فرونشست امنیت غذایی!
کم‌آبی سهم کشاورزی از اقتصاد اصفهان را کاهش داد
بررسی نام استان‌هایی که اکنون در معرض خطر هستند، نشان می‌دهد با ادامه وضعیت موجود از تولید خرما تا گندم و نیشکر و حبوبات و صیفی‌جات ایران درخطر جدی قرار دارد. استان‌هایی مانند اصفهان اکنون چنان درگیر بحران آب و فرونشست زمین هستند که نه‌تنها آثار تاریخی آنان درخطر و بحران است بلکه می‌تواند در طول زمان صنایع و همچنین تمام کشاورزی این استان‌ها هم درخطر قرار بگیرد.
برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و فرونشست زمین در ترکیب با بی‌توجهی مسئولان و شهروندان به محیط‌زیست و تغییرات ویرانگر اقلیمی حالا بیش از همه برای نسل بعدی ایرانیان خطرآفرین شده است. خطرات اجتماعی مانند مهاجرت و برهم خوردن بافت و ترکیب جمعیتی در کشور تا بحران‌های زیست‌محیطی و بحران آب و خالی شدن نواحی و مناطقی از سکنه و به خطر افتادن امنیت غذایی کشور، اکنون ازجمله آسیب‌های فرونشست زمین در اصفهان است که از همیشه نزدیک‌تر به نظر می‌رسد.
مصرف آب و بهره‌وری ناکافی
مرکز آمار به‌تازگی گزارشی با عنوان «سهم و رتبه استان‌ها بر اساس متغیرهای مهم بخش کشاورزی» (۱۴۰۳) منتشر کرده است که رتبه استان‌ها را در ۳۲ حوزه مرتبط نشان می‌دهد.
برخی از داده‌های این گزارش مربوط به سال‌های گذشته است و امکان دارد با تکمیل «سرشماری عمومی کشاورزی» که از آبان امسال در حال انجام است، تغییر کند.
از میان پنج استان صدرنشین مصرف آب در بخش کشاورزی، نام چهار استان به‌صورت مکرر در رابطه با فرونشست نیز تکرار می‌شود: فارس، کرمان، خراسان رضوی و اصفهان. هرچند استان اصفهان ازنظر مقدار آب مصرفی در بخش کشاورزی رتبه پنجم کشور را از آن خودکرده اما در حوزه‌هایی مانند ارزش‌افزوده بخش کشاورزی، جمعیت شاغل در این حوزه و تولید محصولات سالانه زراعی، در بین پنج استان اول کشور جایی ندارد که نشان‌دهنده نبود بهره‌وری و استفاده از روش‌های سنتی کشت و کار است.
بااین‌وجود اصفهان در حوزه‌های مرغداری و دامداری جز استان‌های پیشتاز محسوب شده و مساله آب مجازی را همچنان برای استان پررنگ کرده است.
میزان تولید مرغ زنده پرورش‌یافته در مرغداری‌های صنعتی استان در حدود ۲۴۳ هزار تن است که سهم ۷.۶۰۱ درصدی از تولید این محصول در کشور را تشکیل می‌دهد و از این لحاظ اصفهان حائز رتبه سوم کشور است.مقدار تولید گوشت انواع طیور در کشتارگاه‌های رسمی استان در حدود ۱۲۶ هزار تن است که سهم ۵.۹۱۰ درصدی از تولید این محصول در کشور را تشکیل می‌دهد و از این لحاظ اصفهان حائز رتبه ۶ کشور است.استان اصفهان ۴.۵۵۴ درصد بُز و بزغاله‌ها و ۷.۹۲۶ میزان بره و گوسفند کشور را در اختیار دارد و به ترتیب دارنده رتبه‌های پنجم و هفتم کشور در این زمینه است.مقدار تولید شیر در گاوداری‌های صنعتی استان افزون بر یک‌میلیون و ۴۶۰ هزار تُن است و با سهم تولید ۲۳.۷۰۵ درصد از این لحاظ اولین تولیدکننده شیر در گاوداری‌های صنعتی کشور است.البته کل میزان شیر تولیدی استان اصفهان اعم صنعتی و غیر صنعتی ۷.۳۱۳ کل میزان شیر تولیدی کشور را تشکیل می‌دهد و از این لحاظ رتبه پنجم تولید شیر کشور را دارد.ازنظر تعداد گاو و گوساله ۴.۵۷۹ درصد یعنی در حدود ۲۴۴ هزار راس در استان اصفهان وجود دارد و از این حیث استان در رتبه نهم کشور قرار دارد البته ازنظر تعداد گاو و گوساله موجود در گاوداری‌های صنعتی استان، اصفهان ۱۹.۴۲۴ درصد گاوهای گاوداری‌های صنعتی کشور را در اختیار دارد و رتبه استان ازنظر این شاخص دوم کشور است.استان اصفهان ۱۳.۱۵۹ درصد گوشت قرمز تولیدی در کشتارگاه‌های رسمی کشور را تامین می‌کند و حائز رتبه دوم کشور است و این در حالی است که میزان کل گوشت قرمز تولیدی در کشتارگاه‌های صنعتی کشور که بیشتر مربوط به دام سنگین است ۵۹۸ هزار تُن است.
