درباره همایش اقتصاد نفت - گام دوم
رویکردی تاریخی، حقوقی و سیاستی به موضوع اقتصاد نفت
آنچه امروز به عنوان عملکرد صنعت نفت و به صورت کلی وضعیت انرژی در اقتصاد ایران مشاهده می‌شود محصول یک فرآیند تاریخی در ۱۰۰سال گذشته و همچنین زیرساخت حقوقی ایجاد شده بر این بستر تاریخی است. ماجرای ملی شدن نفت فقط یک چالش یا خاطره تاریخی مربوط به گذشته‌‌‌های دور نیست؛ این واقعه تاریخی همچنان در تصمیمات سیاسی و سیاست‌‌‌های اقتصادی در اقتصاد ایران جاری و اثرگذار است. در حالی‌که جمعی از صاحب‌نظران از کلیت «ملی شدن نفت» استقبال و حمایت می‌کنند تعدادی از اندیشمندان از این واقعه تاریخی به «دولتی شدن نفت» تعبیر و این واقعه را زمینه‌‌‌ساز ناکارآمدی در این صنعت و به صورت کلی در اقتصاد ایران می‌‌‌دانند. به عنوان آلترناتیو می‌توان به مسیر طی شده توسط سایر کشورهای نفتی از جمله عمان، امارات، نروژ یا عربستان و همچنین به تجربه تجاری‌‌‌سازی شرکت‌های نفت در این کشورها اشاره کرد.
آیا بهتر نبود شرکت ملی نفت ایران مسیری مشابه با شرکت‌های ذکر شده را طی می‌‌‌کرد؟آیا از وضعیت حقوقی و سیاسی شرکت ملی نفت ایران و به صورت کلی اداره صنعت نفت رضایت داریم؟ قصد داریم در این همایش، این پرسش‌‌‌ها را بحث و نقد بگذاریم. صرف‌‌‌نظر از اختلاف‌‌‌نظرها حتی اگر بپذیریم در آن واقعه تاریخی نخستین گام برای ملی شدن نفت برداشته شده همزمان می‌توان به این پرسش فکر کرد که گام دوم برای بهبود اقتصاد نفت و پیشرفت اقتصاد ایران چیست؟ به همین دلیل در نخستین روز همایش، این عنوان یعنی «گام دوم ملی‌‌‌کردن صنعت نفت» در نظر گرفته شده و امیدواریم بتوانیم موضوعات و عناوین ذیل به بحث و بررسی گذاشته شود:
- ملی شدن نفت و منفعت ملی
- آلترناتیوهای تاریخی در ماجرای ملی شدن نفت
- ظرفیت‌‌‌های قانونی برای دولت‌‌‌زدایی از بالادست صنعت نفت
- اثرات و تبعات ملی‌‌‌سازی بر اقتصاد ایران
- دولت‌‌‌زدایی و دستورزدایی از صنعت نفت
موضوع دیگری که در این همایش به بحث گذاشته می‌شود موضوع خصولتی‌‌‌های صنعت نفت است.آیا از وضعیت اداره اقتصاد ایران و به صورت خاص اداره صنعت نفت رضایت داریم؟ همان‌طور که ذکر شد به نظر میرسد متخصصان و اندیشمندان یک اتفاق نظر نسبی در پاسخ منفی به این پرسش دارند. در دو دهه گذشته یکی از نقاط‌‌‌ضعف جدی در مورد اقتصاد ایران، موضوع بنگاه‌‌‌های دولتی بوده و به همین دلیل همیشه بحث «خصوصی‌‌‌سازی» در دستور کار اصلاحات اقتصادی و به همین نسبت در صنعت نفت نیز بوده است. در مورد فرآیند خصوصی‌‌‌سازی انتقادات زیادی مطرح شده اما به نظر میرسد مهم‌ترین انتقادی که در مورد خصوصی‌‌‌سازی مطرح شده مساله خصولتی‌‌‌سازی و واگذاری بنگاه‌‌‌های دولتی به شبه‌‌‌دولتی‌‌‌ها یا خصولتی‌‌‌ها بوده است. به همین دلیل برای دومین روز از این همایش، عنوان «گام دوم خصوصی‌‌‌سازی» در نظر گرفته شده تا ضمن تمرکز بر موضوع «خصولتی‌‌‌ها» موضوع «بنگاه‌‌‌داری تا سهام‌‌‌داری» به بحث و بررسی گذاشته شود. در روز دوم از همایش قرار است پرسش‌‌‌ها و موضوعات ذیل به بحث و بررسی گذاشته شود.
- تصویر آینده سرمایه‌‌‌گذاری و اداره صنعت نفت
- مرور تجربه خصوصی‌‌‌سازی در صنعت نفت
- مصیبت‌‌‌های خصوصی‌‌‌سازی
- درس‌‌‌های خصوصی‌‌‌سازی
- ساختار خصولتی‌‌‌ها و صنعت نفت
- از بنگاه‌‌‌داری تا سهام‌‌‌داری
- خصولتی‌‌‌ها؛ خصوصی‌‌‌سازی یا دولتی‌‌‌سازی؟
امیدواریم این همایش بتواند با طرح موضوعاتی که به ندرت مورد بحث و نقد بوده‌‌‌اند قدم موثری در جهت گفت‌وگو و هم‌‌‌اندیشی و همچنین ترسیم مسیر مناسبی برای بهبود و پیشرفت اقتصاد نفت و ارتقای وضعیت اقتصاد سیاسی ایران بردارد.
* پژوهشگر و مدرس اقتصاد
