جذب سرمایه‌گذار خارجی برای توسعه صنعت نفت و گاز ایران، ضرورتی انکارناپذیر است
نقشه گنج انرژی ایران
علاوه‌بر این، تامین مالی عظیم این بخش نیازمند حضور سرمایه‌گذاران خارجی بوده و تحریم‌های اقتصادی مانعی بزرگ شناخته می‌شود. در حال‌حاضر شاهد یک تلاش دیپلماسی برای گشایش در این بخش هستیم.
در جست‌وجوی طلای‌سیاه
ارقام متفاوتی درخصوص ظرفیت سرمایه‌گذاری در این صنعت اعلام می‌شود. سال‌گذشته محسن خجسته‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران گفته بود؛ در یک برنامه ۸ساله باید ۱۶۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری صورت گیرد که ظرفیت روزانه تولید بخش نفت به ۵میلیون و ۷۰۰هزار بشکه و گاز به یک‌میلیارد و ۵۰۰میلیون مترمکعب برسد. طبق گفته مدیرعامل قبلی شرکت ملی نفت از این رقم ۸۹میلیارد دلار در بخش نفت و ۷۱میلیارد دلار در بخش گاز منتقل خواهدشد. جواد اوجی وزیر نفت دولت قبلی هم در سال۱۴۰۱ از یک رقم ۲۰۰میلیارد دلاری به‌عنوان سرمایه مورد‌نیاز در بخش‌های نفت، پتروشیمی و صنایع بالادست و پایین‌دست صحبت کرده‌بود. برخی کارشناسان هم با اشاره به تجهیزات فرسوده بخش نفت و عدم‌سرمایه‌گذاری در دهه‌های گذشته از رقم ۲۵۰ تا ۳۰۰میلیارد دلار سرمایه سخن می‌گویند. محسن پاک‌‌‌‌‌نژاد، وزیرنفت اخیرا اعلام کرد: «برای رسیدن به ظرفیت تولید ۴میلیون و ۶۰۰هزار بشکه در روز نفت‌خام در پایان برنامه هفتم توسعه حدود ۵۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است.» وی ادامه‌داد: همچنین بر اساس اهداف برنامه هفتم توسعه، ظرفیت تولید گاز خام کشور باید به یک‌میلیارد و ۳۵۰میلیون مترمکعب در روز افزایش یابد که برای دستیابی به تولید این حجم گاز، ۷۵میلیارد دلار سرمایه‌گذاری باید انجام شود.
وزیر نفت با تاکید بر اینکه در مجموع ۱۱۰ تا ۱۲۰میلیارد دلار برای رسیدن به اهداف کمی برنامه هفتم توسعه در افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز نیاز است، گفت: در اجرای طرح‌های توسعه‌‌‌‌‌ای باید به این نکته توجه کرد که افزون بر افزایش ظرفیت باید از افت تولید نفت و گاز نیز جلوگیری کرد. پاک‌‌‌‌‌نژاد با بیان اینکه تامین این میزان از منابع مالی کار دشواری است و باید سازوکارهایی برای آن تعریف شود که بخشی استفاده از منابع صندوق توسعه‌ملی و بخشی نیز استفاده از منابع فاینانس خارجی است، اظهار کرد: در صنعت پالایش نیز افزایش ظرفیت پالایشگاهی تا سقف ۵۰۰هزار بشکه در روز در دستور کار قرار دارد که افزون بر تامین مالی نیازمند دستیابی به فناوری‌های روز است. در محصولات پتروشیمی نیز افزایش ظرفیت تولید خواهیم‌داشت. بهطور کل اگر ارقام یادشده را بر اساس اهداف کمی مشخصی مورد مقایسه قرار دهیم، مشخص می‌شود که بهطور طبیعی سالانه در صنعت نفت باید بیش از ۲۰ تا ۲۵میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شود و اگر این رقم کاهش یابد کل چرخه دچار اختلال شده و باید در سال‌های بعد جبران شود.
رونمایی از ۲۰۰ فرصت سرمایه‌گذاری
توجه به همین ضرورت موجب‌شده که در همین ابتدای سال‌مسوولان نفتی کشور به شکل برنامه‌ای منسجم لیست فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این صنعت را تهیه کنند. قرار است در دوم اردیبهشت طی مراسمی با عنوان «تحول در سرمایه‌گذاری و توسعه بالادست نفت و گاز ایران» این بسته رونمایی شود. این بسته شامل فهرستی جامع از ۲۰۰فرصت سرمایه‌گذاری به ارزش ۱۳۵میلیارد دلار است که گفته می‌شود، می‌تواند نه‌‌‌‌‌تنها چرخ صنعت نفت و گاز ایران را دوباره به حرکت درآورد، بلکه موتور اقتصاد کل کشور را در مسیر جهش دوم توسعه روشن کند. به‌نظر می‌رسد که این ۲۰۰ پروژه کل زنجیره ارزش انرژی را دربر خواهد گرفت: از بلوک‌‌‌‌‌های اکتشافی و توسعه میادین نفتی و گازی، تا جمع‌‌‌‌‌آوری گازهای مشعل که سال‌هاست به‌عنوان سمبلی از هدررفت سرمایه ملی بر آسمان شب ایران شعله‌‌‌‌‌ور است. از پروژه‌های LNG و NGL گرفته تا مخازن استراتژیک ذخیره‌سازی، خطوط لوله انتقال، واحدهای شیرین‌‌‌‌‌سازی آب و حتی توسعه شناورها و پایگاه‌‌‌‌‌های پشتیبانی دریایی در سواحل خلیج‌فارس. سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها، نه‌‌‌‌‌تنها به افزایش تولید و صادرات نفت و گاز منجر می‌شود، بلکه به کاهش آلاینده‌‌‌‌‌ها، اشتغال‌زایی در مناطق محروم و تقویت زیرساخت‌های زیربنایی کشور نیز کمک می‌کند.
