چرا محل نگهداری حیوانات در ایران نمی‌تواند گردشگر جذب کند؟
حال نزار باغوحشها
ایمان ابراهیمی، حفاظت‌گر محیط‌زیست با اشاره به بخشنامه جدید ممنوعیت راه‌‌‌اندازی باغ وحش‌‌‌های جدید در ایران، معتقد است که این تصمیم به‌‌‌تنهایی نمی‌تواند به ایجاد قلمرو امن برای حیوانات منجر شود. او میگوید: حیوانات در باغوحشها به‌‌‌طور طبیعی از اکوسیستم خارج می‌‌‌شوند و در این فضاها دیگر نقشی در چرخه طبیعی محیط‌زیست ایفا نمی‌‌‌کنند. بنابراین، دغدغه اصلی باید حول رفاه و حقوق حیوانات باشد، نه حفاظت محیط‌زیست به معنای سنتی آن. واژه «قلمرو امن» به‌‌‌هیچ‌‌‌وجه برای وضعیت حیوانات در باغ وحش‌‌‌ها مناسب نیست، چرا که آنها در محیطی اسیر در قفس به‌‌‌سر می‌‌‌برند و نمی‌توانند به‌‌‌طور آزادانه در زیستگاه‌‌‌های طبیعی خود زندگی کنند.
او اضافه می‌کند: به‌‌‌رغم صدور مجوزهای فعالیت از سوی سازمان محیط‌زیست، نظارت‌‌‌های لازم برای جلوگیری از تخلفات مانند قاچاق حیوانات و صید غیرقانونی گونه‌‌‌ها به‌‌‌ویژه برای باغ وحش‌‌‌های کوچک وجود ندارد. بسیاری از گونه‌‌‌های وحشی که در باغ وحش‌‌‌ها نگهداری می‌‌‌شوند، به‌‌‌ویژه در ایران، از طبیعت صید شده‌‌‌اند و در برخی موارد به صورت غیرقانونی به باغ وحش‌‌‌ها منتقل می‌‌‌شوند.
این فعال محیط‌زیست همچنین بر ضرورت ایجاد زیرساخت‌‌‌های نظارتی برای سازمان حفاظت محیط‌زیست تاکید می‌کند تا بتوانند روند نظارت بر باغ وحش‌‌‌ها را بهبود بخشند و از تخلفات جلوگیری کنند. او میگوید: یکی از اقدامات موثر در این زمینه، استفاده از درآمد حاصل از بلیت‌‌‌های ورودی به باغ وحش‌‌‌ها برای پروژه‌‌‌های حفاظتی و حمایت از گونه‌‌‌های در معرض انقراض در طبیعت است.
لزوم نظارت محیط‌زیست بر باغوحشها
به گفته این حفاظت‌گر، دریافت مجوز از سازمان محیط‌زیست به دلایل خاصی ضروری است. او میگوید: سازمان محیط‌زیست باید اطمینان حاصل کند که گونه‌‌‌های جانوری که در باغوحشها نگهداری می‌‌‌شوند، از طبیعت صید نشده‌‌‌اند و حاصل قاچاق و تجارت غیرقانونی حیوانات نیستند. این مساله در سطح جهانی به‌‌‌شدت مورد توجه قرار دارد. به علاوه سازمان محیط‌زیست می‌تواند نقش خود را در کنترل و نظارت بر روندهای قانونی در مورد حیوانات و محیط‌زیست ایفا کند. باغ وحش‌‌‌ها در بسیاری از کشورهای توسعه‌‌‌یافته، برای تامین منابع مالی حفاظت از گونه‌‌‌های جانوری در طبیعت، بخش‌‌‌هایی از درآمدهای حاصل از فروش بلیت را به پروژه‌‌‌های حفاظتی اختصاص می‌دهند. در برخی موارد نیز باغوحشها به پژوهش‌‌‌ها و تکثیر گونه‌‌‌های در معرض انقراض در محیط‌‌‌های اسارت پرداخته‌‌‌اند. در نهایت، مهم‌ترین وظیفه سازمان حفاظت محیط‌زیست این است که هیچ گونه‌‌‌ای از حیوانات به صورت غیرقانونی وارد کشور نشود و توسعه باغ وحش‌‌‌ها به گونه‌‌‌های وحشی آسیب نزند. این مسوولیت اصلی است که سازمان محیط‌زیست باید بر عهده داشته باشد. اما مسائل مرتبط با رفاه حیوانات بیشتر در حوزه مسوولیت‌‌‌های ارگان‌‌‌های دیگر، از جمله سازمان‌های حقوق حیوانات و دامپزشکی قرار دارد.
