افزایش تعاملات دیپلماتیک وزن تجارت خارجی را بیشتر کرد
نفس کشیدن در هوای بین‌المللی
در این نمایشگاه که به عنوان ویترین عظیم از ظرفیت‌های تولیدی و تجاری ایران شناخته می‌شود، حضور پررنگ تجار خارجی به وضوح مشهود بود. اما نکته مهم‌تر این است که نه تنها این تجار برای بازدید از نمایشگاه آمده بودند، بلکه بسیاری از آنها با هدف عقد قراردادهای تجاری و شروع همکاری‌های بلندمدت وارد ایران شدند. در این رویداد، شاهد حضور پرشور بازدیدکنندگانی از کشورهای آفریقایی، آسیایی و جهان عرب بودیم که این حضور متنوع نشان‌دهنده علاقه‌مندی و اعتماد به بازار ایران است. این تغییرات در فضای اقتصادی کشور به‌ویژه در بخش‌های صنعتی و معدنی، به‌طور جدی نوید یک جهش و تحول اساسی در صادرات غیرنفتی ایران را می‌دهد.
از سوی دیگر، در حالی که هنوز توافقات رسمی میان ایران و ایالات متحده به مرحله نهایی نرسیده، اما به‌طور ملموس شاهد کاهش تنش‌های سیاسی و تغییرات مثبت در فضای مذاکرات غیرمستقیم بوده‌ایم. این کاهش تنش‌ها و اعتماد بیشتر در مذاکرات، تأثیرات مثبتی بر فضای روانی بازارها و تمایل تجار خارجی به حضور در بازار ایران داشته است. در مقایسه با سال‌های گذشته که اطمینان سیاسی به‌شدت محدود و نگرانی‌ها در مورد امنیت سرمایه‌گذاری زیاد بود، اکنون با بهبود وضعیت سیاسی و کاهش ریسک‌های سیاسی، تجار بیشتری تمایل به حضور در این نمایشگاه و برقراری روابط تجاری با ایران دارند. به طور کلی، نمایشگاه ایران‌اکسپو ۲۰۲۵ نسبت به سال گذشته هم از لحاظ کیفیت و میزان حضور تجار خارجی و هم از نظر شکوه و عظمت نیز در سطح بالاتری برگزار شد. این رویداد می‌تواند نقطه عطفی باشد در تحولات اقتصادی کشور و یک شروع جدید برای همکاری‌های تجاری با کشورهای مختلف، به ویژه در حوزه‌های صنعتی و معدنی که در حال حاضر بیشترین ظرفیت را برای رشد و توسعه دارند.
نشانه‌های عبور از رکود در سایه سیگنال‌های دیپلماتیک
نمایشگاه ایران‌اکسپو ۱۴۰۴ در شرایطی برگزار شد که فضای اقتصادی کشور تحت تأثیر مجموعه‌ای از تحولات دیپلماتیک و سیگنال‌های مثبت از سوی بازیگران سیاسی قرار داشت. با وجود اینکه هنوز توافق رسمی بین ایران و ایالات متحده حاصل نشده، تحولات دیپلماتیک اخیر و سیگنال‌هایی که از طریق مذاکرات غیرمستقیم میان طرفین ارسال شده، موجب تغییراتی مهم در فضای اقتصادی و تجاری کشور شده است. این تحولات به‌ویژه در نمایشگاه ایران‌اکسپو که یکی از مهم‌ترین رویدادهای تجاری کشور به‌شمار می‌رود، به‌وضوح مشاهده شد. حضور فعال و گسترده تجار خارجی، رشد قابل‌توجه سطح قراردادها و امضای قراردادهای تجاری در مقایسه با دوره‌های پیشین، به وضوح نشان‌دهنده تغییرات ملموس در وضعیت اقتصادی کشور است.
توجه به این نکته ضروری است که در دنیای تجارت جهانی، فضای سیاسی و امنیتی تأثیرات عمیقی بر تعاملات اقتصادی و تجاری کشورها دارد. در این راستا، با توجه به نااطمینانی‌هایی که در سال‌های گذشته در پی تحریم‌ها و چالش‌های سیاسی ایران با ایالات متحده و سایر کشورها به وجود آمده بود، ایران به‌طور طبیعی با چالش‌های بسیاری در جذب سرمایه‌گذاری و برقراری روابط تجاری با سایر کشورها روبه‌رو شد. اما اکنون، پس از چند سال تنش، سیگنال‌هایی که از سوی ایران و ایالات متحده ارسال شده، به‌طور معناداری فضای روانی بازارها را تغییر داده‌است. این تغییرات در فضای روانی بازارها و ذهنیت تجار خارجی موجب شده که آنها بار دیگر به بازار ایران اعتماد کنند و تمایل بیشتری برای انجام قراردادهای تجاری نشان دهند.
