سفر قسطی شد
حذف مسافرت نوروزی از سبد اقشار ضعیف
در کنار شرکت‌های هواپیمایی، هتل‌ها بخش دیگری از هزینه‌های سفر را به خود اختصاص داده‌اند. در تغییر الگوی سفر جامعه ایرانی، شرایط اقتصادی تأثیر جدی داشته است. با توجه به سخت شدن شرایط اقتصادی برای قشر متوسط جامعه، تأثیر سفر در این طبقه به‌وضوح مشهود است، یعنی قشر مرفه همچنان هتل رزرو می‌کنند و سفر‌هایشان با هواپیما یا قطار‌های درجه اول است. اما کیفیت سفر قشر متوسط تغییر کرده است.تکلیف قشر ضعیف هم که مدت‌هاست مشخص‌شده و آن‌ها متاسفانه زیرخط فقر سفر قرار دارند و سال‌هاست از جاده‌های کشور حذف‌شده‌اند.
خط فقر سفر
بانک مرکزی در گزارشی میزان هزینه‌کرد خانوارها در سال ۱۴۰۲ را بررسی کرد.
این گزارش نشان می‌دهد که هر خانوار ایرانی به شکل میانگین برای دو گزینه تفریح و سرگرمی ۱۲.۵ میلیون تومان هزینه می‌کند.
تا پایان تابستان امسال شاخص بهای رستوران و هتل ۴۰۳.۴ و تورم ۵۵.۱درصد و شاخص بهای تفریح و امور فرهنگی ۲۸۸.۲و تورم ۴۲.۶در اصفهان به ثبت رسید. هرچند با جهش چندباره قیمت ارز به‌طور حتم اعداد فوق تاکنون جابجا شده است. بنابراین می‌توان خط فقر سفر را روی نرخ حدود۱۶تا۱۷میلیون تومان حدس زد.
اگر یک خانوار چهارنفره بتواند خود را با وسیله شخصی به مقصد برساند بازهم برای اقامت هزینه‌هایی فراتر از خط فقر فوق پرداخت کند.قیمت اسکان در مشهد از یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار تومان آغاز می‌شود. یعنی یک خانواده ۴ نفره برای ۴ شب اسکان در مشهد حداقل باید ۷ میلیون و ۴۴۰ هزار تومان بپردازد. همچنین کف قیمت اقامت در رشت برای یک‌شب یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار تومان است. یعنی یک خانواده ۴ نفره برای ۴ شب اقامت در رشت حداقل باید ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان بپردازند. قیمت‌ها در رشت بستگی به امکانات محل اقامت دارد و ویلا‌هایی با اجاره شبی ۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان نیز وجود دارد. هزینه اقامت در اهواز نیز در هاستل‌های ساده هر یک‌شب یک‌میلیون و ۲۵۰ میلیون تومان است و هزینه ۴ شب ۷ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان خواهد شد. همچنین هزینه یک‌شب اقامت در شیراز از ۲ میلیون و ۹۵۰ هزار تومان آغاز می‌شود و یک خانواده ۴ نفره برای ۴ شب اقامت در شیراز در یک آپارتمان مبله ساده یا همان سوئیت حداقل باید ۱۱ میلیون و ۸۰۰ هزینه کنند.
با این حساب فقط طبقه متوسط مرفه و ثروتمند جامعه توان مسافرت نوروزی دارند که بخش اول با سفرهای قسطی یا وسیله شخصی و اقامتگاه‌های ارزان‌قیمت و چادر روانه جاد‌ه‌ها می‌شوند و گروه دوم سفرهای گران‌قیمت را با تورها و هتل‌های لوکس انتخاب می‌کنند.
سفرهای قسطی بیشتر باب طبع طبقه متوسط نیمه مرفه است. تا امروز هیچ فرمول یا شرایط خاصی برای فروش اقساطی وجود ندارد. به‌طورمعمول نیمی از مبلغ کل تور در زمان عقد قرارداد و مابقی مبلغ در اقساط ۳ تا ۶ ماه، در چند فقره چک با سود چنددرصدی محاسبه می‌شود.