ابراهیمی می‌افزاید: فعالیت‌‌‌های باغوحشها در بسیاری از کشورها بخشی از صنعت گردشگری محسوب می‌‌‌شوند، اما این موضوع باید با در نظر گرفتن استانداردها و فرآیندهای بین‌المللی باشد. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، معمولا شاهد باغ وحش‌‌‌های بزرگ و مشهور در چند شهر اصلی هستیم، نه اینکه در یک شهر کوچک یا حتی در چند نقطه از یک شهر باغ وحش‌‌‌های کوچک و متعدد وجود داشته باشد.
او ادامه می‌دهد: در ایران، یکی از مشکلات اصلی وجود تعداد زیاد باغ وحش‌‌‌های کوچک و پراکنده است که این امر می‌تواند باعث سردرگمی گردشگران شود. زمانی که گردشگر یا مسافری وارد یک شهر می‌شود، ممکن است نتواند تشخیص دهد کدام باغ وحش تحت نظارت قانونی است و استانداردهای لازم را رعایت کرده است. این وضعیت نه‌‌‌تنها باعث کاهش کیفیت تجربه گردشگری می‌شود، بلکه ممکن است گردشگران نتوانند انتخاب‌‌‌های مناسبی داشته باشند و در نتیجه، بازار گردشگری نیز متضرر شود. وجود باغ وحش‌‌‌های کوچک و متعددی که نمی‌توانند گردشگران زیادی را جذب کنند، عملا به ایجاد گردش مالی کافی منجر نمی‌شود. این وضعیت همچنین بستر مناسبی برای تخلف‌‌‌ها ایجاد می‌کند؛ چرا که گاهی تخلف‌‌‌ها به صورت غیرسیستماتیک و بدون اطلاع مراجع بالاتر رخ می‌دهند.
باغ‌وحش استاندارد ابزاری برای حفاظت
به گفته این حفاظت‌گر، گردشگری مرتبط با باغ وحش‌‌‌ها زمانی موفق است که این مجموعه‌‌‌ها از نظر ابعاد و مدیریت با استانداردهای جهانی همخوانی داشته باشند و در عین حال نظارت دقیقی بر فعالیت‌‌‌های آنها انجام شود. او می‌افزاید: در حال حاضر، نظارت بر باغ وحش‌‌‌ها در ایران به هیچ عنوان جدا از حفاظت گونه‌‌‌ها در زیستگاه طبیعی آنها نیست. بسیاری از صیدهای غیرقانونی گونه‌‌‌های وحشی در کشور به‌‌‌ویژه به دلیل فروش به باغ‌‌‌های پرندگان صورت می‌گیرد.
او میگوید: جلوگیری از فعالیت‌‌‌های غیرقانونی باغوحشها و قاچاق گونه‌‌‌های وحشی بخشی از حفاظت از گونه‌‌‌ها در طبیعت محسوب می‌شود. این مشکل به‌‌‌ویژه در ارتباط با زیستگاه‌‌‌های حساس حیوانات به صورت جدی وجود دارد، جایی که صیادها به‌‌‌طور هدفمند گونه‌‌‌ها را برای فروش به باغ وحش‌‌‌ها شکار می‌کنند.
ابراهیمی اضافه می‌کند: بسیاری از باغ وحش‌‌‌های معتبر در دنیا مانند آکواریوم ملی انگلستان یا باغ وحش سان‌فرانسیسکو پروژه‌‌‌هایی برای حمایت از گونه‌‌‌های در خطر در طبیعت دارند. به این صورت که درآمد حاصل از بلیت‌‌‌ها به‌‌‌طور مستقیم به پروژه‌‌‌های حفاظتی در زیستگاه‌‌‌های طبیعی اختصاص می‌‌‌یابد. متاسفانه در ایران، چنین رویکردهایی مشاهده نمی‌شود. در نهایت، یکی از مهم‌ترین گام‌‌‌ها برای بهبود وضعیت باغ وحش‌‌‌ها و نظارت بر آنها، ایجاد زیرساخت‌‌‌های مناسب برای نظارت دقیق، تدوین دستورالعمل‌‌‌های اجرایی و ایجاد ساختار نظارتی کامل است. با وجود چالش‌‌‌ها، این کار امکان‌‌‌پذیر است و می‌توان در مدت زمان کوتاهی تحولی جدی در این حوزه ایجاد کرد.