با توجه به این تغییرات، یکی از نکات جالب‌توجه در نمایشگاه ایران‌اکسپو ۲۰۲۵، حضور پررنگ تجار خارجی به‌ویژه از کشورهای آسیایی، آفریقایی و عربی بود. به‌طور خاص، فعالان اقتصادی در بخش‌های مختلف مانند صنایع فولادی، ذوب آهن، معدنی و غذایی از استقبال گسترده از سوی تجار خارجی خبر دادند. این افزایش حضور تجار خارجی در نمایشگاه ایران‌اکسپو نه تنها به لحاظ ظاهری و سازمانی بلکه از نظر میزان قراردادهای تجاری نیز در مقایسه با دوره‌های گذشته تفاوت چشمگیری داشت. بر اساس گزارش‌های میدانی از شرکت‌های صنعتی و معدنی، برخی از غرفه‌داران مدعی بودند که تنها در یک روز ۳۰ تا ۴۰ قرارداد تجاری با طرف‌های خارجی امضا کردند. علی‌رغم اینکه نمی‌توان این آمار را به‌طور کامل به کل فضای تجارت خارجی کشور تعمیم داد، اما این آمار و ارقام به‌وضوح نشان‌دهنده یک تغییر در رفتار و ذهنیت تجار خارجی است که سایه عدم اطمینان در حال گذر از ایران است.
این تغییرات به‌ویژه در زمینه‌های صنعتی و معدنی و همچنین در بخش صادرات غیرنفتی اهمیت ویژه‌ای دارد. در سال‌های گذشته، یکی از چالش‌های عمده ایران در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، نااطمینانی‌های سیاسی و اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و مشکلات دیپلماتیک بود. اکنون، با توجه به سیگنال‌های مثبت ارسال‌شده از سوی ایران و مذاکرات غیرمستقیم با ایالت متحده، تجار خارجی که از روابط تجاری کمتری با ایران برخوردار بودند، به‌دنبال گسترش روابط خود با ایران هستند. این تغییرات علاوه بر اینکه به‌عنوان یک فرصت برای تجار ایرانی محسوب می‌شود، برای کشورهایی که به‌دنبال همکاری‌های تجاری با ایران هستند نیز فرصت مناسبی برای افزایش تعاملات اقتصادی فراهم کرده‌است. در این شرایط، اگر مذاکرات به مرحله‌ای عملیاتی‌تر وارد شود، احتمالاً می‌توان امیدوار بود که این تحولات موجب رونق اقتصادی کشور خواهد شد و همچنین در درازمدت ایران را به‌عنوان یکی از مقاصد تجاری اصلی در منطقه و جهان مطرح کند.
تلاقی ظرفیت تولید و عطش بازار خارجی
نمایشگاه ایران‌اکسپو ۲۰۲۵ با نمایش ترکیبی از ظرفیت‌های تولیدی کشور و بازارهای خارجی، نقطه عطفی در روند توسعه صادرات غیرنفتی ایران بود. در این نمایشگاه، یک ویژگی بارز خود را نشان داد؛ حضور پررنگ خریداران خارجی و اشتیاق آنها برای مذاکره و انعقاد قراردادهایی فوری. این واقعیت به‌وضوح نشان‌دهنده ظرفیت‌های پنهان موجود در تولید داخلی و همچنین عطش بالای بازارهای جهانی برای واردات کالاهای ایرانی است. در واقع، ایران‌اکسپو ۲۰۲۵ به‌عنوان یک ویترین بزرگ، ظرفیت‌های نهفته صادراتی ایران را در برابر چشم جهانیان قرار داد و در عین حال به فعالان اقتصادی داخلی و خارجی سیگنال‌هایی از آینده‌ای روشن در حوزه صادرات ارسال کرد.
یکی از مهم‌ترین تحولاتی که در این نمایشگاه مشاهده شد، بهبود کیفیت محصولات و بسته‌بندی برندهای ایرانی بود. در بسیاری از غرفه‌ها، نمایندگان شرکت‌ها از مواد غذایی تا محصولات فولادی و معدنی، به ارتقای بسته‌بندی و نوآوری در تولید اشاره داشتند که این موضوع موجب شده تا محصولات ایرانی به‌طور فزاینده‌ای در راستای رقابتی شدن در بازارهای جهانی ظاهر شوند. این ارتقای کیفی در محصولات، هم‌راستا با تغییرات ساختاری در حوزه تولید، نویدبخش جهش در بخش صادرات غیرنفتی است.
