راز موفقیت همسایه غربی در جذب سرمایه خارجی
پر پرواز اقتصاد عراق
مرضیه احقاقی: ورود 62 میلیارد دلار سرمایه خارجی به عراق طی 2سال‌اخیر خبر مهمی است که در حواشی نوسانات ارزی گم شد. عراق در شرایطی به این مهم دست‌یافته که حجم جذب سرمایه خارجی در سال‌در کشور کمتر از 5میلیارد دلار و ورود منابع به کمتر از یک‌میلیارد دلار محدود می‌شود.
ایران در حالی با معضل کمبود و عدم‌امکان جذب سرمایه‌گذار خارجی مواجه است که عطش صنایع داخلی برای سرمایه به‌ویژه سرمایه خارجی بسیار بالاست. ورود حجم بالای سرمایه خارجی به همسایه غربی نه‌تنها اثرات انگیزشی برای جذب صنعتگران کشور دارد که در بلندمدت می‌تواند روی مزیت‌های صنعتی و تجاری کشور اثربگذارد. از آنجا که انتظار می‌رود عراق به یک قطب اقتصادی مهم در منطقه بدل شود، نحوه تغییر وضعیت این کشور از یک فضای کم‌رمق اقتصادی به محل ورود سرمایه‌های بین‌المللی موضوع جالبی است که در گزارش اخیر سعی شده به آن پرداخته شود.
تحلیلگران معتقدند اجرای اصلاحات ساختاری در اقتصاد عراق، ایجاد ثبات امنیتی و سیاسی در این کشور، استقبال از همکاری‌های بین‌المللی و بازیگران جهانی در کنار برنامه‌‌‌‌‌ریزی هدفمند، از مهم‌ترین دلایلی هستند که عراق توانسته به‌عنوان یکی از مقاصد مهم سرمایه‌گذاری در منطقه، جایگاه خود را تثبیت کند. نخست‌‌‌‌‌وزیر عراق چندی پیش تاکید کرد؛ اصلاحات گسترده دولت این کشور، زمینه‌ساز جذب سرمایه به حوزه‌هایی همچون نفت، گاز، مسکن، صنعت و کشاورزی بوده‌است. این سرمایه‌گذاری‌ها عراق را در اجرای پروژه‌های استراتژیک منطقه‌ای و جهانی یاری می‌کند. در همین‌‌‌‌‌حال اقتصاد عراق برای سالیان طولانی وابسته به نفت بوده‌است. سیاستگذاران این کشور در این سال‌ها درصدد توسعه سایر بخش‌های اقتصادی آن برآمده‌‌‌‌‌اند. این کشور با اتکا به سرمایه‌های جذب‌شده توانسته در حوزه‌هایی همچون انرژی‌های تجدیدپذیر، بنادر، نفت و گاز و زیرساخت‌های شهری و... فعالیت کند.
یکی از محورهای توسعه عراق با اتکا به توسعه بندر فاو، شکل‌گرفته‌است. بندر فاو قرار است در سال2028 با حداکثر ظرفیت برای دریافت 3.5میلیون کانتینر فعالیت کند. عراق پروژه‌ای به ارزش ۱۷میلیارد دلار موسوم به جاده توسعه را در سال۲۰۲۳ برای اتصال بندر اصلی کالایی خود در ساحل جنوبی به مرز ترکیه از طریق راه‌آهن و جاده آغاز کرد، بنابراین می‌توان ادعا کرد ورای اجرای پروژه‌های بزرگ نظیر توسعه بندر فاو یا تولید بیشتر نفت، این اصلاح ساختاری حکمرانی است که توانسته به عراق برای تحقق اهداف خود در حوزه جذب سرمایه خارجی کمک کند.
تعامل با دنیا، راهکار برون‌‌‌‌‌رفت از چالش‌های اقتصادی
محمدمهدی بهکیش؛ اقتصاددان در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در ارزیابی روند روبه‌رشد جذب سرمایه خارجی به عراق در سال‌های اخیر اظهار کرد: عراق در سال‌های اخیر تعاملات خود را با دنیا بهبود بخشیده است. سیاستگذاران این کشور مسیر انزوا را در پیش نگرفته‌‌‌‌‌اند. قواعد حضور در بازی اقتصادی جهان را پذیرفته‌‌‌‌‌اند، با سازمان‌های بین‌المللی همکاری‌کرده و از این‌رو در جذب سرمایه خارجی موفق بوده‌اند.