به گفته این حفاظت‌گر بعضی از باغ وحش‌‌‌ها به‌‌‌طور جدی به انجام کارهای حفاظتی کمک می‌کنند. او می‌افزاید: باغوحشها می‌توانند با نگهداری از گونه‌‌‌های در خطر انقراض در محیط‌‌‌های امن، به نجات آنها کمک کنند. این محیط امن به محافظت از حیوانات در برابر شکارچیان غیرقانونی، از دست دادن زیستگاه‌‌‌ها و حتی گرسنگی می‌‌‌پردازد. برخی از باغ وحش‌‌‌ها برنامه‌‌‌های پرورشی دارند که این روش به حفظ گونه‌‌‌های در معرض خطر کمک می‌کند، به‌‌‌ویژه برای حیواناتی که در طبیعت مشکل دارند تا جفت مناسب پیدا کنند. باغوحشها جنبه آموزشی نیز دارند. با مشاهده نزدیک‌‌‌تر حیوانات، مردم راحت‌‌‌تر می‌توانند درباره آنها بیاموزند. همچنین، بازدید از باغ وحش‌‌‌ها می‌تواند احساس همدلی را در افراد تقویت کند. مردم ممکن است به‌‌‌واسطه دیدن یک حیوان در معرض انقراض، متوجه شوند که رفتارهای آنها مانند خرید محصولاتی که از آنها به‌‌‌طور غیرمستقیم تاثیر می‌‌‌پذیرند، چه پیامدهایی برای حیاتوحش دارد.
او ادامه می‌دهد: باغ وحش‌‌‌های معتبر، استانداردهای بالای رفاهی برای حیوانات خود دارند. بازدید از باغوحشهای معتبر بهتر از رفتن به باغ‌وحش‌‌‌هایی است که این استانداردها را رعایت نمی‌‌‌کنند. به‌‌‌عنوان مثال، اعضای BIAZA (انجمن باغوحشها و آکواریوم‌‌‌های بریتانیا) برای دستیابی به بالاترین استانداردهای مراقبت از حیوانات، حفاظت از طبیعت از طریق تحقیق، حفاظت، آموزش و الهام بخشیدن به بازدیدکنندگان خود تلاش می‌کنند. همچنین، برخی از باغوحشها به بازسازی حیاتوحش و پذیرش حیوانات خانگی عجیب‌‌‌وغریب رهاشده می‌‌‌پردازند. علاوه بر این، باغ وحش‌‌‌ها به‌‌‌عنوان یک فعالیت خانوادگی سنتی شناخته می‌‌‌شوند.
او با اشاره به اینکه باغ‌وحش مکانی است که در آن حیوانات، به‌‌‌ویژه حیوانات وحشی، در قفس‌‌‌ها یا محوطه‌‌‌های مشخص نگهداری می‌‌‌شوند تا بازدیدکنندگان بتوانند از نزدیک آنها را مشاهده یا مطالعه کنند، میگوید: در این محیط‌‌‌ها، حیوانات ممکن است در شرایط محدود و تحت نظارت زندگی کنند و این می‌تواند برای برخی از آنها استرس‌‌‌زا باشد. او میگوید: پارک سافاری یک فضای بزرگ و طبیعی است که در آن حیوانات وحشی به صورت آزادانه در محیطی شبیه به زیستگاه طبیعی خود زندگی می‌کنند. پناهگاه‌‌‌های حیاتوحش مکان‌‌‌هایی هستند که در آنها حیوانات وحشی و پرندگان می‌توانند زندگی کنند و از آنها در برابر تهدیدهای مختلف مانند شکار، آسیب‌‌‌های ناشی از انسان‌‌‌ها یا شرایط خطرناک محافظت شود. در این پناهگاه‌‌‌ها، بیشتر تمرکز بر کمک به حیوانات آسیب‌‌‌دیده یا آنهایی است که نمی‌توانند به طبیعت بازگردند.
شرایط نامناسب باغوحشهای ایران
ابراهیمی اضافه می‌کند: وضعیت باغوحشهای ایران با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد. بر اساس گزارش‌‌‌ها، در کشور باغ‌وحشی وجود ندارد که در شرایط عالی بوده و امتیاز بالایی کسب کرده باشد. برخی باغوحشها امتیاز بسیار ضعیفی به دست آورده‌‌‌اند و در رتبه‌‌‌بندی‌‌‌ها، صدور مجوز برای آنها محدود شده است. در سال‌های اخیر، مشکلاتی مانند مرگ‌‌‌ومیر حیوانات در برخی باغوحشها گزارش شده است. این مسائل نشان‌‌‌دهنده کمبود منابع، آموزش ناکافی کارکنان و نبود نظارت مناسب بر شرایط نگهداری حیوانات است. در مقایسه با دیگر کشورها، باغوحشهای ایران از نظر امکانات، استانداردهای نگهداری و رفاه حیوانات در وضعیت مطلوبی قرار ندارند. در بسیاری از کشورها، باغوحشها به‌‌‌عنوان مراکز آموزشی و پژوهشی با استانداردهای بالای رفاهی برای حیوانات فعالیت می‌کنند، اما در ایران، این استانداردها به‌‌‌ویژه در برخی مناطق رعایت نمی‌‌‌شوند. با توجه به این مشکلات، نیاز به بازنگری در سیاست‌‌‌ها، بهبود زیرساخت‌‌‌ها و افزایش نظارت بر باغوحشها وجود دارد تا شرایط بهتری برای حیوانات فراهم شود و استانداردهای جهانی رعایت شود.
