این نوآوری‌ها رقم می‌زند و باید تلاش کند تا با استفاده از فناوری‌‌‌‌های نوین، سه هدف کلیدی را در نظام سلامت خود دنبال کند: دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی، کاهش هزینه‌‌‌‌های درمان و افزایش بهره‌‌‌‌وری و حفظ امنیت داده‌‌‌‌ها و حریم خصوصی بیماران.
با وجود این اهداف، چالشهای متعددی بر سر راه دیجیتالی شدن سلامت وجود دارد از جمله: مقاومت بیماران و متخصصان سلامت در برابر فناوری‌‌‌‌های جدید به طوری که بسیاری از بیماران، به‌‌‌‌ویژه سالمندان و گروه‌‌‌‌های کم‌‌‌‌سواد، آشنایی کافی با خدمات پزشکی دیجیتال ندارند. از طرفی، برخی پزشکان نیز به دلیل کمبود آموزش‌‌‌‌های تخصصی، در استفاده از این فناوری‌‌‌‌ها تردید دارند. مشکل دیگر کمبود زیرساخت‌‌‌‌های دیجیتالی است که دسترسی به اینترنت پرسرعت و تجهیزات دیجیتال در برخی مناطق، به‌‌‌‌ویژه در اروپای شرقی، هنوز محدود است. در حالی که کشورهایی مانند فنلاند، دانمارک، هلند و سوئد در دیجیتالی شدن سلامت پیشرو هستند، کشورهای رومانی و بلغارستان در مراحل ابتدایی این مسیر قرار دارند.
مسائل امنیتی و حریم خصوصی داده‌‌‌‌ها از دیگر موانع این مسیر است که یکی از مهم‌ترین چالشهای دیجیتالی شدن سلامت، محافظت از اطلاعات پزشکی بیماران در برابر حملات سایبری است. استفاده از بلاک‌چین برای ذخیره‌‌‌‌سازی سوابق پزشکی می‌تواند این مشکل را کاهش دهد، اما پذیرش گسترده آن نیازمند همکاری بین‌المللی است. تحول دیجیتال در سلامت بر چند فناوری کلیدی متکی است که هوش مصنوعی و تحلیل داده‌‌‌‌های کلان یکی از ابزارهای این بخش است. هوش مصنوعی می‌تواند در تشخیص بیماری، تحلیل تصاویر پزشکی و پیش‌بینی اپیدمی‌‌‌‌ها به‌‌‌‌طور موثری نقش‌‌‌‌آفرینی کند به‌خصوص در بخش‌های سرطان‌شناسی، بیماریهای کلیوی و چشمی. پزشکی از راه دور یکی از بخش‌های جذاب این تحولات است که امکان دریافت مشاوره پزشکی بدون نیاز به مراجعه حضوری را فراهم کرده است.
این روش به‌‌‌‌ویژه در مناطق دورافتاده و بحران‌های بهداشتی نقش کلیدی ایفا می‌کند. بلاک‌چین و امنیت داده‌‌‌‌های پزشکی باید امنیت و شفافیت در ذخیره و تبادل اطلاعات پزشکی را افزایش دهد و اینترنت اشیا و دستگاه‌‌‌‌های پوشیدنی سلامت مثل سنسورهای پزشکی و دستگاه‌‌‌‌های پوشیدنی مانند ساعت‌‌‌‌های هوشمند که امکان نظارت بر سلامت بیماران را به‌‌‌‌صورت مداوم فراهم کرده‌‌‌‌اند. نانوپزشکی و چاپ سه‌‌‌‌بعدی که قادرند درمان‌‌‌‌های شخصی‌‌‌‌سازی‌‌‌‌شده و روش‌های نوین جراحی را تسهیل کنند.
یک سوال اساسی
این موضوعات بسیار جذاب به نظر می‌آیند اما باید روی دیگر را هم در نظر گرفت که در عمل ما با چه چالشهای اجرایی روبه‌رو خواهیم شد؟ دیجیتالی شدن سلامت اگرچه فرصت‌‌‌‌های بسیاری را ایجاد کرده است، اما می‌تواند به شکلی جدید از نابرابری در دسترسی به خدمات بهداشتی منجر شود. این نابرابری‌‌‌‌ها شامل موضوعات اقتصادی همچون افراد کم‌‌‌‌درآمد توانایی خرید تجهیزات پزشکی دیجیتال را ندارند، بحث جغرافیایی که مناطق روستایی دسترسی کمتری به اینترنت پرسرعت و پزشکان آنلاین دارند و موضوع آموزشی که برخی گروه‌‌‌‌ها، مانند سالمندان، مهارت کافی برای استفاده از فناوری‌‌‌‌های پزشکی ندارند می‌شود بنابراین آموزش و افزایش سواد دیجیتال باید بخشی از سیاست‌‌‌‌های بهداشت عمومی باشد.
راهکارهای سیاستگذاری برای دیجیتالی شدن سلامت برای مقابله با چالشهای موجود و بهینه‌‌‌‌سازی تحول دیجیتال در بهداشت، نیاز به اقدامات ضروری دارند که پیش‌تر هم به اینها اشاره شد مثل افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌‌‌های دیجیتال، توسعه هوش مصنوعی، پزشکی از راه دور و بلاک‌چین، تقویت امنیت سایبری در سیستم‌های پزشکی، آموزش نیروی انسانی که در‌برگیرنده ارائه دوره‌‌‌‌های آموزشی برای پزشکان و پرستاران در زمینه فناوری‌‌‌‌های دیجیتال، تشویق بیمارستان‌‌‌‌ها و کلینیک‌‌‌‌ها به پذیرش فناوری‌‌‌‌های نوین می‌شود. افزایش آگاهی عمومی درباره سلامت دیجیتال، کمپین‌‌‌‌های آموزشی برای تشویق مردم به استفاده از خدمات دیجیتال، ارائه مدل‌‌‌‌های ترکیبی حضوری و دیجیتال برای حفظ تعادل در ارائه خدمات از الزامات این مسیر است.
سخن آخر
دیجیتالی شدن سلامت، یکی از مهم‌ترین روندهای آینده نظام بهداشت و درمان است و نه‌‌‌‌تنها یک تحول فناورانه بلکه یک ضرورت اقتصادی و اجتماعی است که می‌تواند بسیاری از چالشهای سنتی حوزه بهداشت را برطرف کند. استفاده از هوش مصنوعی، پزشکی از راه دور، بلاک‌چین و اینترنت اشیا می‌تواند کیفیت خدمات درمانی را بهبود بخشیده، هزینه‌‌‌‌ها را کاهش داده و دسترسی به خدمات را افزایش دهد. بااین‌‌‌‌حال، برای تحقق این اهداف، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌‌‌ها، آموزش نیروی انسانی و افزایش آگاهی عمومی ضروری است و می‌تواند نه‌‌‌‌تنها در بهبود کیفیت درمان بلکه در افزایش طول عمر شهروندان خود به یک الگوی جهانی تبدیل شود. اگر سیاستگذاران بتوانند چالشهای نابرابری دیجیتالی و امنیت داده‌‌‌‌ها را مدیریت کنند، آینده‌‌‌‌ای روشن برای سلامت دیجیتال رقم خواهد خورد.
* پژوهشگر اقتصاد سلامت