بهکیش تاکید کرد: اجرای سیاست‌های صحیح اقتصادی در عراق به کاهش ریسک‌های اقتصادی در این کشور منجر شده‌است. تورم در این اقتصاد پایین و کنترل شده‌است. عراق همچنین از ظرفیت خوبی برای سرمایه‌گذاری برخوردار است. در چنین فضایی طبعا مسیر حضور سرمایه‌گذاران خارجی به عراق تسهیل خواهدشد.
وی با اشاره به روند توسعه با اتکا به ظرفیت‌های بندری در عراق گفت: بندر بزرگ فاو یکی از بزرگ‌‌‌‌‌ترین پروژه‌های عمرانی در عراق است که با سرمایه قابل‌توجهی احداث شده و تحولی بزرگ در اقتصاد این کشور را رقم‌زده است. به همین نسبت انتظار می‌رود بندر فاو به سرمنشا بروز تحولات کلان اقتصادی در عراق، تبدیل شود. انتظار می‌رود بندر فاو به محور هدایت تجارت‌جهانی از این منطقه به ترکیه و اروپا بدل شود. درهمین‌‌‌‌‌حال جایگاه عراق را به‌عنوان مرکز ترانزیتی تقویت کند. بهکیش افزود: ایران نیز از ظرفیت‌های ویژه‌ای برای توسعه بندری و تبدیل‌شدن به هاب لجستیک منطقه برخوردار است، با این‌‌‌‌‌وجود تاکنون نتوانسته از این ظرفیت‌های بندری بهره‌مند شود. چنانچه عملکرد و توسعه بندر فاو را با بنادر ایران مقایسه کنیم، متوجه تفاوت‌‌‌‌‌های ایران و عراق در سال‌های اخیر خواهید شد. در چنین شرایطی بیم آن می‌رود که در آینده نه‌‌‌‌‌چندان دور، بنادر ما از دور رقابت خارج شوند.
ایران در مسیر انزوا
این اقتصاددان در پاسخ به سوالی مبنی‌بر دلایل جاماندگی ایران از جذب سرمایه خارجی در شرایطی که بسیاری از کشورهای همسایه در مسیر توسعه گام برمی‌دارند، گفت: حکمرانان ایران مسیر انزوا را انتخاب کرده‌اند. روابط ایران با سایر کشورهای دنیا چالش‌برانگیز است. در طول سالیان گذشته امکانی برای برقراری تعاملات بانکی میان ایران و سایر کشورها وجود نداشته‌است. سوئیفت به‌عنوان شبکه‌ای امن و استاندارد برای تبادل پیام‌‌‌‌‌های مربوط به تراکنش‌های مالی بین موسسات بانکی در سراسر جهان استفاده می‌شود، اما ایران با توجه به محدودیت‌هایی که در تعاملات بین‌المللی دارد، به سوئیفت متصل نیست. ایران همچنان در لیست سیاه FATFقرار دارد و همین موضع نیز از دلایل اصلی نبود امکانی برای حضور در تجارت‌جهانی است. موضوعاتی همچون پالرمو و سی‌‌‌‌‌اف‌‌‌‌‌تی همچنان توسط مجمع تشخیص مصلحت‌نظام در دست بررسی هستند. این عدم‌عضویت‌‌‌‌‌ها درحالی است که سی‌‌‌‌‌اف‌‌‌‌‌تی کنوانسیون مقابله با تامین مالی تروریسم است. پالرمو نیز کنوانسیون مبارزه با جرائم سازمان‌‌‌‌‌یافته فراملی است. در شرایطی که ایران از تروریسم حمایت نمی‌کند و مخالف جرایم سازمان‌‌‌‌‌یافته فراملی است، عضویت در این کنوانسیون‌‌‌‌‌های بین‌المللی نباید به مساله و دغدغه‌‌‌‌‌ای برای کشور بدل شود. بهکیش تاکید کرد: حضور در بازار رقابت جهانی نیازمند پیروی از قواعد این بازی است. عضویت در کنوانسیون‌‌‌‌‌های بین‌المللی نیز به‌‌‌‌‌منزله تبعیت از قواعد بازی جهانی تولید و تجارت است.