با این حال، این فضای مثبت و پرتحرک نمایشگاه، با چالش‌هایی روبه‌رو بود که نشان‌دهنده موانع ساختاری در مسیر تحقق پتانسیل‌های صادراتی ایران است. یکی از بزرگ‌ترین موانع، مشکلات سیستم بانکی و زیرساخت‌های مالی بین‌المللی کشور بود. در گفت‌وگو با یکی از صادرکنندگان، اشاره شد که «طرف مقابل آماده عقد قرارداد بود، اما وقتی درباره نحوه انتقال پول صحبت شد، عملاً وارد بن‌بست شدیم. آنها از مسیرهای غیررسمی هراس دارند.» این اظهارنظر به‌وضوح برجسته‌کننده این نکته است که حتی زمانی که طرفین برای معامله آماده‌اند، موانع ساختاری نظیر نبود نظام تسویه مالی شفاف و نگرانی‌ها نسبت به استفاده از مسیرهای غیررسمی، می‌تواند مانع اجرای قراردادها شود. این امر، ضرورت اصلاحات در سیستم بانکی کشور را به‌ویژه در زمینه تسهیل معاملات بین‌المللی بیش از پیش نمایان می‌کند.
از منظر سیاست‌گذاری، نمایشگاه ایران‌اکسپو ۲۰۲۵ فرصتی استثنائی برای ارزیابی اثرگذاری سیاست‌های تسهیل صادرات فراهم آورده‌است. با اینکه فضای نمایشگاه از نظر کیفی و کمی بسیار مثبت بود و تجار خارجی نیز تمایل زیادی به تعامل با ایران نشان دادند، تجربه مذاکرات نشان داد که زیرساخت‌ها همچنان نتوانسته‌اند پاسخگوی سطح جدید تقاضا باشند. این واقعیت حاکی از آن است که اگرچه ظرفیت‌های تولیدی ایران در حال ارتقا هستند، اما برای بهره‌برداری کامل از این ظرفیت‌ها، لازم است که سیاست‌ها و زیرساخت‌های پشتیبان به‌طور هم‌زمان بهبود یابند. در این راستا، دولت و سیاست‌گذاران می‌توانند از داده‌های به‌دست‌آمده در این رویداد برای تدوین برنامه‌های دقیق‌تر و عملیاتی‌تر جهت رفع موانع ساختاری استفاده کنند.
در سطح کلان‌تر، ایران‌اکسپو ۲۰۲۵ نشان داد که برخلاف بسیاری از پیش‌فرض‌ها و نگرانی‌ها، بازار جهانی هنوز برای تعامل و همکاری با ایران آمادگی دارد، به‌ویژه در حوزه‌هایی که ایران مزیت رقابتی جدی دارد. صنایع فولاد، مواد غذایی، سنگ‌های معدنی و کالاهای پتروشیمی از جمله حوزه‌هایی هستند که ایران در آنها ظرفیت صادراتی اثبات‌شده‌ای دارد که نیاز به توجه و سرمایه‌گذاری بیشتر جهت تولیدات بیشتر و صادرات بیشتر است. این صنایع می‌توانند در صورت رفع موانع موجود، به کانون اصلی صادرات غیرنفتی ایران تبدیل شوند و ایران را به یکی از بازیگران برجسته در بازارهای جهانی بدل کنند.
این دوره از ایران‌اکسپو را می‌توان نقطه عطفی در مسیر تعامل مجدد اقتصادی ایران با جهان دانست. اگرچه مسیر هموار نیست و چالش‌ها همچنان باقی‌اند، اما پویایی فضای نمایشگاه و تمایل آشکار تجار خارجی به همکاری با ایران، نشان داد که موتور تعامل اقتصادی کشور، آمادگی حرکت دوباره دارد. در این مسیر، ثبات سیاسی و امنیت اقتصادی نقش حیاتی ایفا می‌کند؛ عنصری که به‌وضوح در فضای نمایشگاه ۲۰۲۵، بیشتر از همیشه مطالبه شد. اگر ایران بتواند این ثبات را فراهم کند، انتظار می‌رود که پویایی‌های اقتصادی کشور با شتاب بیشتری وارد مرحله‌ای نوین شود و صادرات غیرنفتی به یکی از ارکان اصلی رشد اقتصادی کشور تبدیل شود.