افق‌‌‌‌‌های جدید حفاری
در این مسیر، ایران قصد دارد با اختصاص یک‌میلیارد دلار به خرید دکل‌های حفاری جدید، توان عملیاتی خود را برای توسعه میادین افزایش دهد. کمبود دکل، سال‌هاست به‌عنوان یکی از گلوگاه‌های اصلی حفاری و بهره‌‌‌‌‌برداری نفتی مطرح بوده و اکنون با این تصمیم استراتژیک، گام مهمی برای رفع این محدودیت برداشته شده‌است. افزایش تعداد دکل‌ها، به‌ویژه در میادین دریایی خلیج‌فارس، می‌تواند زمینه‌‌‌‌‌ساز بازگشت ایران به‌جایگاه پیشین خود در بازار جهانی انرژی باشد؛ جایگاهی که به‌دلیل تحریم‌ها و کمبود تجهیزات، به‌‌‌‌‌شدت تضعیف شده بود.
نقش بخش خصوصی
راه‌‌‌‌‌های متعددی در صنعت برای تامین مالی پروژه‌ها از جمله استفاده از صندوق توسعه ملی، فاینانس خارجی، منابع بانکی و بازار پول، اوراق مشارکت و انواع اوراق مالی اسلامی یا فروش بخشی از سهام شرکتی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جدید وجود دارد، بااین‌حال پرسش این است، در شرایطی که هنوز سایه تحریم‌ها بر صنعت نفت و بانکداری ایران سنگینی می‌کند، این سرمایه‌گذاری‌ها چگونه محقق می‌شوند؟ موضوع تامین مالی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین الزامات اجرای پروژه‌های توسعه در صنعت نفت کشور محسوب می‌شود. با توجه به اینکه استفاده از ابزارهای سنتی و شرکتی تامین مالی به دلیل تشدید محدودیت‌های بین‌المللی و تنگناهای مالی موجود، به‌راحتی امکان‌پذیر نیست؛ به‌کارگیری ابزارهای نوین تامین مالی پروژه محور بر پایه مهندسی مالی با تاکید بر ظرفیت‌های بازار پول و سرمایه و همچنین تعریف سازوکارهای جدید بین‌المللی برای مبادلات مالی بخش نفت می‌تواند گامی موثر در جذب منابع و تسهیل مبادلات مالی صنعت نفت کشور و در مسیر اقتصاد مقاومتی باشد. در بخش پتروشیمی در پنج سال‌آینده طرح‌های نیمه‌‌‌‌‌تمام نیازمند بیش از ۳۰میلیارد دلار تامین مالی هستند.
در بخش پالایشگاهی هم می‌توان تا ۲۰میلیارد دلار در طرح‌های پتروپالایشگاهی و بهسازی پالایشگاه‌های موجود و پالایشگاه‌های جدید سرمایه‌گذاری کرد. سرمایه‌گذاری در پتروشیمی و پتروپالایشگاه‌ها در کل از سوی شرکت‌های بخش‌خصوصی و بخش کمی نیز از سوی نیمه‌خصوصی‌‌‌‌‌ها به‌منظور تقویت آنها انجام می‌شود. انجام سرمایه‌گذاری در صنعت گاز بیشتر دولتی است و بخش کمی از آن مانند شبکه‌‌‌‌‌های توزیع از سوی بخش‌خصوصی انجام می‌شود. البته بخش‌خصوصی می‌تواند در پروژه ذخیره‌سازی زیرزمینی گاز نیز حضور داشته‌باشد که در حال آغاز‌شدن است، اما در حوزه طرح‌های استخراج و اکتشاف و تولید نفت، انتظار نمی‌رود که شرکت‌های ایرانی ریسک اکتشاف را بپذیرند، لذا محلی را که از سوی دولت و شرکت ملی نفت ایران اکتشاف و مشخص است را می‌توانند توسعه دهند، یا در میدانی که در حال بهره‌‌‌‌‌برداری است برای نگهداشت تولید سرمایه‌گذاری کنند. زمینه‌‌‌‌‌های بسیاری در این‌باره برای بخش نفت و گاز وجود دارد.
در این حوزه سیاستگذاران نفتی کشور دست دوستی به‌‌‌‌‌سوی سرمایه‌گذاران خارجی دراز کرده‌اند. شرکت ملی نفت ایران نه‌‌‌‌‌تنها فهرست فرصت‌ها را منتشر کرده، بلکه در اقدامی کم‌‌‌‌‌سابقه، قرار است با سفرای کشورهای خارجی دیدار داشته، نشست‌های تخصصی برگزار کند و حتی وزرای انرژی همسایگان را به بازدید از نمایشگاه‌های انرژی دعوت کرده‌است. از سوی دیگر، ایران در تلاش است با ارائه مشوق‌‌‌‌‌های مالی، ضمانت بازگشت سرمایه و تسهیل مقررات، فضای امن‌‌‌‌‌تری برای سرمایه‌گذاری فراهم کند؛ در واقع برای کشوری که بیش از ۵۰درصد درآمد ارزی‌‌‌‌‌اش به نفت و گاز وابسته است، جذب سرمایه‌گذاری خارجی نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت راهبردی است. ایران در آستانه بازگشت به صحنه جهانی انرژی است، اما این مسیر بدون هم‌‌‌‌‌افزایی داخلی و دیپلماسی هوشمند هموار نخواهد شد.
