بحران زیست‌محیطی نزدیک است

علی بیت‌اللهی روز شنبه در نشست تخصصی «ارزیابی تاثیرات فرونشست بر بناها و محوطه‌های تاریخی» در حوزه هنری اصفهان با اشاره به تمرکز بیش از سه و نیم میلیون نفر در اصفهان و شعاع ۱۰۰ کیلومتری آن، اظهار داشت: این میزان تراکم جمعیت فشار مضاعفی بر محیط زیست و منابع طبیعی وارد کرده و یکی از عوامل اصلی بروز فرونشست و بحران کم‌آبی در این منطقه به شمار می‌رود.

وی افزود: اگر چاره‌اندیشی کلان و به موقع برای توزیع جمعیت در کشور صورت نگیرد، حتی با بهره‌گیری از روش‌های متنوع انتقال آب نیز امکان عبور از مرز بحران زیست محیطی وجود نخواهد داشت.

رییس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات وزارت راه تاکید کرد: محیط زیست اصفهان توان تحمل این حجم از بار جمعیتی همراه با نیازهای گسترده غذایی، کشاورزی، صنعتی و آبی را ندارد و باید برای مدیریت پایدار جمعیت و منابع، برنامه‌ریزی اصولی انجام شود.

وی با بیان اینکه مهاجرت و تمرکز جمعیت به دلیل مشکلات معیشتی صورت می‌گیرد، گفت: این مساله به اقتصاد و در نهایت به سیاست وابسته است، در حالی که قصد داریم اصفهان را به قطب گردشگری تبدیل کنیم، سیاست‌های اقتصادی مانع از گسترش این ظرفیت شده‌اند.

بیت‌اللهی با اشاره به اینکه «تنها مظلومی که صدایش شنیده نمی‌شود، زمین است»، اظهار داشت: آثار فرونشست به صورت شکاف‌ها و فیشرها در سطح زمین ظاهر می‌شود و این نشانه‌ها بیانگر هشدار جدی برای آینده محیط زیست اصفهان هستند.

وی افزود: در بالادست سد زاینده‌رود وسعت باغات نسبت به سال ۱۳۷۰، بیش از ۷ برابر شده و این باغات نیاز آبی شدیدی دارند که موجب کاهش آب ورودی به پایین دست، افت شدید سطح آبخوان‌ها و خشک شدن تالاب گاوخونی شده است.

وی تصریح کرد: راهکار اصلی، جریان یافتن حداقلی آب در زاینده‌رود و اجرای سیاست «نکشت» در حریم ۴۰۰ متری این رودخانه است. با حمایت از کشاورزان و تغییر الگوی اشتغال می‌توان امیدوار بود آبخوان اصفهان مجدداً احیا شود، هرچند که تحقق آن نیازمند عزم ملی و تخصیص منابع مالی است.

بیت‌اللهی ادامه داد: بدترین اثر فرونشست، فشردگی لایه‌های بالایی بر آبخوان‌هاست که منجر به کاهش نفوذپذیری خاک و از بین رفتن قابلیت ذخیره‌سازی آب می‌شود، این وضعیت باعث می‌شود حتی در صورت افزایش بارش‌ها نیز دیگر امکان احیای این منابع وجود نداشته باشد.

وی هشدار داد: پدیده مرگ آبخوان در اصفهان در حال وقوع است و در صورت تداوم وضعیت موجود، پیش‌بینی می‌شود تا ۱۰ سال آینده منابع آب زیرزمینی این منطقه از دست برود. به گفته بیت‌اللهی، نرخ فرونشست سالانه در اصفهان حدود ۱۵ سانتی‌متر است که در بازه‌ای ۲۰ ساله به ۳ متر می‌رسد. این نشست به دلیل نامتقارن بودن، اثرات مخربی بر بناهای تاریخی می‌گذارد و در مواردی موجب شکاف در سازه‌ها می‌شود. وی اظهار داشت: در میدان نقش جهان، اختلاف نشست تنها نیم سانتی‌متری در نقاط مختلف، می‌تواند در گذر زمان به چند سانتی‌متر برسد که برای سازه‌های تاریخی فاقد اسکلت و پیوستگی بسیار خطرناک است.

۲۷ سایت تاریخی ثبت جهانی ایران در معرض خطر فرونشست هستند

بیت‌اللهی همچنین به تفاوت‌های جنس خاک در نقاط مختلف اصفهان اشاره کرد و گفت: این ناهمگونی موجب نشست‌های غیرهمگون شده و به ویژه برای آثار بزرگ تاریخی می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد.

وی با اشاره به وجود بیش از ۳۱ هزار بنای تاریخی در کشور، خاطرنشان کرد: حدود ۵۲ درصد آن‌ها در پهنه فرونشستی قرار دارند و از میان ۶۳ سایت ثبت جهانی، ۲۷ مورد در معرض خطر فرونشست هستند.

وی افزود: استان اصفهان از نظر تعداد شهرها، مساحت بافت‌های فرسوده و تمرکز جمعیت در پهنه فرونشستی در رتبه نخست کشور قرار دارد و این مساله تهدیدی جدی برای آینده فرهنگی و تاریخی این استان به شمار می‌رود.