ترکیب فقر و گردشگری
بررسی سبد هزینه خانوارهای ایرانی طی۱۰سال از۸۶تا۹۵نشان می‌دهد که باگذشت زمان سهم خوراک، مسکن و بهداشت به‌عنوان نیازهای اولیه افزایش‌یافته اما سهم تفریح، هتل و رستوران که جنبه تفریحی دارد، کاهش‌یافته است. طی سال‌های یادشده، سهم تفریح و امور فرهنگی از سبد خانوار دو درصد برآورد شد. در این سال‌ها۷۵درصد سبد خانوار به خوراکی، آشامیدنی، انرژی، بهداشت و درمان و حمل‌ونقل اختصاص داشته است.به گواه مرکز آمار ایران، خانواده‌های ایرانی در سال ۱۳۹۴، با کاهش ۱۰.۲ درصد هزینه ناخالص سالانه خود در امور تفریحی و فرهنگی مواجه شده و نشان می‌دهد که در سال ۹۴ ایرانی‌ها پول کمتری برای تفریح خرج کرده‌اند.
این داده‌ها در تحقیق مرکز پژوهش‌های مجلس، تایید شد. طبق این گزارش در ۱۱ سال اخیر سهم سفر باهدف دیدار دوستان و آشنایان سهم ۴۴ درصدی داشته و با اختلاف زیادی نسبت به سایر اهداف سفر پیشتاز مانده است.سهم سفر باهدف زیارت و در کنار آن گردش و تفریح دوره ۱۱ ساله اخیر کاهش پیداکرده که وضعیت سخت اقتصادی گردشگران جزو موثرترین عوامل در کاهش این نوع سفرها محسوب می‌شود؛ زیرا برخلاف سفر باهدف دیدار دوستان و آشنایان این سفرها شامل هزینه اقامت می‌شوند و ازآنجاکه هزینه اقامت در حدود ۳۰ درصد از هزینه سفر را افزایش می‌دهد تمایل اکثر گردشگران به حذف سفرهای مذکور بوده است.
در ۱۰ سال اخیر تعداد سفرها با وسیله نقلیه عمومی تقریباً ثابت بوده درحالی‌که سفر با وسیله نقلیه شخصی رشد چشمگیر داشته که به علت به‌صرفه بودن، در دسترس بودن وسیله نقلیه شخصی، قابلیت بیشتر در حفظ حریم خصوصی، تشدید فشارهای اقتصادی و کوچک‌تر شدن سبد خانوار به‌واسطه توسعه فقر در خانواده و عدم توسعه زیرساخت‌های لازم حمل‌ونقل عمومی و فرسودگی ناوگان هوایی و نبود تجهیزات و امکانات راحت و در دسترس بوده است.
در ۱۱ سال اخیر تعداد سفرهای با تور تقریباً ثابت بوده و سهم یک‌درصدی از کل سفرهای داخلی داشته است. سهم پایین ۱.۵ درصد اقامت در اقامتگاه‌های عمومی از سفرهای داخلی و سهم ۱۱ درصدی وسیله نقلیه حمل‌ونقل عمومی از سفرهای داخلی می‌تواند شاهدی برای عدم استقبال ایرانیان از سفرهای به شکل تور باشد که ریشه در مشکلات اقتصادی خانوارها و فرهنگ سفر مردم دارد.