این فعال اقتصادی در ادامه با اشاره به تحریم‌هایی که اقتصاد ایران را هدف قرارداده، افزود: در طول سالیان گذشته همواره تحریم‌های جدی اقتصاد ما را هدف قرارداده‌است. این تحریم‌ها در برخی دوره‌‌‌‌‌ها شدت گرفته‌است. در چنین فضای تحریمی نمی‌توان به حضور و فعالیت سرمایه‌گذاران خارجی در ایران امید داشت، چراکه حضور سرمایه‌گذاران خارجی در ایران یا هر نوع تعاملی با ما به‌‌‌‌‌منزله تحمیل خسارت و جریمه برای آنها خواهد بود. همین جریمه همکاری با ایران نیز از جذابیت حضور سرمایه در ایران می‌‌‌‌‌کاهد. در چنین فضایی از سیاستگذاران انتظار می‌رود برای تداوم مسیر انزوا یا عبور از این مسیر و برقراری دوباره امکانی برای تعامل با دنیا، تصمیم بگیرند. متاسفانه با نگاه کلی به شرایط حاکم بر اقتصاد ایران می‌توان این‌‌‌‌‌طور ادعا کرد؛ ما در سال‌های گذشته حتی نتوانسته‌ایم در تعامل با اغلب کشورهای همسایه خود هم موفق باشیم، به این‌معنی که بسیاری از ظرفیت‌های همکاری با کشورهای همسایه را از دست داده‌‌‌‌‌ایم. به‌عنوان نمونه هند از بستر خوبی برای فعالیت مشترک اقتصادی با ایران برخوردار بوده که تاکنون به آن توجه کافی نشده‌است. از حدود 20 سال‌پیش تعاملی میان ایران و هند درخصوص انتقال خط لوله گاز به این کشور مطرح بود که به نتیجه نرسید. توسعه بندر چابهار با اتکا به تعامل با هند نیز به نتیجه نرسید. این اقتصاددان افزود: مثال‌های متعددی درخصوص عدم‌موفقیت ایران در تعامل با کشورهای همسایه وجود دارد. ازمجموع موارد مطرح‌شده می‌توان این‌‌‌‌‌طور نتیجه گرفت که با سیاست‌هایی که ایران درپیش گرفته، جایی برای حضور و تعامل سازنده با دنیا ندارد. به بیان دیگر سرمایه خارجی به کشور جذب نمی‌شود.
بهکیش تاکید کرد: حضور سرمایه خارجی تنها با اتکا به ورود پول به کشور ممکن نمی‌شود، بلکه انتظار می‌رود هم‌‌‌‌‌زمان با ورود سرمایه، تکنولوژی، فناوری و همچنین مدیریت هم‌‌‌‌‌پای استانداردهای جهانی نیز به کشور وارد شود. وی افزود: مشکلات حاکم بر اقتصاد ایران جدی هستند. تا زمانی‌که ثبات به شرایط سیاسی و اقتصادی ما بازنگردد و تعاملات ما با دنیا، اصلاح نشود، نمی‌توان به بهبود وضعیت موردبحث امید داشت.
اقتصاد ما با کسری‌بودجه گسترده‌ای روبه‌رو است که به تورم‌های قابل‌توجه منجر می‌شود. درواقع دولت ایران حتی از توان پرداخت حقوق کارمندان خود برخوردار نیست. در شرایطی که اقتصاد ایران تورم سالانه 40درصدی را پشت‌سر می‌گذارد، دستمزد کارمندان دولت و کارگران تنها 20درصد افزایش می‌‌‌‌‌یابد. دولت نیز با اتکا به همین کاهش مستمر درآمدهای مردم از پس اداره امور برمی‌آید. مردم نیز در شرایط توصیف شده هر روز بیش از قبل فقیر می‌شوند. به‌علاوه آنکه نرخ ریسک اقتصادی ایران نیز هر روز افزایش می‌‌‌‌‌یابد. طبعا در چنین فضایی سرمایه‌گذاری در ایران فاقد بازدهی لازم است.
بهکیش گفت: ادامه مسیر با همین دست‌‌‌‌‌فرمان نتیجه‌‌‌‌‌بخش نیست اما ما همواره به اصلاح شرایط امید داریم. درواقع امید می‌رود عقلانیت در نظام حکمرانی ایران، بیش از قبل باشد. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که نظام حکمرانی دنیا نیز به‌سرعت در حال تغییر است. در دوران ریاست‌‌‌‌‌جمهوری جو بایدن در ایالات‌متحده، گفتمان غالب آمریکایی‌‌‌‌‌ها، زبان حقوق‌بشری بود اما اکنون گفتمان غالب این کشور تهاجمی است. خاورمیانه در ماه‌های گذشته تحولات جدی را پشت‌سر گذاشته‌است. در چنین فضایی تغییر چه با اتکا به عقلانیت بیشتر و چه با اتکا به فشار حداکثری به ایران، ناگزیر است.
این اقتصاددان در پایان تاکید کرد: در این میان راهکار صحیح عقلانیت بیشتر و جلوگیری از تحمیل هزینه گزاف‌‌‌‌‌تر بر مردم است؛ چراکه تحمیل فشار اقتصادی بیشتر بر مردم هزینه‌های گزافی را به‌دنبال خواهدداشت.
