۷۰ سال پس از حمله به ویتکنگها، آمریکا این بار در زمین تجارت، شیپور جنگ را به صدا درآورد
جنگ ویتنام، قسمت دوم
یک کارخانه تولید لباس در شهر هوشیمین در ویتنام، جایی که عوارض 46درصدی بر صادرات پوشاک به آمریکا باعث وحشت در کارخانه‌‌‌های سراسر این کشور شده است./ عکس: لین فام -بلومبرگ
صادرکنندگان از ویرانی احتمالی کارخانه‌‌‌هایشان بر اثر این عوارض گمرکی ابراز نگرانی کردند و دغدغه خود را درباره لزوم بازسازی زنجیره‌‌‌های تامین به اشتراک گذاشتند. احسان خان‌چودری، مدیر یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تجاری بنگلادش با ۱۵۰هزار کارمند، با لحنی آمیخته به خشم و ناامیدی پرسید: «ما یکی از فقیرترین کشورهای روی زمین هستیم. چه کرده‌‌‌ایم که مستحق خشم ایالات‌متحده آمریکا باشیم؟» تعرفه‌‌‌های پیشنهادی ترامپ بیشترین فشار را بر کشورهایی وارد می‌کند که اهرم فشار کمی برای مذاکره دارند؛ کشورهایی که درآمد روزانه ساکنان آنها به چند دلار محدود می‌شود و معیشت مردمشان به فروش کالاهای ارزان به ایالات‌متحده -اقتصادی ۶۰برابر بزرگ‌تر از بنگلادش- گره خورده است. آنچه شرایط را پیچیده‌‌‌تر می‌کند، این واقعیت است که سال‌هاست آژانس‌‌‌های توسعه تحت حمایت آمریکا، بنگلادش را تشویق کرده‌‌‌اند با صادرات پوشاک خود را از دام فقر رها کند.
هفته‌‌‌ای پرآشوب
در طول هفته‌‌‌ای آشفته -زمانی که ترامپ سخت‌‌‌ترین تعرفه‌‌‌های خود را بر ده‌‌‌ها کشور اعمال کرد و سپس به تعویق انداخت- جهان در حال توسعه با واقعیتی تلخ و ناگوار روبه‌رو شد. بیش از ۷۰سال، بسیاری از کشورهای نوظهور، به‌ویژه در آسیا، به‌عنوان تولیدکنندگان کم‌‌‌هزینه برای بزرگ‌ترین مصرف‌کننده جهان یعنی آمریکا، ایفای نقش کرده‌‌‌اند. آمریکایی‌‌‌ها طیف وسیعی از محصولات را وارد می‌کنند؛ از شلوارهای دوخته‌شده در بنگلادش گرفته تا وانیل پرورش‌یافته در ماداگاسکار؛ ترامپ اکنون با اعلام آنچه «روز آزادی» می‌‌‌نامد، این الگوی دیرینه را زیر و رو می‌کند.
در ویتنام، احتمال اعمال تعرفه ۴۶درصدی بر صادرات به مقصد آمریکا، موجی از وحشت را در کارخانه‌‌‌های سراسر کلان‌شهرهایی مانند هانوی و هوشیمین برانگیخته است. به‌جز چین که ترامپ تعرفه‌‌‌ها را به ۱۲۵درصد افزایش داده، کشورهایی که برای مالیات‌‌‌های سنگین‌‌‌تر آمریکا مشخص شده‌‌‌اند، حداقل ۹۰روز دیگر مهلت دارند. اگر کاخ‌سفید بر تصمیم خود پافشاری کند، این عوارض می‌‌‌تواند پیامدهای وخیمی برای اقتصادهای نوظهور، به‌ویژه با توجه به کاهش قابل‌توجه کمک‌‌‌های خارجی آمریکا در ماه گذشته به همراه داشته باشد. زکریا ابوظا، استاد کالج جنگ ملی در واشنگتن و تحلیلگر برجسته سیاست‌‌‌های جنوب شرق آسیا، این وضعیت را این‌‌‌گونه توصیف کرد: «این تنها یک تعلیق اجرای حکم اعدام است. آنها همچنان در صف اعدام به سر می‌‌‌برند و با رئیس‌‌‌جمهوری بسیار متغیر طرف هستند که هر لحظه ممکن است نظرش را تغییر دهد.»