سهم هزینه‌های خوراکی و دخانی، درمانی، حمل‌ونقل و خرید و لوازم بیشترین سهم را در سفرهای داخلی دارند و سهم هزینه‌های اقامت به‌واسطه سکونت در خانه دوستان و آشنایان بسیار ناچیز است. افزایش هزینه‌های ناشی از تورم باعث شد تا هرچند در طول ۸ سال اخیر کمیت سفرهای داخلی افزایش پیداکرده اما کیفیت سفرها کاهش یابد. بررسی آماری مرکز آمار نشان داد کمیت گردشگری داخلی در ایران رو به افزایش است اما بر مبنای داده‌های موجود سرانه سفرهای خانوارها تقریباً سه برابر شده است. این سه برابر شدن را نمی‌توان نشانه موفقیت و بهبود شرایط دانست زیرا با مقایسه بین هزینه متوسط سفر با تورم نقطه‌به‌نقطه مشخص شد بین سال ۹۰ تا ۹۸ که میزان گردشگری داخلی افزایش پیداکرده ولی به کیفیت آن افزوده نشده است. در این بازه زمانی سهم هزینه‌های حمل‌ونقل ۲۰ درصد، خرید سوغات و اقامت ۲۴ درصد، تور ۴۵ درصد و سهم سایر هزینه‌ها ۳۴ درصد کاهش‌یافته و صرفاً سهم هزینه‌های اساسی و حیاتی مثل خوراکی، درمانی و خرید کالا افزایش‌یافته است. بنابراین گردشگری داخلی ایران با تصمیم خانوارها برای صرفه‌جویی در هزینه‌های اولیه سفر روبرو شده است.
پس‌لرزه‌های تغییر سبک سفر
زمانی که سفر با تور برای خانوار متوسط ایرانی گران تمام شود؛ سفر با خودروی شخصی که در تعاریف گردشگری جایگاهی ندارد، افزایش و مخاطرات و تصادفات جاده‌ای به همراه ترافیک و آلودگی هوا رشد می‌کند.
کارشناسان گردشگری اعتقاددارند که شان و منزلت مسافر ایرانی اقامت اجباری در پارک و چادر نیست و بااین‌وجود به علت گرانی محل اسکان، اقامت در چادر بدون وجود امکانات اولیه و محل‌های غیر ایمن به شیوه‌ای پذیرفته‌شده بین مسافران و مسوولان تبدیل‌شده است. البته باید گفت که اقامت در چادر سبکی از سفر است که معمولا با تجهیزات و در مقاصد خاص و باهدف کمپ زدن برگزار می‌شود و به طور معمول شهرهای میزبان مکان‌های مناسب با زیرساخت‌های آن را فراهم می‌کنند. اما در حال حاضر به دلیل شکاف طبقاتی ایجادشده در سیستم سفر، اقشار متوسط جامعه به دلیل کاهش هزینه‌های سفر به این نوع اقامت روی آورده است.
به‌طور حتم اگر سیاست سفرهای همگانی در مقاصد غیرمتمرکز، ارزان و در دسترس و با اختصاص منطقی بودجه‌های رفاهی سازمان‌ها و شرکت‌ها بین کارکنان و متناسب‌سازی قیمت هتل‌ها برای خانواده ایرانی با اعطای تسهیلات مناسب انجام می‌شد، در تعطیلات چنین اقامت‌هایی اتفاق نمی‌افتاد.
از سوی دیگر خسارت‌های جبران‌ناپذیر تخریب محیط‌زیست، طبیعت و آثار تاریخی که ناشی از عدم فرهنگ‌سازی عمومی، آموزش و اطلاع‌رسانی به‌موقع ستاد مدیریت سفر و دستگاه‌های متولی است، تا سال‌ها در مقصد سفر باقی می‌ماند.بدون شک مسافرانی که تمام مایحتاج سفر را با خود آورده‌اند به‌جز آسیب مقصد، مزیت خاصی از سفر خود به جامعه میزبان نمی‌رسانند. این نوع سفر به لحاظ تعاریف گردشگری،نه‌تنها سفری مسئولانه نیست، پیامدی غیر از تخریب طبیعت،آثار تاریخی،تصادفات و شلوغی،تخریب آرامش و اعصاب خردی میزبان و میهمان ارمغان دیگری ندارد.
