میراث کهن «گز»، زیر چرخ‌های توسعه شهری
شهرها تنها تجمعی از خانه و خیابان نیستند؛ آن‌ها روایتگر تاریخ، فرهنگ و هویت مردمانی هستند که سال‌ها در کوچه پس کوچه ها دل به آداب و رسوم و میراث فرهنگی آن داده‌اند. جین جیکوبز نویسنده کتاب « مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکا» در کتابش به شدت نسبت به تخریب محله‌ها و اثرات منفی برنامه ریزی شهری مدرن انتقاد می‌کند. او معتقد است برنامه ریزان و مقامات شهری که به شیوه‌های نوسازی گسترده و ساخت و سازهای بزرگ مقیاس روی آورده‌اند، بافت زنده و پویای محله‌ها را نابود کرده‌اند. او محله‌ها را به عنوان واحدهای اجتماعی و فرهنگی برای پویایی شهری ضروری و ریشه کنی بافت و محله‌های قدیمی را به مثابه چاقو کشیدن به قلب شهر می‌داند که به جای ارتقای زندگی شهری به افزایش بی هویتی ساکنانش منجر می‌شود.
شهر گز با قدمتی دیرینه، از گذشته به عنوان یک شهر قلعه‌ای شناخته می‌شد که دورتادور آن را دیوارهای مستحکم با قطر ۲ تا هفت و ارتفاع ۱۰ متری احاطه کرده بود. اما آنچه اکنون از اصالت فرهنگی تاریخی این شهر باقی مانده است کاروانسرای عباسی، مسجد آقامحمود، بقعه شاه نعمت اله، باروی قدیمی شهر و مسجد جامع است. مهم‌ترین بنای تاریخی شهر که در هسته مرکزی این شهر قرار دارد مسجد جامع گز است که قدمتش به دوره آل بویه و سلجوقی بازمی‌گردد و به عنوان یکی از مهم‌ترین بناهای مذهبی و تاریخی منطقه شناخته می‌شود. علاوه بر این، خانه‌های تاریخی، بازارچه‌های قدیمی و حمام‌های سنتی هم نشان دهنده هویت تاریخی و غنی گز هستند.
زخم بر پیکره شهر تاریخی گز از دهه ۴۰ آغاز شد
کارشناس ثبت آثار ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان با اشاره به پژوهش های تاریخی صورت گرفته درباره این شهر می‌گوید: تخریب بافت تاریخی شهر گز از دهه ۴۰ آغاز شد و از همان روزها پیوند عمیق مردم با هویت خود را به تدریج سست کرد. حجت الله ذکاوتمند اضافه کرد: تخریب بافت تاریخی گز از دهه ۴۰ و زمانی که با تصمیم‌گیری های شهری، شهر به چهار قسمت تقسیم و مسیرهای جدیدی در بافت تاریخی شکل گرفت، آغاز شد. وی افزود: در سال های بعدی نیز توجهی به این موضوع نشد و حتی در دهه ۷۰ و ۸۰ تخریب‌های گسترده‌تری رخ داد. ذکاوتمند هشدار داد: اکنون ارزش فرهنگی و تاریخی بی‌نظیر شهر گز با موجی از تخریب روبروست و ادامه این روند هویت تاریخی این شهر را نابود خواهد کرد.
وی محور تاریخی میان ۲ «مسجد جامع» و «مسجد آقا محمود» را یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی اعلام کرد که در طول این سال ها از بین رفته است، محوری تاریخی که دربرگیرنده بازارچه سرپوشیده، حمام تاریخی و خانه‌های ارزشمند بود. این عضو انجمن دوستداران میراث فرهنگی شهر گز تصریح کرد: در سال ۱۳۸۴ ماشین‌آلات شهرداری به جان خانه‌های تاریخی افتادند که با پیگیری انجمن دوستداران میراث فرهنگی گز، این روند تا حدودی متوقف شد، با این حال در سال‌های اخیر بار دیگر شاهد تخریب‌های گسترده در این شهر بوده‌ایم. ذکاوتمند گفت: بر اساس ماده ۱۰۲ قانون شهرداری‌ها، صدور هرگونه مجوز ساخت در بافت تاریخی، نیازمند استعلام از اداره میراث فرهنگی است و سایر نهادهای دولتی نیز باید پیش از هرگونه عملیات عمرانی، از این نهاد استعلام بگیرند. وی ادامه داد: با این وجود، نه تنها این قانون در بسیاری از موارد اجرا نشد، بلکه در برخی موارد به مالکان پیشنهاد شد که خانه‌های خود را تخریب کنند تا بتوانند مجوز ساخت بگیرند.