پیامدهای ژئوپلیتیک
ترامپ نشان داده است که در راستای متعادل کردن کسری تجاری، با سختگیری در مورد کشورهای آسیب‌‌‌پذیر و فقیری که به تولید کالاهای غیراستراتژیک مانند لباس یا کفش مشغول‌‌‌اند، حاضر است دهه‌‌‌ها تلاش برای توسعه بین‌المللی و سرمایه‌گذاری در قدرت نرم را به مخاطره بیندازد. بسیاری از کشورهای آفریقایی متاثر از این تصمیم، سال‌هاست که به دسترسی بدون تعرفه به بازار آمریکا وابسته شده‌‌‌اند. برخی دیگر، مانند پاکستان و سریلانکا، برای سرپا نگه داشتن اقتصادشان به نهادهایی مانند صندوق بین‌المللی پول متکی هستند یا زیر بار سنگین جنگ‌‌‌ها و درگیری‌‌‌ها کمر خم کرده‌‌‌اند. از میان فهرست کشورهای هدف، ترامپ قصد داشت سنگین‌‌‌ترین تعرفه را بر لسوتو، یکی از فقیرترین کشورهای آفریقا، اعمال کند. مقامات این کشور هشدار داده‌‌‌اند که در صورت اجرای طرح آمریکا، ممکن است اقتصادشان به طور کامل فروبپاشد.
چین در انتظار فرصت
در این میان، چین در کمین نشسته است. پکن پس از سرمایه‌گذاری میلیاردها دلار در ساخت بنادر و خطوط راه‌‌‌آهن در کشورهای فقیرتر و کسب حمایت سیاسی در ازای آن، اکنون مترصد است تا از این آشفتگی بهره‌برداری کرده و روابط تجاری خود را تقویت کند. شی جین‌‌‌پینگ، رئیس‌‌‌جمهور چین، جلساتی را برای هفته آینده در کامبوج، ویتنام و مالزی برنامه‌‌‌ریزی کرده است. لین کوک، کارشناس ارشد روابط بین‌الملل و رئیس مطالعات جنوب شرق آسیا با اشاره به این تحولات می‌‌‌گوید: «بیش از یک‌دهه، واشنگتن کشورها را با انگشت گذاشتن بر قلدری‌‌‌ها، قانون‌‌‌شکنی‌‌‌ها و اقدامات اقتصادی ناعادلانه چین گرد هم آورد. اکنون، خطر آن وجود دارد که خود به همان اتهامات متهم شود.»
واکنش‌‌‌های منطقه‌‌‌ای
در کامبوج، مقامات در ابتدا تعرفه ۴۹درصدی را کم‌‌‌اهمیت تلقی کردند. آنها باور داشتند که ترامپ این تصمیم را پس خواهد گرفت؛ زیرا این کشور عمدتا به صادرات کالاهای ارزان و کاربر می‌‌‌پردازد. سال گذشته، حجم مبادلات تجاری کامبوج با آمریکا به حدود ۱۳میلیارد دلار رسید که ۹۷درصد آن را صادرات از کامبوج تشکیل می‌‌‌داد. هنگامی که جدیت کاخ‌سفید آشکار شد، کامبوج سریعا دست به کار شد. مقامات و رهبران تجاری به فکر چگونگی مذاکره با طرف آمریکایی افتادند. برخی از آنها نگرانی خود را درباره توانایی محدودشان به عنوان یک اقتصاد کوچک برای جلب توجه ترامپ ابراز کردند. پس از آنکه ترامپ روز چهارشنبه بیشتر تعرفه‌‌‌ها را به تعویق انداخت و تنها ۱۰درصد را در تمامی کشورها به‌جز چین اعمال کرد، به نظر می‌‌‌رسید همه در پی یافتن راهی برای انعقاد توافق هستند. توماس لیم، مدیرعامل شرکتLNL کامبوج، یک شرکت لجستیک در پنوم‌پن، اظهار کرد که مشتریان آمریکایی او با عجله محموله‌‌‌های خود را در اوایل روز چهارشنبه معلق کردند؛ تنها برای آنکه پس از تعویق سخت‌‌‌ترین عوارض از سوی ترامپ، نظرشان را تغییر دهند.
