نقطه عطفی در بازار جهانی هنر:
رکوردی تاریخی در حراج ساتبیز هنگ‌کنگ، و بازتعریف مرکز ثقل بازار هنر
به گزارش گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد؛ طومار استثنایی خوشنویس برجسته دوران یوان، رائو جیه، با عنوان «خطاطی به سبک علفی: متونی از هان یو و لیو زونگ‌یوان» (که در برخی منابع با نام «پاکی الهی منتقل‌شده» نیز شناخته می‌شود) پس از رقابتی بی‌سابقه به مدت ۹۵ دقیقه و بیش از ۲۰۰ پیشنهاد، با قیمت خارق‌العاده ۲۵۰ میلیون دلار هنگ‌کنگ (معادل تقریبی ۳۲.۲ میلیون دلار آمریکا) چکش خورد. رقمی که نه‌تنها رکورد فروش آثار کلاسیک آسیایی را شکست، بلکه ضرب‌آهنگی نو در بازار هنر بین‌المللی نواخت.
این اثر که از یک مجموعه خصوصی در ژاپن به حراج راه یافته بود و زمانی در آرشیو سلطنتی خاندان چینگ نگهداری می‌شد، در ابتدا با برآوردی میان ۱.۳ تا ۲.۶ میلیون دلار آمریکا وارد حراج شد؛ اما نتیجه نهایی فراتر از هر پیش‌بینی بود. با بیش از ۱۰۸ مهر، از جمله مهرهای سلطنتی امپراتور چیان‌لونگ، این طومار به‌مثابه سندی زنده از تاریخ انتقال، مالکیت و ستایش زیبایی‌شناسی در بستر تمدنی شرق است. خانه حراج ساتبیز، این اثر شش‌متری را به‌درستی «کپسول زمانی ۷۰۰ ساله» خواند؛ اثری که نه‌تنها در تکنیک و بیان خوشنویسی متمایز است، بلکه حامل لایه‌های پیچیده‌ای از حافظه فرهنگی و ارزش‌گذاری تاریخی‌ست.
اما این فروش تاریخی تنها یک لحظه در تقویم هنر نیست؛ بلکه سیگنالی است روشن از تغییر جهتی اساسی در معادلات قدرت بازار هنر.
تحلیل بازار؛ شرق در آستانه بازگشت به مرکز
رخدادی از این جنس، بیش از آن‌که صرفاً یک موفقیت تجاری باشد، آینه‌ای از دگرگونی‌های ژرف در جغرافیای هنر جهان است. در ادامه، سه روند کلیدی که این تحول را معنا می‌بخشند:
۱. آسیای شرقی در مسیر تثبیت هژمونی هنری:
در دهه‌های اخیر، بازار هنر عمدتاً در امتداد مثلث لندن، نیویورک و پاریس تعریف می‌شد. اما با خیزش اقتصادهای شرق آسیا، به‌ویژه چین و هنگ‌کنگ، حال شاهد شکل‌گیری یک قطب جدید و فعال در شرق هستیم؛ قطبی که دیگر نه به‌عنوان مکمل، بلکه به‌عنوان جایگزین بالقوه مطرح است.
۲. بازتعریف سرمایه فرهنگی شرق:
در شرایطی که بازارهای غربی به‌سوی هنر مفهومی، دیجیتال و ساختارگریز تمایل یافته‌اند، شرق در حال بازنگری جدی در میراث هنری خود است. توجه به خوشنویسی، نگارگری، و سایر فرم‌های کلاسیک نه از سر نوستالژی، بلکه در قالب سرمایه‌گذاری استراتژیک، نشانه‌ای است از بلوغ جدید بازار آسیا.
۳. آسیای امروز: میزبان رکوردها و بازیگر تعیین‌کننده:
با استقرار فعال شعب متعدد خانه‌های حراج مانند کریستیز، ساتبیز و فلیپس در شهرهایی چون هنگ‌کنگ و شانگهای، و با قدرت گرفتن مجموعه‌داران خصوصی و موزه‌های نوظهور، آسیا دیگر صرفاً خریدار نیست؛ او حالا صحنه‌گردان، بازی‌ساز و حتی سیاست‌گذار در بازار هنر جهانی است. و حراج اخیر ساتبیز، با این فروش تاریخی و مشارکت چشمگیر مجموعه‌داران آسیایی، مهر تأییدی بود بر این واقعیت.
آینده‌ای نزدیک‌تر از آن‌چه می‌پنداریم
آیا باید در انتظار رخدادهای بزرگ‌تری در بازار آسیا باشیم؟ شواهد موجود—از افزایش سرمایه‌گذاری خصوصی تا توسعه بسترهای دیجیتال فروش و نمایش آثار، پاسخی قاطع و مثبت می‌دهند.
و آیا مرکز ثقل بازار هنر در حال انتقال قطعی از غرب به شرق است؟ شاید برای پاسخ نهایی هنوز زود باشد. اما آن‌چه قطعی است این است که آسیا دیگر در حاشیه ایستاده نیست. او در مرکز صحنه ایستاده است؛ با صدایی رسا، قدرتی رو به رشد، و افقی که هر روز روشن‌تر می‌شود.
و اما ایران؛ غایب یا در آستانه حضور؟
در میانه این دگرگونی‌های تاریخی، پرسشی بنیادین برای ما مطرح می‌شود: جایگاه ایران در این صحنه در حال تحول چیست؟ کشوری که یکی از غنی‌ترین میراث‌های بصری تاریخ، از خوشنویسی تا نگارگری و هنرهای اسلامی را در خود دارد، اکنون در موقعیتی حساس ایستاده است.
برای ورود مؤثر به این صحنه، تنها تکیه بر گذشته کافی نیست. آن‌چه ضرورت دارد، ایجاد زیرساخت‌های حرفه‌ای برای ارتباط با بازارهای بین‌المللی، بازتعریف روایت‌های هنری قابل عرضه و ایجاد اکوسیستمی متصل میان هنرمندان، گالری‌ها، مجموعه‌داران و نهادهای فرهنگی است.
اگر بخواهیم ایران را نیز در این مدار نوظهور هنر جهانی وارد کنیم، توجه به تجربه‌های موفق منطقه‌ای مانند چین و کره جنوبی حائز اهمیت است؛ کشورهایی که با تکیه بر ارزش‌های سنتی، سرمایه‌گذاری زیرساختی و خلق روایت‌های معاصر از گذشته خود، توانسته‌اند جایگاهی مؤثر در معادلات جهانی به دست آورند.
آسیا در حال شکل دادن به آینده بازار هنر است.
و ما، اگر بخواهیم، می‌توانیم بخشی از آن باشیم؛ نه به‌عنوان تماشاچی، بلکه به‌عنوان بازیگری مؤثر.
آینده آغاز شده است.
*علیرضا عبادیان