مساحت گلخانه‌های استان افزون بر یک هزار و ۵۰۰ هکتار است و ۱۵.۹۷۲ درصد گلخانه‌های کشور در این خطه قرار دارد و از این لحاظ در رتبه سوم کشور قرار دارد.مقدار تولیدات گلخانه‌ای استان افزون بر ۲۲۴ هزار تُن است که ۱۴.۶۰۷ درصد تولیدات گلخانه‌ای کل کشور را تشکیل می‌دهد و از این نظر اصفهان در رتبه سوم کشور قرار دارد.ارزش تولید گل و گیاهان زینتی گلخانه‌های استان حدود ۱۵۰ میلیارد تومان است که ۷.۸۶۵ درصد ارزش این صنعت در کل کشور را تشکیل می‌دهد و اصفهان در رتبه سوم کشور از این لحاظ قرار دارد.
برای دستیابی به رتبه‌های فوق، فعالان حوزه کشاورزی استان از منابع زیرزمینی آب در شرایطی استفاده کردند که ذخایر آب سد زاینده‌رود به مرز هشدار و بحران رسیده و نبود زاینده‌رود زمینه فرونشست را در استان و شهر اصفهان فراهم کرده است.
جایگاه ازدست‌رفته
با افت ذخایر زیرزمینی آب استان و کمبود بارش‌ها به‌تدریج سهم کشاورزی از کیک اقتصاد استان کاهش‌یافته است.
طبق داده‌های سال ۱۴۰۰، بیشترین سهم بخش‌های عمده اقتصادی از تولید ناخالص داخلی اصفهان مربوط به خدمات با ۵۹ درصد، صنعت ۲۵ درصد و انرژی هفت درصد، بخش‌های "کشاورزی، شکار، جنگلداری و ماهیگیری" با پنج درصد، ساختمان سه درصد و استخراج معدن یک درصد بود.
آنچه از شاغلان و فعالان حوزه زراعت در استان باقی‌مانده به کشت و زرع مدرن روی آورده‌اند به‌طوری که مساحت گلخانه‌های استان به بیش از ۲۵۰۰ هکتار رسیده و تولید محصولات صادراتی افزایش‌یافته است. اصفهان سالانه بیش از ۲ میلیون تن محصولات کشاورزی تولید می‌کند که عمده آن در گلخانه‌ها به ثمر نشسته است.
در حال حاضر استان بیش از ۷۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی، که ۳۰درصد آن برای کشت گندم و جو استفاده می‌شود. سهم استان از تولیدات کشاورزی ایران حدود ۴درصد برآورد شده اما بااین‌وجود درآمد بخش کشاورزی استان طی ۱۰ سال گذشته بیش از۴۰ درصد کاهش‌یافته است.
به‌تازگی برخی از داده‌های سرشماری کشاورزی استان منتشرشده که نشان می‌دهد کشاورزی استان جایگاه سال‌های نه‌چندان دور خود را ازدست‌داده است.به گفته سید علی قرشی نوش‌آبادی، معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان، نتایج اولیه سرشماری کشاورزی نشان می‌دهد که تعداد بهره‌برداران حوزه کشاورزی در این استان با ۱۷ درصد کاهش نسبت به سال پایه ۱۳۹۳روبرو است.کاهش تعداد بهره‌برداران حوزه کشاورزی نشان از آثار منفی خشکسالی‌های یک دهه اخیر و تغییر اقلیم بر کشاورزی استان اصفهان است که باید برای رهایی از این شرایط برنامه‌ریزی کرد.
فرونشست، امنیت غذایی و دیگر هیچ
فرونشست در حال بلعیدن اصفهان است، بحرانی که هرلحظه بیشتر خود را به رخ می‌کشد و از کشاورزی و صنعت تا حتی زیست شهروندان اصفهانی را تهدید می‌کند. اصفهان با ادامه روند کنونی برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی در یک افق بلندمدت نه آب کافی برای مصرف دارد و نه می‌تواند محصول کشاورزی برای تولید و مصرف داشته باشد.حد معقول برداشت آب از منابع آب زیرزمینی ایران ۲۷ میلیارد مترمکعب در سال است، اما هم‌اکنون در ایران بالغ‌بر ۴۲ میلیارد مکعب آب از منابع زیرزمینی برداشت و به‌صورت بی‌رویه مصرف می‌شود.
اگر شرایط تغییر نکند علاوه بر اینکه خسارات به بخش کشاورزی هرروز بیشتر می‌شود، امنیت غذایی استان و کشور هم از دست می‌رود.
بار تولید محصولات کشاورزی اکنون بر آب‌وخاک استوار است و به نظر می‌رسد اصفهان در حال از دست دادن هر دو بخش این دو بال اصلی برای توسعه کشاورزی است و این بدان معناست که در طولانی‌مدت خطر فرونشست و فرسایش خاک به‌طور کامل امنیت غذایی، کشاورزی و اشتغال در این بخش را تهدید می‌کند.