تاثیر بر الگوی توسعه
این زنجیره‌‌‌های تامین به طور تصادفی شکل نگرفته‌‌‌اند. برای دهه‌‌‌های متمادی، نقشه راه کشورهای فقیر برای دستیابی به ثروت تقریبا یکسان بوده است: انتقال کشاورزان به کارخانه‌‌‌ها، شناسایی یک بازار هدف و فروش محصولات خود به جهان. این راهبرد صدها میلیون نفر را در چین و سایر نقاط جهان از فقر نجات داده و زمینه‌‌‌ساز دوره‌‌‌ای از رشد چشم‌گیر اقتصادی شده است. در سال‌های اخیر، با تیرگی روابط تجاری میان واشنگتن و پکن، کسب‌وکارهای بزرگ به دنبال متنوع‌‌‌سازی برآمدند. استراتژی «چین به‌علاوه یک» موجب توزیع ثروت در مناطق مختلف شد و طناب نجاتی به مکان‌‌‌هایی مانند ویتنام ارائه کرد؛ جایی که کارخانه‌‌‌های تولید کفش برای برندهایی مانند نایک، مشاغل بیشتری در جنوب شرق آسیا ایجاد کرد و کالاهای ارزان‌‌‌تری را در اختیار مصرف‌کنندگان آمریکایی قرار داد. طبق گزارش اقتصاد بلومبرگ، بیش از یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی ویتنام به صادرات به آمریکا وابسته است. اما در چند سال گذشته، بازدهی صنعتی‌‌‌سازی صادرات‌‌‌محور رو به کاهش گذاشته است. این روند تحت‌تاثیر افزایش اتوماسیون، تورم پس از همه‌گیری کرونا و گسترش سیاست‌‌‌های حمایت‌‌‌گرایانه در کشورهای ثروتمندتر قرار گرفته است. دنی رودریک، اقتصاددان برجسته دانشگاه هاروارد، معتقد است اقدامات پیشنهادی ترامپ -افزایش موانع تجاری به سطحی که بیش از یک‌قرن سابقه نداشته- ناقوس مرگ این مدل توسعه خواهد بود. رودریک در این باره تاکید کرد: «کشورهای در حال توسعه به استراتژی جدیدی نیاز دارند.»
آشفتگی در بنگلادش
در بنگلادش که سال گذشته بیش از ۸میلیارد دلار پوشاک به آمریکا صادر کرد -حدود یک‌پنجم کل صادراتش- تولیدکنندگان هم‌‌‌اکنون فشار را احساس می‌کنند. برخی از آنها گزارش داده‌‌‌اند که خریداران آمریکایی خواستار جذب کامل هزینه تعرفه‌‌‌های پیشنهادی ۳۷درصدی توسط شرکت‌های بنگلادشی شده‌‌‌اند؛ درخواستی که با توجه به حاشیه‌‌‌های سود بسیار اندک، غیرممکن به نظر می‌‌‌رسد. یک جنگ قیمت بی‌‌‌رحمانه آغاز شده است. صادرکنندگان برای جلب مشتریان محدودتر در بازارهای مساعدتر، مانند اروپا، با یکدیگر به رقابت پرداخته‌‌‌اند.
نقش چین
اینکه آیا پیامدهای این تعرفه‌‌‌ها قدرت ژئوپلیتیک چین را تقویت خواهد کرد -یا کسب‌وکار بیشتری را به سمت آن سوق خواهد داد– هنوز مشخص نیست. اوایل امسال، وزیر دفاع سنگاپور بیان کرد که برداشت‌‌‌های منطقه‌‌‌ای از آمریکا از «آزادی‌‌‌بخش» به «صاحب‌خانه‌‌‌ای که به دنبال اجاره است» تغییر کرده است. پس از خاتمه قراردادهای آژانس توسعه بین‌المللی ایالات‌متحده (USAID)، چین برای تامین مالی پروژه‌‌‌های مرتبط با سوادآموزی و توسعه کودکان در کامبوج پیش‌‌‌قدم شد. با این حال، خطر زیاده‌‌‌روی نیز وجود دارد.
نگرانی‌های فزاینده‌‌‌ای مطرح شده که چین ممکن است برای به حداقل رساندن آسیب‌‌‌های ناشی از مشکلات تعرفه‌‌‌ای خود، بیش از حد در کشورهای دیگر نفوذ کند. این امر می‌‌‌تواند شرکت‌های کوچک محلی را از عرصه رقابت خارج کرده و موجب نارضایتی رهبران جهانی شود که در غیر‌این صورت، با توجه به غیرقابل پیش‌بینی بودن ترامپ، ممکن بود به امضای معاملات جدید با چین تمایل نشان دهند. پیتر مامفورد، تحلیلگر ارشد مسائل آسیا که پوشش جنوب شرق آسیا را برای گروه اوراسیا، یک شرکت مشاوره ریسک سیاسی، بر عهده دارد، گفت: «همه چیز برای پکن هموار نیست. جنگ تجاری بین آمریکا و چین ممکن است سیل واردات کم‌‌‌هزینه چینی به منطقه را تشدید کند.»
