فروبستگیِ تورمی
تورم، روند افزاینده و نامنظم افزایش قیمتها در اقتصاد است. هر چند بر پایه ی نظریه‌های گوناگون، تعریف‌های متفاوتی از تورم ارائه می‌شود، اما، تمامی آن‌ها به روند افزاینده و نامنظم افزایش در قیمتها اشاره دارند. مفهوم امروزی تورم، در سده ی نوزدهم میلادی رواج یافت. پیش از آن، مفهوم دیگری از تورم وجود داشت که جهت نشان‌دادن افزایش حجم اسکناس‌های غیرقابل تبدیل به طلا به کار بُرده می‌شد.نرخ تورم برابر است با تغییر در یک شاخص قیمت که معمولاً شاخص قیمت مصرف‌کننده است. در واقع کاهش درصد پشتوانه‌دار از پول ملّی نسبت به درصد پول خلق‌شده را تورّم می‌گویند.
بانک مرکزی باید به صورت نقطه به نقطه و وزارت اقتصاد به صورت حداقلی روزانه، کلیه ی شاخص‌ها و پارامترهای مربوط به تورّم را بررسی کند و با تغییر در راهبردهای ممکن، آن را به حد مطلوب برساند.تورم بالا و مستمر در اقتصاد ایران به عنوان یک معضل ساختاری دارای پیامدهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی گسترده‌‌ای است و برای کنترل تورم در کشور، سیاست‌گذاران باید سیاستهای مناسب، به موقع و متناسب با ساختارهای اقتصادی را اتخاذ کنند. رابطه میان رشد اقتصادی و تورم یکی از مسائل دیرینه در اقتصاد کلان به شمار می‌رود که از لحاظ نظری و سیاستی با مناقشه‌‌های زیادی روبه‌رو است.
این موضوع برای اقتصاد ایران که به دنبال دست‌یابی به ثبات قیمتها و تسریع رشد اقتصادی است، اهمیت ویژه‌‌ای دارد.تأثیر تورم بر درآمدهای حقیقی مالیاتی و به تبع آن کسری بودجه به اثر ناترازی مشهور است. از راهکارهای توصیه‌شده برای برون‌رفت نظام اقتصادی کشور در شرایط تحریم و کاهش اتکا به درآمدهای نفتی، بهبود عملکرد نظام مالیاتی کشور است و به همین دلیل ضرورت دارد به عوامل مؤثر بر عملکرد درآمدهای مالیاتی بیش از پیش توجه شود.رابطه بین پول و قیمت از دیرباز مورد بحث مکاتب مختلف اقتصادی بوده است.
با وجود نظرات مختلف، اکثریت اقتصاددانان بر پولی بودن تورم در بلندمدت اتفاق‌نظر دارند. اگرچه در شکل گیریِ تورم عوامل مختلفی نقش دارند، اما در این زمینه اقتصاددانان مکتب کلاسیک معتقدند که تورم یک پدیده پولی بوده و رشد نقدینگی عامل اصلی بُروز آن است. در راستای تبیین پولی بودن تورم، پیش بینی آن و آگاهی از چگونگی حرکت آن در اقتصاد، مدل‌های مختلفی طراحی شده است.تحلیل اثر عبور نرخ ارز بر شاخص قیمتها در اِعمال سیاستهای اقتصادی ضد تورمی برای کشورهای دارای تورم بالا، مثل ایران ضرورت دارد. پدیده عبور نرخ ارز رابطه بین تغییرات ارزش پول ملی و روابط تجارت خارجی یک کشور را توضیح می‌دهد.
از منظر سیاست‌گذاری، درک اثر نوسانات نرخ ارز بر
قیمتها معیاری مناسب جهت ارزیابی سیاستهای پولی محسوب می شود.تحول نظام بین المللی پولی در سال ۱۹۷۳ و ایجاد جو جدید، کشورهای در حال توسعه را در برابر این سوال قرار داد که ثبات نرخ ارز یا قبول شناوری در آن، کدام یک نظام ارزی مناسبی برای انتخاب اند.با توجه به اینکه در اقتصاد ایران درآمدهای مالیاتی یکی از مهمترین منبع تامین کننده مخارج دولت بعد از درآمدهای نفتی است؛ لذا بررسی کارایی سیستم مالیاتی از اهمیت بسزایی برخوردار است.اکنون که بررسی می‌کنیم تورم یعنی چه، بهتر است با معنی تورم در ابعاد مختلف دیگری هم آشنا شویم.
دو مفهوم کلیدی مربوط به تورم، اَبَرتورم (Hyperinflation) و رکود تورمی (Stagflation) هستند.اَبَرتورم زمانی رخ می‌دهد که نرخ تورم به سرعت افزایش و ارزش پول ملی کشور نیز به سرعت کاهش پیدا کند. دقیق‌تر بگوییم، اَبَرتورم وقتی به وجود می‌آید که هر ماه قیمتها حداقل ۵۰ درصد افزایش پیدا کنند. این پدیده اقتصادی نادر در زمان‌های ناآرامی و اغتشاش، جنگ و تغییر حکومت اتفاق می‌افتد و عملاً پول ملی را بی‌ارزش می‌کند.رکود تورمی زمانی رخ می‌دهد که تورم بالا بماند، بدون این که اقتصاد کشور در حال رشد باشد.
در این شرایط نرخ بیکاری هم افزایش پیدا می‌کند. افزایش بیکاری معمولاً با کاهش تقاضای مصرف‌کننده همراه است، چون در این شرایط مردم با احتیاط بیشتری پولشان را خرج می‌کنند. این کاهش در میزان تقاضا، قیمتها را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود قدرت خرید دوباره تنظیم شود.اما هنگامی که رکود تورمی رخ می‌دهد، حتی اگر میزان خرید مصرف‌کنندگان هم کاهش پیدا کند، قیمتها پایین نمی‌آیند و به‌این‌ترتیب، قیمت یک کالا به صورت مداوم افزایش پیدا می‌کند.به‌طور کلی، سه عامل اصلی موثر بر تورم شامل موارد زیر هستند:
سیاستهای مالی دولتی: اگر عرضه پول بانک مرکزی در مقایسه با اندازه رشد اقتصاد خیلی سریع باشد، با تزریق پول اضافه به بازار قیمتها افزایش پیدا می‌کنند.
شوک‌های عرضه و تقاضا: از سویی عوامل مختلف مانند بلایای طبیعی یا افزایش هزینه تولید مثل قیمت بالای نفت می‌تواند باعث اختلال در تولید، تورم در هزینه‌ها و کاهش عرضه کل شود. از سویی دیگر، جهش بازار سهام یا سیاستهای انبساطی هم روی افزایش تقاضا موثر هستند که خود عاملی در رشد قیمتها محسوب می‌شود.
انتظار افراد جامعه از قیمتها: اگر افراد و کسب‌وکارها نرخ تورم را بالاتر پیش‌بینی کنند، این انتظارات روی مذاکرات دستمزد و قیمت‌گذاری کالاها تأثیر می‌گذارد و باعث رشد تورم می‌شود.در هر یک از عوامل بالا، عرضه پول در گردش بیشتر می‌شود. حجم پول کاغذی بیشتر باعث شکل‌گیری مکانیسم‌های اقتصادی مختلفی می‌شود که به تورم دامن می‌زنند.