چرا مردم از حفظ خانه‌های تاریخی استقبال نمی‌کنند؟
یکی از دلایل اصلی تخریب بناهای تاریخی در گز جود تصور نادرست و ابهامات فرهنگی در میان مردم است. به گفته ذکاوتمند بسیاری از مالکان براین باورند که اگر خانه‌شان به‌عنوان بنای تاریخی شناخته شود، میراث فرهنگی مالکیت آن را در اختیار می‌گیرد، درحالی که واقعیت امر متفاوت است. وی تاکید کرد: میراث فرهنگی تنها وظیفه حفاظت از بناهای ارزشمند تاریخی را داشته و هیچ گونه دخالتی در مالکیت یا کاربری آن‌ها ندارد. وی افزود: خانه‌های تاریخی از مزایای متعددی برخوردارند که بسیاری از مالکان از آن‌ها بی خبرند از جمله این مزایا معافیت ۵۰ درصدی از مالیات بر فروش در صورت واگذاری به شخصی دیگر، معافیت ۱۰۰ درصدی در صورت واگذاری به نهادهای دولتی، معافیت از پرداخت عوارض شهرداری و امکان دریافت تسهیلات بانکی برای مرمت است. وی با اشاره به اهمیت ثبت خانه های تاریخی در فهرست آثار ملی تاکید کرد: اگر یک خانه تاریخی در فهرست آثار ملی ثبت شود، مالکان می‌توانند از کمک‌های بلاعوض میراث فرهنگی و تامین مصالح برای مرمت بنا بهره‌مند شوند.
حفظ بافت تاریخی، نماد هویت فرهنگی یک شهر
این کارشناس ثبت آثار ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان با تاکید بر اهمیت حفظ بافت تاریخی شهرها اظهار کرد: تخریب بافت تاریخی، تنها به معنای نابودی چند بنای قدیمی نیست، بلکه به معنای از بین رفتن آداب و رسوم، سنت‌ها و هویت فرهنگی یک شهر است.
ذکاوتمند افزود: بسیاری از بناهای تاریخی، علاوه بر ارزش معماری، نماد آیین‌ها و مراسم‌های سنتی مردم آن منطقه نیز هستند. برای مثال، مسجد جامع گز به دلیل برگزاری آیین‌های مذهبی خاص، تاکنون پابرجا مانده است.
وی هشدار داد: که اگر این بناها حفظ نشوند، بخش مهمی از میراث ناملموس ایران نیز از بین خواهد رفت.
به گزارش ایرنا شهر گز در فاصله ۱۸ کیلومتری شمال اصفهان واقع شده است و از نظر تقسیمات کشوری جزو شهرستان شاهین شهر و میمه از استان اصفهان می‌باشد. این شهر با پیشینه‌ای غنی و ارزشمند و بناهایی که روایتگر تاریخ و فرهنگ ایران هستند، در معرض تهدیدی جدی قرار دارد. مدیریت نادرست شهری، کم توجهی به آگاهی عمومی و اجرای ناقص قوانین، موجب شده اند که این شهر تاریخی به سرعت هویت خود را از دست بدهد.
اگر سیاست‌های حفاظتی اصلاح نشود و نگاه جدیدی به ارزش‌های تاریخی و فرهنگی این منطقه ایجاد نگردد، نه‌تنها گز، بلکه بخشی از تاریخ ایران از بین خواهد رفت.
